Làng nghề Việt Nam - Sản xuất sạch hơn và tiết kiệm năng lượng hướng tới phát triển bền vững
(tiếp theo kỳ trước- số báo 38)
![]() |
Sản xuất gốm tại làng nghề Bát Tràng (huyện Gia Lâm). |
1.Sản xuất sạch hơn là gì ?
Sản xuất sạch hơn (SXSH) đối với một quá trình sản xuất bao gồm việc sử dụng hiệu quả nguyên liệu và năng lượng, loại trừ các nguyên liệu độc hại và giảm lượng cũng như tính độc hại của tất cả các chất thải ngay tại nguồn thải.
Ngoài ra, SXSH còn làm thay đổi thái độ ứng xử tới môi trường, ý thức trách nhiệm của người lao động cũng như người quản lý trong việc hoàn thiện công nghệ và sản phẩm sao cho quá trình sản xuất đạt hiệu quả kinh tế cao nhất.
SXSH đối với một quá trình sản xuất là một tổ hợp giải pháp mang tính bền vững bao gồm việc sử dụng hiệu quả nguyên liệu và năng lượng, loại trừ các nguyên liệu độc hại và giảm lượng cũng như tính độc hại của tất cả các chất thải ngay tại nguồn thải. SXSH bao gồm hai kỹ thuật cơ bản:
- Giải pháp giảm thiểu chất thải tại nguồn, mục đích là tìm hiểu tận gốc nguồn phát sinh ô nhiễm. Nhằm đánh giá, phân tích tìm hiểu quá trình sản xuất cũng như việc quả lý của cơ sở sản xuất tránh phát sinh dòng thải không nên có.
- Lựa chọn giải pháp ưu tiên thực hiện dựa trên đánh giá tính khả thi về kỹ thuật, kinh tế, môi trường. Nói chung phương án dễ thực hiện nhất là những phương án có lợi về tài chính và khả thi về mặt kỹ thuật và ít ảnh hưởng tới môi trường và xếp thứ tự ưu tiên các giải pháp.
2.Các lợi ích của sản xuất sạch hơn
Áp dụng SXSH cho làng nghề sẽ mang lại hiệu quả to lớn về kinh tế, xã hội và môi trường.
Hiệu quả kinh tế: Nâng cao hiệu quả sử dụng nguyên liệu, giảm bớt tiêu hao vật tư, nguyên liệu, hoá chất, điện, nước,...; giảm giá thành sản phẩm, nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Đồng thời giảm được lượng chất thải, giảm được phí xử lý môi trường và tận thu chất thải tái sử dụng cho các mục đích khác.
Hiệu quả môi trường: Khi định mức thải thấp, môi trường được cải thiện, ít ô nhiễm hơn, lượng chất thải được tận thu, việc xử lý môi trường dễ dàng hơn.
Hiệu quả xã hội: Áp dụng SXSH góp phần cải tạo sản phẩm, cải tạo môi trường làng nghề, tạo ấn tượng tốt về hình ảnh của làng nghề, giảm bớt áp lực cũng như mâu thuẫn giữa các hộ sản xuất nghề và những hộ không sản xuất nghề, tạo không khí đoàn kết trong làng xóm.
3.Các kỹ thuật sản xuất sạch hơn
Giải pháp giảm thiểu chất thải: Giải pháp giảm thiểu chất thải tại nguồn, mục đích là tìm hiểu tận gốc nguồn phát sinh ô nhiễm nhằm đánh giá, phân tích tìm hiểu quá trình sản xuất cũng như việc quản lý của cơ sở sản xuất tránh phát sinh dòng thải không nên có.
Quản lý nội vi: Quản lý nội vi là một giải pháp đơn giản nhất của SXSH (tránh rơi vãi nguyên vật liệu, bảo dưỡng thiết bị,...).
Kiểm soát quá trình: Kiểm soát quá trình tốt hơn để đảm bảo tối ưu hoá các điều kiện sản xuất về mặt tiêu thụ nguyên liệu, sản xuất và phát sinh chất thải (vận hành ở nhiệt độ, tốc độ, áp suất,... để đạt hiệu suất tối ưu).
Thay đổi nguyên liệu: Dùng nguyên vật liệu thân thiện với môi trường (thay than có hàm lượng S cao bằng than có hàm lượng S thấp,...).
Cải tiến thiết bị: Cải tiến thiết bị là việc thay đổi hoặc nâng cấp thiết bị đang sử dụng, nhằm mục đích giảm lượng nguyên liệu tổn thất. Việc cải tiến thiết bị có thể là điều chỉnh và khống chế nhiệt độ trong thiết bị đùn ép,..., giảm tiêu thụ nhiên liệu.
Thay đổi công nghệ sản xuất: Công nghệ sản xuất mới là việc thay thế các thiết bị hiện đại có hiệu quả sản xuất cao hơn, ít chất thải hơn.
Giải pháp tuần hoàn: Tận thu và tái sử dụng tại chỗ các chất thải, (khí, lỏng ,rắn )
Cải tiến sản phẩm: Thiết kế sản phẩm tốn ít nguyên vật liệu, dễ tái chế sau khi sử dụng, không dùng các nguyên liệu độc hại.
4. Lựa chọn các giải pháp thực hiện áp dụng sản xuất sạch hơn
