Hà Nội: 28°C Hà Nội
Đà Nẵng: 29°C Đà Nẵng
TP Hồ Chí Minh: 27°C TP Hồ Chí Minh
Thừa Thiên Huế: 27°C Thừa Thiên Huế

Kim Lan - Một trung tâm sản xuất gốm Thăng Long thời đại Việt

LNV - Kim Lan là tên một xã hiện nay, thuộc huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội, nằm liền kề với công trình thủy nông Bắc – Hưng – Hải nổi tiếng một thời. Đây là một trung tâm sản xuất gốm nổi tiếng vùng ngoại vi Thăng Long thời Đại Việt.

Kim Lan xưa cũng như nay, nằm ở bờ Bắc sông Nhị - nay vẫn được gọi là Hồng Hà, chỉ cách Trung tâm Hoàng thành Thăng Long 7-8 km theo đường thủy, do đó, nó là một vị trí đắc địa để tạo lập nên trung tâm sản xuất gốm (xây dựng lò, chuyên chở nguyên vật liệu và sản phẩm gốm bằng đường sông). Có lẽ, ở vào thời gian tám, chín thế kỷ trước, Kim Lan cũng giống như Bát Tràng, là hai cơ sở sản xuất vô cùng có ý nghĩa với Thăng Long. Thế nhưng, thời gian và nhu cầu thị trường vô cùng hạn hẹp, Kim Lan dường như chỉ lóe sáng ở hai triều đại phục hưng Ðại Việt rồi lịm tắt, trong khi Bát Tràng rồi kéo dài cho tới tận ngày hôm nay, với vị trí “lò Quan” của trung tâm này, vẫn tồn tại cho đến thời đầu Nguyễn. Lịm tắt và tồn tại kéo dài của Kim Lan và Bát Tràng chính là sự thu hẹp của một trung tâm, do nhu cầu giảm sút, khi Kinh đô chuyển dời về Phú Xuân (Huế), chứ hoàn toàn không phải là sự khai tử của Kim Lan. Con sông đào Bắc - Hưng - Hải gần đây và ranh giới hành chính hiện thời dễ làm nhiều người lầm tưởng Kim Lan và Bát Tràng không phải là một. Vì lẽ đó, Bát Tràng thì nổi tiếng, nhưng Kim Lan lại rơi vào quên lãng, nếu như không có những phát hiện quan trọng của nhân dân Kim Lan về những tàn tích khu sản xuất gốm ở đây gần mười thế kỷ trước vào năm 2000.


Ảnh: internet

Từ năm 2001 đến 2003, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Viện Khảo cổ học đã tiến hành khai quật di tích này tới 3 lần với tổng diện tích lên tới 460m2, tại bãi Hàm Rồng - nằm sát mép nước sông Hồng, như một sự mách bảo về con sông này gần nghìn năm trước không mấy có sự thay dòng so với ngày nay. Bãi Hàm Rồng nằm ở ngoài làng ngày xưa, để tránh ô nhiễm, tiện cho thiết kế lò, lấy được gió tự nhiên và thuận lợi cho việc nhập nguyên liệu, xuất sản phẩm, khi thời ấy đường thủy dường như là duy nhất đối với các làng thủ công làm gốm.

Nói là Viện Khảo cổ học và Bảo tàng Lịch sử Việt Nam khai quật, nhưng người bỏ nhiều công sức, trí tuệ nhất cho di tích này, cho nhân dân Kim Lan chính là PGS.TS Khảo cổ học Nhật Bản quá cố Nishimura. Mười ba năm trời, ông lặn lội ở đây để khai quật, sưu tầm, nghiên cứu và xây dựng cho làng một bảo tàng gốm Kim Lan khiêm nhường nhưng tinh tế, để rồi, khi bị tai nạn giao thông, phải lìa xa cõi trần, người Kim Lan tiếc thương và tưởng nhớ, đã đưa nhiều hình ảnh hoạt động của ông tại làng vào bảo tàng như một phần để tưởng niệm. Tôi cũng mượn bài viết này để chia buồn với chị NishiNoriko - vợ ông, cùng hai đưa con nhỏ và đại gia đình, và tưởng nhớ tới một đồng nghiệp, một người bạn đã hết lòng với sự nghiệp di sản văn hóa Việt Nam nói chung, chứ không chỉ với Kim Lan – Hà Nội.

