Hà nội: Nghề nặn tò hè truyền thống làng Xuân La

Theo những người cao niên trong làng, nghề nặn tò he là một nghề truyền thống xuất hiện khoảng 400 – 500 năm trước.
Trước đây, nghề nặn tò he còn được gọi là nghề nặn chim cò (bánh chim cò). Bởi người dân làng Xuân La lúc bấy giờ chỉ nặn chim, cò, và các con vật dùng để cúng lễ như: công, gà, trâu, bò, lợn cá… Sau đó mỗi chiếc bánh chim cò đều được gắn thêm một chiếc còi. Khi thổi phát ra tiếng “tò te”, nên được đọc chệch là tò he.

Nguyên liệu chính để làm tò he là bột gạo tẻ và bột gạo nếp, pha theo tỉ lệ 10:1. Nếu thời tiết nóng, hanh khô thì tỷ lệ bột nếp sẽ nhiều hơn để giữ được độ dẻo của sản phẩm. Sau khi luộc chín, người ta nắm bột lại thành từng vắt và nhuộm màu riêng cho từng vắt. Bốn màu cơ bản là vàng, đỏ, xanh, đen, màu vàng làm từ hoa hòe hoặc củ nghệ, màu đỏ từ quả gấc, màu đen từ cây nhọ nồi, màu xanh lấy từ lá chàm hoặc lá riềng. Các màu sắc trung gian khác đều được tạo từ bốn màu này.

Những cục bột đa màu sắc này muốn “có hồn” phải nhờ vào bàn tay tài hoa, đầu óc sáng tạo và một trí tưởng tượng phong phú của các nghệ nhân tò he Xuân La. Kết hợp với những đồ nghề đơn giản là một chiếc lược có chuôi, một nắm que tre, mảnh sáp ong… chỉ sau vài phút, với vài động tác véo bột, vê bột, các nghệ nhân Xuân La đã tạo ra những con tò he trong sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng và khâm phục của các khách hàng.

Ngày nay các nghệ nhân Xuân La đã biết cập nhật sở thích, thị hiếu của các khách hàng trẻ và đáp ứng nhu cầu thị trường. Rất nhiều những hình tò he lạ mắt, phong phú như những nhân vật trong truyện cổ tích, truyện tranh được nặn ra như: Aladin, Người nhện, Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới,..

Nghệ nhân đường phố của làng tò he Xuân La được coi như những nghệ sỹ biểu diễn nghệ thuật. Ngoài ra họ còn được tham gia vào công tác giảng dạy nghề trong các trường học. Đây là một tín hiệu phát triển đáng mừng của một nghề truyền thống mang tính địa phương. Cùng với thăng trầm của đất nước, tò he cũng có giai đoạn tưởng chừng bị mai một trước đồ chơi nước ngoài, đặc biệt là những “cơn bão” hàng Trung Quốc. Tuy nhiên, nhờ niềm đam mê với những khối bột, tinh thần gìn giữ và phát huy những thành quả lao động sáng tạo của cha ông, những giá trị văn hóa dân gian của dân tộc, người dân làng nghề Xuân La đã và đang gìn giữ, phát huy loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

Hiện nay, UBND xã Phượng Dực đã coi tò he Xuân La là một điểm nhấn để xã bắt tay vào xây dựng quy hoạch du lịch và dịch vụ làng nghề. Một số cơ sở hạ tầng quan trọng như giao thông, chợ đang được đầu tư nâng cấp. Đây sẽ là cơ hội để những giá trị văn hóa truyền thống qua bàn tay người thợ tài hoa Xuân La ngày càng được khẳng định và tôn vinh. Hy vọng Xuân La sẽ trở thành điểm trong chuỗi điểm du lịch làng nghề nổi tiếng ở Hà Nội.