Tiến hành đánh giá tính khả thi về kỹ thuật, kinh tế và môi trường. Nói chung phương án dễ thực hiện nhất là những phương án có lợi về tài chính, khả thi về mặt kỹ thuật, ít ảnh hưởng tới môi trường và xếp thứ tự ưu tiên các giải pháp. Tuy nhiên trong những trường hợp đặc biệt, đối với loại hình gây ô nhiễm nhiều thì giải pháp khả thi về mặt môi trường sẽ được ưu tiên.
Sau đây giới thiệu một số biện pháp kỹ thuật và quản lý nội vi có thể được áp dụng cho các
làng nghề:
a) Biện pháp kỹ thuật
Một số giải pháp kỹ thuật cho một số làng nghề (Ảnh )
b) Biện pháp quản lý nội vi
Vận động các hộ gia đình sản xuất thực hiện vệ sinh môi trường khu vực sản xuất, đặc biệt là ô nhiễm khí và ô nhiễm nhiệt từ lò than (khí đốt than), nồi nấu (ô nhiễm nhiệt và hơi nước), mùi xú uế do nước thải giàu đạm từ sản xuất bị phân huỷ sinh học.
Nước thải tại các cơ sở có thể phân luồng riêng, nước thải sản xuất chứa các hóa chất độc hại (nước thải mạ, nước thải tẩy trắng, xử lý mây tre đan, nước thải chứa dầu thải khi luộc uốn sừng ... ) và nước thải sinh hoạt chung của hộ gia đình đối với các làng nghề cơ kim khí, lược sừng, mây tre đan. Đối với nước thải các hộ sản xuất tại làng giết mổ và làng nấu rượu có đặc trưng ô nhiễm hữu cơ lớn có thể tập trung xử lý bằng hầm biogas.
Các công nghệ sản xuất thủ công có thể thay đổi nếu có điều kiện cơ giới hóa.
Đối với làng nghề chế biến thực phẩm cần thiết phân loại, lựa chọn nguyên liệu ngay từ lúc mua nhằm đưa ra phương pháp bảo quản tốt nhất, tận dụng bã rượu làm thức ăn chăn nuôi.
Đối với làng nghề giết mổ, nguyên liệu mua về cần sớm chế biến ngay, hoặc có phương pháp bảo quản phù hợp, giảm lượng phân gia súc và ô nhiễm tại các khu vực chuồng trại ra môi trường.
Đối với làng nghề mây tre đan, có thể sử dụng nguyên liệu đồng đều, phân loại nguyên liệu trước khi sơ chế. Cải tiến mẫu mã sản phẩm, nhằm tận dụng tối đa nguyên liệu, sử dụng hạn chế các loại nguyên liệu đã qua tẩy trắng. Thay đổi phương pháp tẩy trắng nguyên liệu, hạn chế tẩy trắng sản phẩm bằng phương pháp ủ, đốt lưu huỳnh.
![]() |
Để tạo ra những sản phẩm mây tre đan có chất lượng tốt nhất người nghệ nhân cần chuẩn bị kỹ lưỡng những nguyên liệu cần thiết. |
5. Các khó khăn, trở ngại khi áp dụng các giải pháp sản xuất sạch hơn ở làng nghề
Việc áp dụng các giải pháp SXSH vào sản xuất rất có lợi cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất. Tuy nhiên, do đặc thù của làng nghề rất phức tạp nên việc áp dụng vào làng nghề còn gặp rất nhiều khó khăn.
a). Khó khăn về phía làng nghề
Trình độ nhận thức của người dân về khoa học kỹ thuật thấp, không nhạy bén về thông tin, kỹ thuật sản xuất mới.
Nhận thức chưa đúng về việc bảo vệ môi trường sinh thái nói chung và môi trường lao động nói riêng, cũng như việc bảo vệ sức khoẻ của chính mình. Vấn đề này đang được các nhà quản lý môi trường đặc biệt quan tâm, do đây không chỉ là sự kém nhận thức của người dân mà ngay cả lãnh đạo địa phương cũng nhận thức chưa đúng về việc bảo vệ môi trường.
Mục đích kinh tế được các làng nghề đặt lên hàng đầu. Sản xuất bằng mọi giá, làm sao ra được nhiều sản phẩm và thu được lợi ích kinh tế cao.
Làng nghề không chú trọng đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên sao cho hợp lý. Ví dụ như việc sử dụng nước ở các làng nghề rất lãng phí, do nước tự khai thác không phải trả tiền mua. Đây chính là nguyên nhân phát sinh dòng thải lớn, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Quy mô sản xuất của làng nghề nhỏ và phân tán.
Nguồn phế liệu (nguyên liệu sản xuất) sắt thép thu mua không tập trung, chất lượng không đồng đều.
Điều kiện sản xuất còn khó khăn: nhà xưởng chật hẹp, giao thông không thuận lợi...; Công nghệ sản xuất cũ, lạc hậu, thường sử dụng lại hoặc tự gia công chế tạo và lắp đặt; Tỷ lệ cơ giới hoá còn thấp, các làng nghề tái chế kim loại là một trong những nghề có tỷ lệ cơ giới hoá cao nhất nhưng cũng chỉ đạt 50 - 60%.
Đời sống kinh tế còn thấp, nguồn vốn chủ yếu là tự lo (vay Nhà nước rất ít) nên việc đầu tư thay đổi công nghệ, thiết bị mới... gặp nhiều khó khăn.
b) Những khó khăn về mặt quản lý
