Nghề làm quạt giấy ở Chàng Sơn

Là nơi có nhiều làng nghề nổi tiếng, huyện Thạch Thất đã thực hiện song hành việc phát triển du lịch gắn với việc bảo tồn các nghề thủ công truyền thống, góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Những năm qua, nhiều hộ dân ở Chàng Sơn có thu nhập ổn định, thậm chí làm giàu từ nghề làm quạt truyền thống.

Bà Nguyễn Thị Tuấn, chủ cơ sở sản xuất quạt ở Chàng Sơn cho biết, gia đình bà đã có ba đời làm nghề.

Để có được một chiếc quạt ưng ý, người nghệ nhân phải bỏ rất nhiều công sức chọn lựa từng ống tre làm nan quạt, từng sợi mây để làm viền và từng thếp giấy để làm cánh quạt. Có nhiều loại quạt được người Chàng Sơn làm ra như quạt giấy, quạt ghép, quạt the, quạt thư pháp, quạt lụa... nhưng nổi tiếng nhất vẫn là quạt the.

Điều thú vị nhất khi về với làng nghề làm quạt truyền thống Chàng Sơn là du khách được cùng nghệ nhân tự tay làm ra những chiếc quạt nan, quạt giấy xinh xắn.

Nguyên liệu cơ bản một chiếc quạt giấy hay quạt the đều gồm tre, giấy, vải và hồ nếp. Tre phải dẻo, già, có độ tuổi từ 3 năm trở lên, không mối mọt thì nan quạt mới bền, đẹp. Tre cắt thành ống, cạo tinh xanh, lấy dao tách cật ra, gắn sơn ta vào giữa hai thanh tre. Sau đó, các thanh tre được bó chặt lại vài tháng, đến khi khô sơn mới vót thành nan quạt. Sợi mây phải óng, mượt, dài để khi đan không phải nối nhiều đoạn lại với nhau.

Quạt Chàng Sơn hiện nay được sản xuất từ loại giấy Bãi Bằng để mộc hay nhuộm màu, tạo vẻ sặc sỡ, tươi vui cho những chiếc quạt xoè của lễ hội. Khi vào giấy cho nan quạt phải khéo léo, tỉ mỉ sao cho giấy không bị nhàu, nếp gấp phẳng, đều, tiện cho công việc vẽ tranh.

Hiện nay, quạt Chàng Sơn không chỉ được dùng trong các lễ hội, lễ bái tế, biểu diễn mà còn là đồ trang trí nghệ thuật trong mỗi gia đình hay đơn giản là món quà lưu niệm nho nhỏ

Với nghệ nhân làng quạt Chàng Sơn thì mỗi chiếc quạt đều được coi là một đứa con tinh thần, cần phải nâng niu, trau chuốt tỉ mỉ dù ở bất cứ một công đoạn sản xuất nào. Nguyên liệu để làm quạt gồm các vật liệu giản đơn như: tre, gỗ, giấy (có thể là vải), hồ và đinh suốt... Những vật vô tri, vô giác ấy, qua bàn tay khéo léo của người thợ thủ công Chàng Sơn bỗng trở thành những tác phẩm nghệ thuật vô giá, đầy “âm thanh” và màu sắc, sống động như chính "tiếng lòng" của tác giả làm ra nó.

Với những bước đi vững chắc và đã khẳng định được thương hiệu, bây giờ chẳng ai nói nghề làm quạt là nghề phụ nữa.

Cũng như bao làng nghề truyền thống khác, nghề làm quạt giấy cũng gặp nhiều khó khăn khi mà người người chủ yếu dùng quạt điện, điều hòa. Những năm về trước làng quạt cũng lao đao trong thời buổi cơ chế thị trường nhưng một hai năm trở lại đây Chàng Sơn đã tìm được chỗ đứng trên thị trường bởi xu hướng du lịch làng nghề ngày một phát triển. Quạt Chàng Sơn vẫn liên tục được xuất khẩu sang Pháp, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc...

Những chiếc quạt không đơn thuần để làm mát những ngày hè, mà còn là vật giải tỏa những ưu phiền, chứa đựng những thông điệp sâu sắc và góp phần quảng bá văn hóa Việt đến với bạn bè quốc tế.

Bài, ảnh: Nguyễn Hưng