Hà Nội: Hạ Thái - Cơ duyên trong từng nước sơn mài
Trước kia, do sự “khó tính” của sơn ta, người thợ làng nghề phải ủ tranh trong tủ kín gió và có độ ẩm cao để làm khô lớp sơn vừa vẽ. Muốn nhìn thấy tranh phải mài mòn đi. Các bậc lão niên ở Hạ Thái còn nhớ, khi mới ra đời, sơn mài chỉ có ba màu: sơn then (màu đen), sơn son (màu đỏ) và sơn cánh gián (màu vàng nâu). Nhờ quá trình tìm tòi sáng tạo, bảng màu của sơn mài ngày nay phong phú hơn. Trong đó, pha sơn là công đoạn đặc biệt có tính quyết định. Mỗi gia đình, mỗi cơ sở có một bí quyết pha, tạo nên phong cách riêng. Việc pha chế sơn ta quyết định sự thành bại của sản phẩm, đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm từ khâu nấu sơn, cô sơn đặc, cho đến khâu thử sơn chín. Ngày nay, trong kỹ thuật pha chế sơn hiện đại, một vài thao tác được thay đổi nhằm tạo ra loại sơn mới có độ bóng, bền, đẹp.
Cho đến nay, người Hạ Thái quan tâm đầu tư phát triển nhất vẫn là nhóm sản phẩm sơn mài tâm linh, bao gồm sơn son thếp vàng, tượng thờ, tượng Phật, hoành phi, câu đối, trang, hương án, ban thờ, tủ thờ... Bà Nguyễn Thị Hồi, Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Hạ Thái, cho biết: “Nghề sơn mài tâm linh thu hút nhiều gia đình ở làng nghề với rất nhiều lao động. Sản phẩm không chỉ phục vụ đình chùa mà còn đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân, đặc biệt là tượng Phật, hoành phi câu đối”.
Có thể khái quát các công đoạn của một sản phẩm sơn mài bao gồm: Cốt (hay còn gọi là vóc); Gắn; Đánh vải; Bó; Hom; Kẹt lót; Thí; Phun màu (hoặc dán bạc); Quang toát và miêu tả theo một số công đoạn chính sau: bó hom vóc, trang trí, mài và đánh bóng. Nhưng dù là khâu nào, người thợ cũng phải kiên nhẫn, tỉ mỉ. Một sản phẩm sơn mài chỉ đẹp khi được chạm trổ, tu sửa, đánh bóng, tô vẽ, trau chuốt, nâng niu bằng đôi bàn tay và cả cái tâm của người làm nghề.
Theo chị Yến, một người thợ sơn mài, người làng nghề thường nhớ những bước như sau: “Đục chạm, đánh giấy ráp, hom, mài, lót, kẹp, rồi lại mài, mỗi lớp lại một lớp mài, kẹp xong đến thí, thí hai nước, rồi lại sơn một nước, rồi đến nước cầm bạc, rồi sơn, rồi đến phủ bóng là bước cuối cùng”. Mỗi sản phẩm phải trải qua 15 - 16, thậm chí 18 lớp sơn, hoặc ít nhất cũng là 10 lớp thì mới đảm bảo chất lượng. Hiểu một cách nôm na, hai từ sơn mài chính là mô tả công đoạn quan trọng nhất để hoàn thiện sản phẩm: sơn và mài.
Chị Trần Thị Hà, Xưởng sản xuất đồ thờ Hùng Cường, vừa sơn bức tượng Cô Chín Thượng Ngàn, vừa thong thả kể trong lúc bức tượng từ màu hồng tươi hiện đại chuyển sang màu hồng đất truyền thống của nhiều thế kỷ trước: “Chỉ tính riêng công đoạn tôi đang làm, tức là sau khi tượng đã được tạc, cũng phải qua 9 lần sơn rồi mài mới ra được một sản phẩm hoàn thiện với thời gian khoảng 20 ngày”. Nhờ sự trau chuốt, tỉ mỉ đó của người làng nghề mà sản phẩm sơn mài tâm linh Hạ Thái nhiều năm nay vẫn được các đình chùa, miếu mạo, nhà thờ tổ cũng như nhiều hộ gia đình đặt mua. Tuy nhiên, dịch Covid-19 cũng khiến làng nghề bị ảnh hưởng ít nhiều khi các cơ sở thờ tự không hoạt động thường xuyên và các doanh nghiệp, người phát tâm không cung tiến nhiều. Làng nghề hoạt động, nhưng số lượng lao động giảm khoảng 1/3 so với khi chưa có dịch.
