Sứ giả cuối cùng của quan họ truyền thống
Sớm thấm nhuần tình yêu quan họ tha thiết của người làng Diềm (Nay là khu Viêm Xá, xã Hoà Long, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh), cô thôn nữ Ngô Thị Lịch năm 14 tuổi đã nằm lòng những câu hát của cha và anh, 18 tuổi bắt đầu xin vào “bọn” để học“chơi” quan họ đối đáp, đến tuổi 20 thì tiếng hát đã khiến người ta nhớ tên. Trong chiếu hát năm đó,có liền anh đem long si mê giọng hát Ngô Thị Lịch, nhưng rốt cuộc không thể dạm bước thành đôi bởi lời nguyền riêng của người quan họ.
Đến nay, ở tuổi 93, sức mòn chân run, không sinh hoạt văn nghệ được nữa, lời nói lúc nhớ lúc quên, hát một câu đã thở dốc, nhưng ánh mắt cụ Ngô Thị Lịch vẫn ngời ngời khi nhắc đến những làn điệu đã ngấm vào máu thịt:“Tôi chẳng bao giờ chán quan họ, tôi chẳng bao giờ nản quan họ. Tôi quý lắm, tôi yêu lắm, chỉ không hát được như trước thôi.”, cụ chia sẻ.
80 năm gắn bó với yếm lụa khăn tà, gia tài của cụ Lịch không chỉ là danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân được nhà nước phong tặng năm 2019, mà còn là tiếng tăm vang khắp miền Kinh Bắc. Năm 2016, cụ vinh dự được cất lên làn điệu quan họ vang rền trên đài truyền hình quốc tế BBC.
Nghệ nhân Nguyễn Nam Phương, con trai của cụ Ngô Thị Lịch đầy tự hào khi nhắc đến mẹ: “Mỗi thế hệ quan họ được trời phú cho một vài người. Thế hệ của các cụ thì trời phú cho cụ Lịch và cụ Các những giọng hát phải nói là hiếm có.”
Quan họ mới đã nhuốm màu sân khấu
Đối với Nghệ nhân Nhân dân Ngô Thị Lịch, lối chơi quan họ mới đã phôi pha nhiều so với truyền thống:“Ai không thích thì bảo các cụ hát rề rà, hát lâu quá chẳng hết một câu, nhưng như vậy mới là quan họ. Bây giờ họ hát cứ vội vàng, nhanh quá, rền vang đấy nhưng không đúng.”
Chân dung Nghệ nhân Nhân dân Ngô Thị Lịch.
Quan họ xưa được lưu truyền theo lối truyền khẩu, ngày nay các câu hát được ghi chép bài bản qua sách vở, nhưng người hát lại đánh mất ít nhiều sự mộc mạc.Người xưa trong cảnh bần hàn, khi làm ruộng thì đợi đến hết vụ, khi làm mướn thì chờ đến hết ngày,chỉ để tổ chức kênh hát, hát khi hiếu hỉ, hát lúc gặp bạn. Đặc biệt, người xưa gọi là “chơi” quan họ thay vì “hát”quan họ. Tuy nhiên ngày nay, quan họ mới lại biến đổi thành một loại hình diễn xướng sân khấu.
Quan họ cổ hầu như không có nhạc cụ, thi thoảng chỉ đệm chút đàn nhị, đàn bầuc ho sinh động, còn nhịp phách gõ bằng tay hay bằng chính nhịp điệu đã có sẵn trong trái tim người hát, còn ngày nay có nghệ nhân hát trên sân khấu trong tiếng nhạc piano, organ rộn ràng.
Miệt mài trao truyền quan họ cổ
Với vốn liếng hơn 200 câu hát, cụ Ngô Thị Lịch đã trở thành thầy dạy của nhiều thế hệ liền anh, liền chị hậu bối trong làng xã. Học trò của cụ nhiều người là nghệ nhân ưu tú, trong đó hai người học trò mà cụ ưng ý nhất là Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Sang và Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Thềm.
Tuy vậy, cậu học trò gần gũi với cụ hơn cả là anh Nguyễn Bá Nghĩa, người đã theo học cụ hơn mười năm nay. Không theo đuổi quan họ như một sự nghiệp mà đơn giản là một thú vui, anh Nghĩa sớm tiếp thu tình yêu văn nghệ rất đỗi vô tư của thầy mình. Tình yêu đó được anh cụ thể hoá bằng việc đem quan họ quê hương quảng bá trên nền tảng mạng xã hội. Anh đã thành lập và quản lý các kênh thông tin và truyền thông về Nghệ nhân Nhân dân Ngô Thị Lịch cũng như câu lạc bộ quan họ làng Diềm.
Nghệ nhân Nhân dân Ngô Thị Lịch hướng dẫn anh Nguyễn Bá Nghĩa hát quan họ cổ.
Khi các liền anh, liền chị đồng trang lứa đã lần lượt khuất núi, Nghệ nhân Nhân dân Ngô Thị Lịch chính là vị sứ giả cuối cùng có công bắc cầu nối khăn, gìn giữ và trao truyền tình yêu quan họ đến nhiều thế hệ của xứ Kinh Bắc.
Bài và ảnh: Thư Quỳnh
Tin liên quan
Tin mới hơn