Xin trở lại với Kim Lan – một trung tâm sản xuất gốm Thăng Long thời Ðại Việt.


Ảnh: internet

Ba lần khai quật và những đợt khảo sát, sưu tầm đã đưa lên khỏi lòng đất Kim Lan một số lượng lớn di vật gốm sứ. Ðó là những loại đồ đựng như âu, bát, đĩa, ống nhổ, thuộc các dòng gốm men nâu đen, trắng ngà, xanh ngọc, xanh lục, hoa nâu và tiền lam. Chúng là những sản phẩm có niên đại thời Lý – Trần, thế kỷ 11 - 14, nhưng tập trung nhất, phổ biến nhất là gốm men thời Trần, thế kỷ 13 - 14. Có thể khẳng định, Kim Lan đã trình làng đầy đủ các dòng gốm men Ðại Việt thời Lý – Trần với một bước ngoặt vĩ đại, mà tôi cho là một cuộc cách mạng về gốm sứ, để gốm Ðại Việt hình thành nên một truyền thống riêng biệt, không thể trộn lẫn với bất cứ đồ gốm sứ của quốc gia lân bang nào đương thời. Ðó cũng là thời kỳ đồ gốm Việt thể hiện được bản lĩnh độc lập của một quốc gia tự chủ, vừa thoát khỏi đêm trường nghìn năm thuộc Bắc. Có thể nói, gốm men thời Lý - Trần nói chung và Kim Lan nói riêng phản ánh sinh động nhất, rõ nét nhất, cụ thể nhất, điển hình nhất về một mệnh đề được cố Giáo sư Phan Huy Thông nói tới trong một bài viết có tựa đề tương tự, đăng trên Tạp chí Khảo cổ học gần ba mươi năm trước “Chính vì chống Hán- Ðường mà ta mới là ta”.

So sánh với đồ gốm men Kim Lan, đặc biệt là những sản phẩm cao cấp với đồ gốm men cùng loại ở Hoàng thành Thăng Long thời Lý - Trần, chúng khá giống nhau về loại hình, xương gốm, men và hoa văn. Một phân tích gần đây của nhà nghiên cứu trẻ Ngô Thị Thanh Thúy về Thạch học lát mỏng, Huỳnh quang tia X-XRF, Quang phổ Plasma/ Khối phổ ICP-MS và Phân tích nhiễu xạ tia X (XRD), cũng cho thấy sự tương đồng giữa gốm men Kim Lan với những trung tâm sản xuất gốm khác, cũng thời Lý - Trần trên tất cả các phương diện. Ðiều ấy không chỉ cho một nhận định về niên đại tương đồng mà còn cho thấy một chuẩn mực, mang tính thời đại của nghề sản xuất gốm Ðại Việt.


Ảnh: internet

Ngoài cung cấp cho Hoàng thành - đồ dùng mang tính chất cung đình, gốm Kim Lan, theo Trần Văn Mỹ, Nishimura Marasari và Nosa Nari Noriko, chúng còn được xuất khẩu sang Nhật Bản, Philippin và Indonesia, với hai dòng gốm chủ yếu là hoa nâu và hoa lam.

Nói về gốm men ở Kim Lan còn rất nhiều vấn đề thuộc về lĩnh vực chuyên sâu mà bài viết này không thể chuyển tải hết và dường như đó cũng không phải là nhiệm vụ, chức năng của tờ Tạp chí Thế giới Di sản, thiên nhiều về phổ cập, quảng bá di sản đến với đông đảo công chúng. Bởi vậy, độc giả muốn hiểu kỹ càng hơn, hãy về với Bảo tàng gốm Kim Lan - sát liền với làng gốm Bát Tràng nổi tiếng, sẽ được chiêm ngưỡng và lắng nghe đầy đủ thông tin về trung tâm sản xuất này qua những người dân, được bồi dưỡng từ nhà khảo cổ học Nishimura quá cố, hẳn Kim Lan sẽ được hiện hình rõ nét hơn rất nhiều so với những trang viết còn khô cứng, tản mạn trên đây.