Cũng như nhiều làng nghề khác, điều băn khoăn của người Hạ Thái chính là giới trẻ giờ đây không còn mặn mà với nghề truyền thống, nguy cơ mai một không còn xa. Chị Hà cho biết: “Một trong những phần công việc đứng trước nguy cơ thiếu lao động nhất là đục chạm, giới trẻ không còn thiết tha với công việc này nữa. Chỉ còn những người đã biết nghề là còn theo nghề. Sợ tương lai nghề cũng mai một đi”. Cùng chung nỗi lo với chị Hà, anh Thà, thợ chạm của Xưởng sản xuất đồ thờ Hùng Cường, cho biết: “Để chạm được một chân án quỳ phải mất 3 - 4 ngày. Tôi làm nghề gần 30 năm rồi, từ lúc 16 - 17 tuổi, nhưng giờ các con tôi muốn đi học để thay đổi nghề nghiệp. Nghề cũng mai một dần, máy móc nhiều, công nghệ khác rồi, trước làm thủ công là chính. Thu nhập của tôi khoảng 300.000 - 400.000 đồng/ngày, so với các nghề khác không cao nên khó thu hút. Giờ muốn giữ được nghề thì phải cải thiện thu nhập, chứ không thì khó”.
Mặc dù có chút lo lắng cho tương lai xa, nhưng thực tế, sản phẩm sơn mài tâm linh của Hạ Thái vẫn đang có mặt ở mọi miền Tổ quốc, như một cách để bảo tồn giá trị văn hóa tinh thần của người Việt. Các họa sĩ và nghệ nhân trong làng vẫn sáng tạo nhiều mẫu tranh mới, màu sơn mới với sắc độ khác nhau, sử dụng cách khắc trên sơn để tạo ra những đường nét mềm mại, uyển chuyển, sinh động.
Với đôi bàn tay khéo léo, tâm huyết trong từng nét vẽ, từng nước sơn, các họa sĩ tài hoa và nghệ nhân Hạ Thái đã tạo nên rất nhiều bức tranh sơn mài sống động tuyệt đẹp cùng hàng nghìn mẫu sản phẩm hấp dẫn như bát, đĩa, lọ hoa, khay, tranh sơn, tranh khảm... trên các chất liệu gỗ, tre, nứa, song mây, composite, gốm sứ, đáp ứng thị hiếu, nhu cầu của khách hàng trong nước và nhiều thị trường nước ngoài Anh, Pháp, Nga, Mỹ, Tây Ban Nha, Australia, Italy, Nhật Bản, Hàn Quốc... Hạ Thái đang nỗ lực xây dựng các chương trình, sản phẩm du lịch làng nghề để thu hút du khách khi du lịch phát triển trở lại trong trạng thái bình thường mới./.
Tuấn Thùy/VOV
Tin liên quan
Tin mới hơn
Hành trình của chiếc chiếu hoa
09:20 | 16/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người lưu giữ nghề làm bún Cổ Đô
16:14 | 13/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Làng nghề trồng hoa Gia An Nam nỗ lực để công nhận làng nghề
10:22 | 13/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Trang phục truyền thống đồng bào Hrê, Ba Na hòa quyện với thiên nhiên
10:16 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” nghề thủ công mỹ nghệ
10:09 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghệ nhân thổi hồn vào mảnh ván gỗ những con tàu đã bị lãng quên trở thành tác phẩm nghệ thuật độc bản
10:08 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Mộc mạc nghề làm nồi đất ở làng Trù Sơn
09:35 | 10/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tôn vinh giá trị văn hoá trong các làng nghề truyền thống
10:45 | 09/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề cói Kim Sơn trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
13:52 | 08/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Bảo tồn và phát triển làng nghề chiếu cói Hoài Nhơn
11:01 | 08/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Lụa Vạn Phúc - Giữ lửa qua từng thế hệ
14:08 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát của người Tày ở Cao Bằng
09:56 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Ghé thăm làng nghề chằm nón lá Đức Hòa
09:55 | 07/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề truyền thống bún tươi Vân Cù
14:54 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tinh hoa nghề truyền thống ở Cao Bằng
14:53 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khám phá nghề đan thúng chai ở Phú Mỹ
14:52 | 04/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguyễn Duy Cường – người “thổi hồn” vào gỗ
15:37 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Mặn mòi vị muối Bạc Liêu
14:10 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Cao Bằng: Nghệ nhân giữ gìn nghề dệt thổ cẩm truyền thống
10:44 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia
17:25 | 26/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 | 25/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bế mạc Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 9
09:00 Tin tức
Toàn văn phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 9 của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng
08:56 Tin tức
Khai mạc Đại hội Hội chiếu sáng Việt Nam lần thứ V, nhiệm kỳ 2024-2029
08:55 Tin tức
Diễn đàn "Khó khăn, vướng mắc trong thực hiện phân loại, thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt"
08:53 Tin tức
Hội chợ triển lãm công nghiệp nông thôn tiêu biểu khu vực phía Bắc- Hà Nội năm 2024
11:46 Khuyến công