Khi tìm hiểu cũng như đặt chân tới các xã Thân Cửu Nghĩa, Tân Lý Đông, Tân Lý Tây của huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang sẽ thấy được nghề đan nón bàng buông phát triển mạnh mẽ cùng thời gian, bởi khu vực này tiếp giáp với vùng nguyên liệu bàng tự phát thuộc Đồng Tháp Mười thời đó (huyện Tân Phước nay).

Theo lời những bậc cao niên trong vùng, thuở xưa, vùng Thân Cửu Nghĩa đã có nghề làm nón bàng, bởi vùng này cây cỏ bàng mọc rất nhiều. Mãi đến gần nửa thế kỷ sau, ông Phạm Văn Cầm (tức ông Ba Cầm), trong một lần đi rừng phát hiện ra cây buông (một cây thuộc họ cọ) có lá xòe rộng rất đẹp liền hái đem về phơi khô, xé nhỏ kết thành nón. Khi đội thử, nón không chỉ mát mà còn dễ chịu bởi mùi thơm của lá buông. Thấy vậy ông làm thử vài cái cho dân làng đội để đi làm đồng. Không ngờ, nón được người dân quê ưa chuộng, đặt hàng quanh năm. Từ đó, nghề làm nón lá buông hình thành và phát triển mạnh thành nghề truyền thống.

Ở làng nghề nón này chia thành hai khu vực rõ rệt: các xã Tân Lý Đông và Tân Lý Tây tập trung đan bằng lá bàng, còn ở xã Thân Cửu Nghĩa tập trung đan bằng lá buông.

Nón bàng buông không chỉ bền, đẹp mà còn giữ được màu sắc tươi sáng, đội dễ chịu và để làm ra chiếc nón bàng buông, người thợ làm nghề phải thật sự tỉ mỉ, công phu ở từng công đoạn. Đầu tiên, lá buông sau khi lấy ở rừng về được kéo thành sợi nhỏ, phơi khô rồi sau đó giao lại cho thợ đan nón. Còn về loại cỏ bàng thì trước đây được dập bằng chày rất mất công và nhiều thời gian nhưng hiện nay đã được cải tiến dập bằng máy. Một chiếc nón đẹp ra đời chứa đựng rất nhiều tâm huyết của người thợ, tại công đoạn đan, người thợ phải đan thật khít chặt để nón không bị hở. Đan xong, nón được đem đi cắt rìa, may viền, ép khuôn, có nón phải nhuộm màu. Cuối cùng là công đoạn sấy khô, xử lí ẩm mốc. Ngoài ra, sau khi sấy nón xong phải dùng lửa xử lý cho hết phần lông còn dính trên nón, làm cho nón mềm mại, để khi đội sẽ được cảm giác thoải mái.

Đặc biệt, công đoạn nhuộm màu cũng là một bí quyết của người dân trong làng. Khi nhuộm phải để nón trong nước sôi cho màu thấm đều, không loang lổ. Sau khi nhuộm xong, phải phơi nắng cho màu khô và đảm bảo thấm sâu vào từng nan lá.

Chính sự tỉ mỉ ở từng công đoạn đã khiến cho nón bàng buông không chỉ nổi tiếng trong vùng mà còn vươn xa khắp các nước. Hiện nay, ở các xã làm nghề này còn rất nhiều nghệ nhân cao tuổi vẫn còn làm việc, những đôi tay thoăn thoắt cứ thế ghép từng cọng bàng, cọng buông rồi đan thành những chiếc nón xinh đẹp. Họ không chỉ đóng vai trò truyền nghề cho các thế hệ tiếp theo mà còn góp phần cho sự tồn tại và phát triển của một làng nghề thủ công truyền thống.

Người dân vùng Châu Thành gìn giữ và phát triển nghề đan nón bàng buông

Ngày nay, nón bàng buông rất đa dạng về chủng loại và kiểu dáng. Sản phẩm được tiêu thụ mạnh tại các khu du lịch và các tỉnh miền Tây, đồng thời còn được xuất khẩu sang thị trường nước ngoài như: Mỹ, Tây Ban Nha, Pháp, Italia, Mexico, Trung Quốc, Nhật Bản, Australia, Nam Phi... Bên cạnh đó, sự xuất hiện của một số doanh nghiệp chuyên về nón bàng buông đã góp phần giải quyết được bài toán đầu ra cho sản phẩm và tạo thu nhập ổn định cho người dân làng nghề, góp phần vào việc phát triển đời sống và xã hội của vùng nông thôn nơi đây.

Có thể nói, nghề có từ lâu đời, nuôi sống biết bao thế hệ và cho đến ngày nay nghề vẫn vậy vẫn gắn bó sâu đậm với người dân vùng Châu Thành, Tiền Giang. Tuy nghề không còn phát triển mạnh mẽ như trước, tồn đọng một số khó khăn thế nhưng bên cạnh tinh thần kiên quyết bám trụ nghề của người dân, lãnh đạo địa phương cũng có nhiều nỗ lực trong việc đề ra các kế hoạch duy trì, phát triển làng nghề truyền thống này.

Bài và ảnh Nguyễn Quỳnh