Khơi dậy sức bật kinh tế từ nghề trồng dâu nuôi tằm ở Lâm Đồng
11:49 | 22/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bỏng Chủ Cổ Loa – Lễ vật thiêng và nghề truyền thống nghìn năm
11:29 | 22/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Hàng thủ công mỹ nghệ Hà Nội vươn ra thế giới
08:45 | 21/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Việt Yên chuyển mình từ làng nghề truyền thống đến trung tâm tiểu thủ công nghiệp
08:16 | 21/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề đi chợ ở Phúc Sơn: Từ làng đến những chuyến xe chở thịt ra phố
15:25 | 20/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Sơn mài Việt Nam trước cơ hội bứt phá: Thị trường nội địa khởi sắc, quốc tế mở rộng
20:17 | 18/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Ngành mây tre đan Việt Nam: Bứt phá để chinh phục thị trường quốc tế
09:57 | 18/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thạch Thất tổ chức Triển lãm quảng bá, giao thương sản phẩm OCOP và làng nghề phục vụ du lịch năm 2025
09:52 | 18/10/2025 OCOP

Làng chiếu cói trăm năm và những trải nghiệm văn hóa ven sông Thu Bồn
09:39 | 17/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người phụ nữ giữ lửa nghề đan lát Tân Thọ
09:37 | 17/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề chạm bạc Đồng Xâm: Từ di sản làng nghề đến niềm tự hào quốc gia
08:48 | 17/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Trống bỏi Báo Đáp âm vang ký ức đêm trăng rằm
08:44 | 17/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ hồn nghề Xạ Phang giữa non cao Sín Chải
10:15 | 15/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người gìn giữ hồn văn hóa Mơ Nâm giữa đại ngàn Kon Plông
21:37 | 14/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Tre trúc vẫn xanh mong làng nghề Ba Tri không tàn phai
12:23 | 14/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ vị quê hương ở làng nghề ép chuối khô Cà Mau
10:09 | 14/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nhiều sản phẩm tinh hoa làng nghề thu hút khách hàng
09:12 | 13/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Ngôi làng đẹp nhất Tây Bắc níu chân du khách bằng nét văn hóa Mông đặc sắc
23:22 | 11/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nước mắm Phan Thiết và hành trình giữ vững thương hiệu
13:20 | 10/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ sĩ điêu khắc đương đại Vũ Tú: Sự giao hòa kỳ diệu giữa trí tuệ và sáng tạo
13:17 | 10/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Không gian văn hóa làng nghề Việt lại rộn ràng sắc màu trong những ngày đầu tháng 10
13:00 | 10/10/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Kinh tế tập thể tiếp sức cho nông thôn mới phát triển bền vững
11:51 Nông thôn mới

Khơi dậy sức bật kinh tế từ nghề trồng dâu nuôi tằm ở Lâm Đồng
11:49 Làng nghề, nghệ nhân

Bỏng Chủ Cổ Loa – Lễ vật thiêng và nghề truyền thống nghìn năm
11:29 Làng nghề, nghệ nhân

Nấu cỗ xưa và nay - Từ bếp lửa làng quê đến dịch vụ hiện đại
11:04 Văn hóa - Xã hội

Sắp diễn ra hội chợ OCOP tỉnh Quảng Ninh
08:30 OCOP