TS Phạm Quốc Tuân - TGDS

Tin liên quan

Tin mới hơn

An Giang: Nơi tiếng búa vang vọng cả đời người

An Giang: Nơi tiếng búa vang vọng cả đời người

LNV - Suốt hàng chục năm qua, nghề chẻ đá tại ấp Hòn Sóc, xã Hòn Đất vẫn được người dân nơi đây duy trì như một phần không thể thiếu trong cuộc sống mưu sinh. Mỗi buổi sáng, cả bãi đá rộng lớn vang lên âm thanh đặc trưng của làng nghề: tiếng máy cắt xèng xèng, tiếng búa tạ nện vào nêm thép cắc cắc, hòa quyện thành nhịp điệu lao động cần cù.
Bánh gio - món ăn truyền thống của người Tày

Bánh gio - món ăn truyền thống của người Tày

LNV - Giữa đại ngàn xanh thẳm của vùng cao Đông Bắc, người Tày vẫn gìn giữ một món bánh giản dị nhưng đậm đà bản sắc – bánh gio. Bánh được làm từ gạo nếp thơm ngâm nước tro vỏ cây, gói trong lá chít và nấu bằng lửa nhỏ. Bánh gio mang hương vị thanh mát, mộc mạc, gắn liền với ký ức mỗi mùa Tết, ngày rằm. Giữa vòng xoay hiện đại, bánh gio vẫn giữ nguyên hương vị truyền thống như cách người Tày gìn giữ bản sắc dân tộc mình một cách tự nhiên, bền bỉ và đầy tự hào.
Nâng tầm đặc sản quê hương

Nâng tầm đặc sản quê hương

LNV - Với khát vọng nâng tầm giá trị đặc sản quê hương từ nguồn nguyên liệu có sẵn, nhiều hộ gia đình đã tạo nên các sản phẩm độc đáo.
Lưu giữ giá trị văn hóa làng nghề mộc Chợ Thủ

Lưu giữ giá trị văn hóa làng nghề mộc Chợ Thủ

LNV - Khi nhắc đến đồ gỗ mỹ nghệ truyền thống là ai cũng biết làng nghề mộc Chợ Thủ ở tỉnh An Giang. Làng nghề mộc Chợ Thủ từ lâu đã trở thành một thương hiệu đồ gỗ uy tín trên thị trường.
Bình Giọt Ngọc gốm Chu Đậu – Quà tặng đặc biệt của Hà Nội dịp Quốc khánh 2/9

Bình Giọt Ngọc gốm Chu Đậu – Quà tặng đặc biệt của Hà Nội dịp Quốc khánh 2/9

LNV - Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Thành phố Hà Nội lựa chọn Bình Giọt Ngọc gốm Chu Đậu làm quà tặng trang trọng. Tác phẩm là sự kết tinh tinh hoa văn hóa truyền thống và niềm tự hào dân tộc.
Làng Từ Vân tất bật may, thêu cờ Tổ quốc

Làng Từ Vân tất bật may, thêu cờ Tổ quốc

LNV - Làng Từ Vân (Thường Tín, Hà Nội) nổi tiếng với nghề may, thêu cờ Tổ quốc từ lâu đời. Làng nghề đang bước vào những ngày cao điểm sản xuất, phục vụ nhu cầu cờ Tổ quốc tăng cao dịp Quốc khánh 2/9.

