Hòa Nhơn, mảnh đất thuộc huyện Hòa Vang, Đà Nẵng, từ lâu đã được biết đến là nơi sản sinh ra đặc sản kiệu hương nổi tiếng. Theo truyền thuyết, nàng công chúa Kiều Hương – con gái vua chúa xưa – đã sáng tạo ra món kiệu này sau khi khám phá loài cây đặc biệt mọc trên đồi Thạch Nham. Hương vị chua thanh, cay nồng từ món kiệu khiến nhà Vua không tiếc lời khen ngợi và từ đó, kiệu hương gắn liền với đời sống người dân nơi đây, trở thành biểu tượng của vùng đất.

Hành trình gìn giữ nghề trồng kiệu qua bao thế hệ

Kiệu hương Hòa Nhơn không chỉ là một món ăn Tết, mà còn là niềm tự hào về di sản văn hóa, gắn liền với sự cần mẫn, khéo léo của người dân nơi đây qua nhiều thế hệ. Những mùa Tết đi qua, nghề trồng kiệu vẫn được duy trì trên mảnh đất Thạch Nham Tây màu mỡ. Thổ nhưỡng và khí hậu đặc biệt của vùng này đã tạo ra những củ kiệu nhỏ nhắn, giòn ngọt, trắng ngà và có ánh tím đặc trưng ở chân củ. Đó là những điểm nhấn không thể nhầm lẫn khi nhắc đến kiệu hương Hòa Nhơn.

Chị Nguyễn Thị Bông (bìa trái) giới thiệu kiệu hương Hòa Nhơn đạt Ocop 4 sao.

Ông Trần Phước Hoàng, một lão nông, già làng, Chi hội trường Người Cao tuổi trú thôn Phước Thuận Phước Hậu (xã Hỏa Nhơn), không giấu được niềm tự hào khi kể về nghề truyền thống của quê mình. “Củ kiệu Hòa Nhơn cay nồng, đậm đà, nhưng khi muối chua lại hòa quyện vị thanh nhẹ rất đặc biệt. Dưa kiệu không chỉ là món ăn kèm với bánh tét, bánh chưng mà còn làm trọn vị mâm cỗ Tết. Bao biến động đã xảy ra, nhưng nghề trồng kiệu vẫn bám rễ, như chính cái hồn quê không thể phai mờ.”

Bà Nguyễn Thị Trữ, (70 tuổi) một thành viên Người Cao tuổi bày tỏ niềm vui khi tham gia Tổ hợp tác. Gia đình bà có ba đời gắn bó với cây kiệu hương nhưng trước đây chỉ trồng theo cách truyền thống, bán tại chợ nên thường bị ép giá, nhất là vào dịp cận Tết. Không ít lần bà định bỏ nghề vì công sức bỏ ra không đáng với lợi nhuận thu về. Tuy nhiên, từ khi tổ hợp tác ra đời, bà và các hộ dân khác không còn lo lắng về đầu ra. “Giờ đây, kiệu hương không chỉ bán chạy dịp Tết mà còn có thị trường ổn định suốt cả năm. Thu nhập từ trồng kiệu cải thiện đáng kể, cuộc sống cũng khấm khá hơn,” bà Trữ chia sẻ.

Những ngày giáp Tết, làng quê rộn ràng trong không khí thu hoạch, chế biến kiệu. Tiếng cười nói xen lẫn mùi thơm cay nồng của kiệu khiến bức tranh Tết thêm sống động. Mỗi củ kiệu được thu hoạch, rửa sạch, phơi nắng, và chế biến cẩn thận như gói ghém cả tấm lòng của người làm nghề.

Bước chuyển mình nhờ tổ hợp tác sản xuất

Năm 2018 đánh dấu cột mốc quan trọng với sự ra đời của Tổ hợp tác sản xuất kiệu hương Hòa Nhơn. Với sự tham gia của hơn 50 hộ dân, tổ hợp tác đã giúp nghề trồng kiệu chuyển mình mạnh mẽ. Dưới sự quản lý tận tâm của chị Nguyễn Thị Bông, tổ hợp tác không chỉ tập trung vào sản xuất kiệu chất lượng cao mà còn nghiên cứu đa dạng hóa các sản phẩm chế biến như kiệu dầm mắm, kiệu chua ngọt, kiệu sấy khô, đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của thị trường.

Khu đồi trồng kiệu hương của anh Nguyễn Mạnh Linh, thành viên của Tổ Hợp tác .

Nhờ sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội, người dân được tập huấn kỹ thuật canh tác, sơ chế, và tiếp cận công nghệ hiện đại như máy sấy khô, máy đóng gói, đảm bảo quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm. Sản phẩm kiệu hương Hòa Nhơn giờ đây không chỉ bán ở chợ mà còn có mặt tại các siêu thị, cửa hàng lớn. Đặc biệt, vào năm 2021, kiệu hương được chứng nhận OCOP 4 sao – một bước tiến quan trọng trong hành trình khẳng định thương hiệu.

Chị Nguyễn Thị Bông chia sẻ: “Ngày trước, người dân chỉ trồng kiệu và bán cho thương lái, giá cả bấp bênh. Nhưng giờ đây, sản phẩm không chỉ bán chạy vào dịp Tết mà còn có thị trường quanh năm. Đây không chỉ là niềm tự hào mà còn là động lực để chúng tôi tiếp tục phát triển.”

Bà Nguyễn Thị Bình, Chủ tịch Hội Nông dân xã Hòa Nhơn, nhận định: “Tuy lợi nhuận từ nghề kiệu hương chưa quá cao, nhưng tổ hợp tác đã mở ra cơ hội việc làm bền vững, đặc biệt cho phụ nữ lớn tuổi và người lao động không đủ điều kiện làm việc tại khu công nghiệp. Điều này không chỉ giúp cải thiện thu nhập mà còn góp phần giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới. Đây là một giải pháp kinh tế – xã hội mang tính lâu dài và bền vững cho địa phương.”

Tương lai rộng mở cho đặc sản quê nhà

Không chỉ là một món ăn, kiệu hương Hòa Nhơn còn là biểu tượng văn hóa, lưu giữ tâm hồn quê hương qua từng thế hệ. Tổ hợp tác sản xuất không chỉ tạo thu nhập ổn định cho bà con mà còn mang lại giá trị xã hội lớn, tạo việc làm cho những phụ nữ lớn tuổi và lao động địa phương không có điều kiện làm việc tại khu công nghiệp. Đây là mô hình kinh tế bền vững, góp phần xây dựng nông thôn mới.

Với những chứng nhận quan trọng như VietGAP, HACCP và QR Code truy xuất nguồn gốc, kiệu hương Hòa Nhơn ngày càng khẳng định vị thế trên thị trường. Tổ hợp tác cũng đặt mục tiêu mở rộng sản xuất, đưa sản phẩm vươn xa hơn nữa, không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu.

Mỗi mùa xuân về, mùi hương kiệu Hòa Nhơn lại ngập tràn, không chỉ làm ấm lòng người xa quê mà còn lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của mảnh đất miền Trung. Kiệu hương Hòa Nhơn – hương vị Tết quê nhà – sẽ mãi là niềm tự hào và biểu tượng của sự đoàn viên, gắn kết trong mỗi gia đình Việt Nam nói chung và miền Trung nói riêng.