Chưa có cơ quan, tổ chức nào chịu trách nhiệm chính trong việc quản lý sản xuất cũng như thị trường tiêu thụ và bảo vệ môi trường; Cấp xã là đơn vị quản lý trực tiếp nhưng còn thiếu cán bộ chuyên trách có đủ trình độ, năng lực để quản lý sản xuất cũng như bảo vệ môi trường; Việc nắm bắt thông tin và tuyên truyền đến người dân của các cấp chính quyền còn hạn chế; Chưa có một cơ chế chính sách rõ ràng đối với làng nghề nói chung và các làng nghề tái chế nói riêng; Chưa có một khung pháp lý đầy đủ để quản lý làng nghề. Các văn bản pháp quy còn thiếu, chưa đồng bộ và thiếu tính xác thực đối với làng nghề. Đây là một hạn chế rất lớn, gây khó khăn cho các nhà quản lý.
6 .Định hướng duy trì sản xuất sạch hơn
Việc duy trì và củng cố một số chương trình sản xuất sạch tại làng nghề thực sự là một thách thức. Do đó để duy trì được, cần cố gắng làm cho sản xuất sạch không bao giờ ngừng, luôn luôn tìm những cơ hội mới để cải thiện sản xuất và luôn cần phải tiến hành tổng kết, đánh giá hiệu quả của các giải pháp sản xuất sạch đã thực hiện được.
Mặc dù việc áp dụng các giải pháp SXSH có nhiều lợi ích: Doanh thu tăng, tác động tới môi trường giảm, sản phẩm tốt hơn, nhưng các giải pháp SXSH thường mất dần sau giai đoạn đầu. Do vậy, đây là một điểm cần lưu ý khi đưa các giải pháp SXSH vào điều kiện làng nghề.
Vì vậy cần tuyên truyền và giải thích rõ ràng hiệu quả kinh tế của các giải pháp SXSH để bà con làng nghề hiểu và tích cực áp dụng.
Kết luận
Làng nghề là một đặc thù của nông thôn Việt Nam, có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế nông thôn. Vấn đề ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngày càng trở nên bức xúc và nhận được sự quan tâm của cộng đồng. Để làng nghề Việt Nam phát triển bền vững, cần thiết phải có các biện pháp đồng bộ từ chính sách tới giải pháp như quy hoạch lại không gian sản xuất, tổ chức tốt quy trình sản xuất, vệ sinh môi trường thôn, xóm, tăng cường giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường và an toàn lao động..., đặc biệt là các giải pháp kỹ thuật trong đó, các biện pháp nhằm ngăn ngừa và giảm thiểu chất thải thông qua áp dụng SXSH, tiết kiệm năng lượng và nguyên liệu góp phần quan trọng nhằm phát triển làng nghề bền vững.
Một điều rất rõ ràng là môi trường làng nghề chỉ thực sự được cải thiện khi cộng đồng dân cư trong làng nghề nhận thức được sự cần thiết và với vị trí trách nhiệm của mình dù là chủ cơ sở sản xuất, các cán bộ quản lý chính quyền địa phương hay bà con dân cư sinh sống tại làng nghề đều có các hành động cụ thể, tích cực; Góp phần từng bước ngăn ngừa và giảm thiểu chát thải trong quá trình sản xuất, áp dụng kĩ thuật SXSH đưa làng nghề Việt Nam phát triển bền vững.
Theo Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ ngày 12/4/2018 về phát triển ngành nghề nông thôn, hiện nay, ngành nghề nông thôn được chia ra 7 nhóm gồm: (1) Làng nghề chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản (xay xát lúa gạo, sản xuất bột thô, làm bún, bánh, bảo quản rau quả; chế biến lâm sản, thủy sản, chủ yếu là các nghề làm thủy sản khô, mắm ruốc, nước mắm...); (2) Làng nghề sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ (trạm khắc...); (3) Làng nghề xử lý, chế biến nguyên vật liệu phục vụ sản xuất ngành nghề nông thôn; (4) Sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ; (5) Sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh; (6) Sản xuất muối; (7) Các dịch vụ phục vụ sản xuất, đời sống dân cư nông thôn. Kết quả tổng hợp cho thấy, đến nay, các tỉnh đã rà soát, công nhận được 1.951 làng nghề, làng nghề truyền thống, trong đó có 1.062 làng nghề mới và 889 làng truyền thống. Làng nghề chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản (nhóm I) chiếm 32,8% (640 làng nghề), Làng nghề sản xuát đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ thủy tinh, dệt may sợi , thêu ren , đan lát chiếm 47,9% (935 làng nghề), các nhóm làng nghề còn lại chỉ chiếm 19,28% (với 376 làng nghề). |
GS.TS. NGND Đặng Kim Chi,
Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam
Tin liên quan

Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề Việt Nam 2023 sẽ diễn ra vào tháng 11
10:03 | 04/10/2023 Tin tức

Làng nghề Việt Nam - Sản xuất sạch hơn và tiết kiệm năng lượng hướng tới phát triển bền vững
09:00 | 22/09/2023 Nghiên cứu trao đổi

Vấn đề tiết kiệm năng lượng tại các làng nghề
08:00 | 17/08/2023 Nghiên cứu trao đổi
Tin mới hơn

Hà Nội tôn vinh giá trị làng nghề truyền thống
10:13 | 01/12/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Xây dựng thương hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ làng nghề
10:12 | 01/12/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Tinh hoa làng nghề gốm sứ Bát Tràng
10:12 | 01/12/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Bảo tồn, phát triển nghề gốm Biên Hòa
09:27 | 01/12/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Chuyện về nhà thơ có đôi "bàn tay vàng" và những tác phẩm chân dung gò đồng "độc bản" có một không hai
10:18 | 30/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Vĩnh Phúc: gìn giữ và phát triển nghề rèn truyền thống
15:40 | 29/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Làng nghề rượu Quán Đế nổi tiếng xứ Nẫu
09:29 | 28/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Rực rỡ tăm hương Quảng Phú Cầu
09:07 | 28/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Về làng nghề trầm hương nổi tiếng ở Phúc Trạch
08:08 | 28/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Khai mạc Lễ hội thiết kế sáng tạo làng nghề thủ công mỹ nghệ Sơn Đồng năm 2023
13:56 | 25/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Nhớ mãi canh măng mực Bát Tràng
09:00 | 24/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Những nghệ nhân sinh vật cảnh tạo hàng "siêu phẩm" có giá trị kinh tế cao
08:58 | 24/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Phát huy, bảo tồn giá trị truyền thống làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp
10:55 | 22/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

(Hoàn Kiếm) Triển lãm gốm Bát Tràng cùng gốm Đông Hòa
14:33 | 20/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

( Long Biên) Khai mạc triển lãm Chung một sợi dây
13:50 | 20/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Hơn 1.000 đặc sản vùng miền hội tụ tại huyện Thanh Trì
22:00 | 16/11/2023 OCOP

Cựu binh già "thổi hồn" vào than đá
14:24 | 16/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Người dân Kẻ Vạn "giữ lửa nghề" nước nắm truyền thống
14:24 | 16/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Chi hội Khoa học lịch sử quân sự Thành phố Hải Phòng, chặng đường 30 năm xây dựng, hoạt động và phát triển
14:23 | 16/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ nghề trang phục truyền thống Dao tiền làng Khuổi Hoa
14:00 | 16/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề mộc ở Lũng Hạ nhộn nhịp dịp cuối năm
10:27 | 15/11/2023 Làng nghề, nghệ nhân



Hợp tác, đoàn kết quốc tế hướng tới giảm thiểu biến đổi khí hậu
11:17 Tin tức

Hà Nội tôn vinh giá trị làng nghề truyền thống
10:13 Làng nghề, nghệ nhân

Xây dựng thương hiệu sản phẩm thủ công mỹ nghệ làng nghề
10:12 Làng nghề, nghệ nhân

Tinh hoa làng nghề gốm sứ Bát Tràng
10:12 Làng nghề, nghệ nhân

Tiền Giang: Quảng bá văn hóa, du lịch làng cổ Đông Hòa Hiệp
09:29 Văn hóa - Xã hội