Tin khác

Nét đẹp làng nghề truyền thống ở Quảng Bình

Nét đẹp làng nghề truyền thống ở Quảng Bình

LNV - Giữa lòng Quảng Bình – mảnh đất nổi tiếng với vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ – vẫn còn lưu giữ những làng nghề truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa lâu đời. Làng nghề truyền thống ở Quảng Bình không chỉ là nơi sản sinh ra những sản phẩm thủ công tinh xảo, mà còn là minh chứng sống động cho sự khéo léo, cần cù của người dân địa phương. Ghé thăm những làng nghề này, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng quy trình làm nghề độc đáo mà còn được lắng nghe câu chuyện đầy tự hào phía sau mỗi sản phẩm thủ công.
Bắc Ninh: Về Đồng Cống nghe đất chuyển mình

Bắc Ninh: Về Đồng Cống nghe đất chuyển mình

LNV - Khoảng 10 năm về trước, thôn Đồng Cống, xã Bảo Đài (Bắc Ninh) thuộc diện nghèo khó nhất xã. Mấy năm gần đây, nhờ biết cách khai thác tốt lợi thế tự nhiên từ đất vườn đồi, đời sống kinh tế của người dân trong thôn có nhiều khởi sắc.
Nỗi lo ở làng nghề gỗ truyền thống Đồng Kỵ

Nỗi lo ở làng nghề gỗ truyền thống Đồng Kỵ

LNV - Như một bản nhạc, sau những nốt thăng vút cao sẽ có những nốt trầm da diết, lắng đọng. Với ngành sản xuất gỗ mỹ nghệ cũng vậy. Giữa “bản giao hưởng hội nhập” của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang vang lên mạnh mẽ thì ở những “thủ phủ” đồ gỗ mỹ nghệ nổi tiếng của Bắc Ninh như Đồng Kỵ, Hương Mạc, Phù Khê… lại đang ở “nốt trầm”, loay hoay tìm hướng đi mới.
Gìn giữ, phát triển làng nghề truyền thống: Tiềm năng nhưng đầy thách thức

Gìn giữ, phát triển làng nghề truyền thống: Tiềm năng nhưng đầy thách thức

LNV - Làng nghề truyền thống tại Hà Nội cũng như trên cả nước dù có nhiều thuận lợi và tiềm năng nhưng những điểm yếu cố hữu như hoạt động manh mún, thiếu liên kết, già hóa nhân lực, thiếu cả vốn lẫn công nghệ... khiến các làng nghề Hà Nội phản ứng chậm chạp với những đổi thay của kinh tế hiện đại.
Ninh Bình: Hiến đất mở đường - Khi tinh thần cộng đồng tạo nên kỳ tích

Ninh Bình: Hiến đất mở đường - Khi tinh thần cộng đồng tạo nên kỳ tích

LNV - Từ sự lãnh đạo quyết liệt của các cấp ủy đảng, chính quyền, tinh thần tiên phong gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên cùng sự đồng thuận của nhân dân, phong trào hiến đất làm đường xây dựng nông thôn mới (NTM) ở Ninh Bình đã tạo nên những đổi thay rõ nét. Từng mét đường được mở rộng không chỉ mở lối cho xe cộ, hàng hóa giao thương thuận lợi, gắn kết cộng đồng, nâng cao đời sống nhân dân, mà còn là minh chứng sống động cho tinh thần “ý Đảng hợp lòng dân” lan tỏa khắp các vùng quê, đưa NTM phát triển bền vững.
Giữ hồn nghề, mở lối mới cho làng nghề Phú Thọ

Giữ hồn nghề, mở lối mới cho làng nghề Phú Thọ

LNV - Từ nón lá Sai Nga đến rượu men lá Mai Hạ, mỗi làng nghề ở Phú Thọ đều mang dấu ấn riêng, vừa lưu giữ hồn cốt văn hóa, vừa tạo sinh kế cho hàng vạn lao động. Song, trước sức ép của thị trường và sự thiếu vắng lớp thợ trẻ, làng nghề chỉ có thể bền vững khi mạnh dạn đổi mới công nghệ, xây dựng thương hiệu và gắn với du lịch, thương mại điện tử.
Cao Bằng: Làng nghề truyền thống vươn mình nhờ sức mạnh kinh tế tập thể

Cao Bằng: Làng nghề truyền thống vươn mình nhờ sức mạnh kinh tế tập thể

LNV - Các làng nghề truyền thống ở Cao Bằng đang khẳng định vị thế là động lực quan trọng, không chỉ tạo sinh kế bền vững mà còn góp phần tích cực vào công cuộc giảm nghèo và nâng cao đời sống người dân. Đặc biệt, mô hình hợp tác xã (HTX) chính là nhân tố quan trọng giúp các làng nghề phát huy tối đa tiềm năng, gia tăng giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường, từ đó mang lại thu nhập ổn định và cải thiện đáng kể đời sống cho hàng nghìn hộ gia đình.
Nghề trồng dâu nuôi tằm – Hướng phát triển bền vững ở xã Đak Lua, Đồng Nai

Nghề trồng dâu nuôi tằm – Hướng phát triển bền vững ở xã Đak Lua, Đồng Nai

LNV - Nghề trồng dâu nuôi tằm là một trong những nghề truyền thống lâu đời tại Việt Nam, gắn liền với lịch sử sản xuất tơ lụa dân tộc. Tại xã Đak Lua, huyện Tân Phú (Đồng Nai), nghề này đã được duy trì và phát triển suốt hơn 30 năm, trở thành nguồn thu nhập chính cho nhiều hộ dân, đồng thời góp phần gìn giữ giá trị văn hóa làng nghề.
Làng nghề gửi hồn dân tộc đi khắp muôn phương

Làng nghề gửi hồn dân tộc đi khắp muôn phương

LNV - Những ngày cận kề Quốc khánh 2/9, không khí tại làng Từ Vân (xã Chương Dương, Hà Nội) trở nên nhộn nhịp lạ thường. Con đường làng yên bình bỗng rộn rã tiếng máy khâu, kéo cắt vải... như nhịp trống báo hiệu ngày lễ lớn đang đến gần. Với người dân nơi đây, ngày 2/9 không chỉ là dịp trọng đại của đất nước, mà còn là thời khắc thiêng liêng để họ góp phần lan tỏa hồn dân tộc qua từng lá cờ Tổ quốc.
Làng nghề lưỡi câu Mỹ Hòa vào mùa

Làng nghề lưỡi câu Mỹ Hòa vào mùa

LNV - Khi con nước bắt đầu "nhảy" khỏi bờ cũng là lúc làng nghề lưỡi câu Mỹ Hòa, phường Long Xuyên (tỉnh An Giang) trở nên nhộn nhịp. Dù đã qua thời hưng thịnh, nhưng vào mùa nước về, xóm nhỏ này vẫn vang lên âm thanh của tiếng máy mài giũa, tiếng máy cán, tiếng búa dập lưỡi câu đều đặn…
Xã Bát Tràng phát huy giá trị làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch

Xã Bát Tràng phát huy giá trị làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch

LNV - "Trong thời gian tới, xã Bát Tràng cần tiếp tục phát huy các giá trị làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch. Trong đó, cần gắn các tour, tuyến du lịch sông Hồng với du lịch làng nghề, sinh thái, trải nghiệm", Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Thành ủy Hà Nội Hoàng Trọng Quyết nói.
Làng nghề Ninh Bình đứng trước cơ hội bứt phá

Làng nghề Ninh Bình đứng trước cơ hội bứt phá

LNV - Ngày 1/7 vừa qua, tỉnh Ninh Bình mới chính thức được thành lập trên cơ sở hợp nhất ba tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình cũ. Với diện tích gần 4.000 km² và dân số hơn 4,4 triệu người, đứng thứ 6 cả nước, tỉnh Ninh Bình mới không chỉ tinh gọn bộ máy hành chính mà còn mở ra dư địa lớn để phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là lĩnh vực làng nghề truyền thống gắn với du lịch và công nghiệp văn hóa.
Bánh cuốn Thanh Trì – Niềm tự hào mới của văn hóa ẩm thực Hà Nội

Bánh cuốn Thanh Trì – Niềm tự hào mới của văn hóa ẩm thực Hà Nội

LNV - Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức công nhận nghề làm bánh cuốn Thanh Trì (phường Vĩnh Hưng, TP Hà Nội) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình tri thức dân gian và nghề thủ công truyền thống. Sự kiện này đánh dấu bước phát triển quan trọng không chỉ với người dân Thanh Trì mà còn góp phần khẳng định giá trị văn hóa ẩm thực độc đáo của đất Thăng Long – Hà Nội.
Gìn giữ nghề mây tre đan truyền thống

Gìn giữ nghề mây tre đan truyền thống

LNV - Từ bao đời nay, hình ảnh cây tre đã gắn liền với làng quê Việt Nam, đặc biệt ở các vùng quê phía Đông của Đắk Lắk. Những lũy tre xanh không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là nguồn nguyên liệu quý cho các làng nghề thủ công truyền thống, trong đó có làng nghề mây tre đan.
Đưa làng nghề hội nhập thế giới

Đưa làng nghề hội nhập thế giới

LNV - Hà Nội có 1.350 làng nghề, làng có nghề, hội tụ 47 nghề trong tổng số 52 nghề truyền thống cả nước. Việc làng nghề gốm sứ Bát Tràng và dệt lụa Vạn Phúc được công nhận là thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới tiếp tục mở ra cơ hội để các làng nghề Hà Nội phát triển, nâng tầm vị thế trên thị trường quốc tế.
Xem thêm
Mới nhất Đọc nhiều
Hiệu quả mô hình “Nông dân dạy nông dân”

Hiệu quả mô hình “Nông dân dạy nông dân”

LNV - Mô hình “Nông dân dạy nông dân” do Hội Nông dân tỉnh (nay là Ban công tác nông dân tỉnh, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh) triển khai từ năm 2019, theo hướng các hộ sản xuất, kinh doanh giỏi trực tiếp hỗ trợ hộ nghèo về vốn và kỹ thuật bằng hình thức “cầm tay chỉ việc”, giúp giảm tỷ lệ hội viên thoát nghèo đạt từ 3%/năm trở lên.
Ra mắt hiệp hội OCOP & Doanh nhân DNS "Chapter Hải Dương"

Ra mắt hiệp hội OCOP & Doanh nhân DNS "Chapter Hải Dương"

LNV - Hiệp Hội OCOP và Doanh nhân là Tổ chức xã hội nghề nghiệp được thành lập ra để bảo vệ, quảng bá truyền thông sản phẩm OCOP, là cầu nối tới người tiêu dùng, Doanh nhân và Doanh nghiệp trong nước và quốc tế, với tinh thần "Tương trợ- Trao cơ hội".
An Giang: Nơi tiếng búa vang vọng cả đời người

An Giang: Nơi tiếng búa vang vọng cả đời người

LNV - Suốt hàng chục năm qua, nghề chẻ đá tại ấp Hòn Sóc, xã Hòn Đất vẫn được người dân nơi đây duy trì như một phần không thể thiếu trong cuộc sống mưu sinh. Mỗi buổi sáng, cả bãi đá rộng lớn vang lên âm thanh đặc trưng của làng nghề: tiếng máy cắt xèng
Thông điệp về khát vọng hùng cường từ đại lễ 80 năm Quốc khánh

Thông điệp về khát vọng hùng cường từ đại lễ 80 năm Quốc khánh

LNV - Sáng mùng 2 tháng 9 năm 2025, Quảng trường Ba Đình lại một lần nữa chứng kiến thời khắc lịch sử. Tám mươi năm sau mùa thu 1945, Việt Nam đã kỷ niệm Quốc khánh bằng một đại lễ choáng ngợp, vừa trang nghiêm, vừa rực rỡ, vừa thấm đẫm niềm tự hào dân tộc.
Bánh gio - món ăn truyền thống của người Tày

Bánh gio - món ăn truyền thống của người Tày

LNV - Giữa đại ngàn xanh thẳm của vùng cao Đông Bắc, người Tày vẫn gìn giữ một món bánh giản dị nhưng đậm đà bản sắc – bánh gio. Bánh được làm từ gạo nếp thơm ngâm nước tro vỏ cây, gói trong lá chít và nấu bằng lửa nhỏ. Bánh gio mang hương vị thanh mát, m
Giao diện di động