Cá cơm và mắm nêm: Từ món ăn quen thuộc đến những kỷ niệm ngọt ngào
Hồi nhỏ, vào độ tuổi thích quan sát, mỗi khi má đi chợ về, tôi thường xuống bếp ngồi cạnh nhìn bà bỏ từng món đồ ra một cái tràng. Trút túm cá cơm gói bằng giấy báo hay lá chuối ra rổ, má tôi hay đọc: “No lòng phỉ dạ là con cá cơm/ Không ướp mà thơm là con cá ngát/ Liệng bay thoăn thoắt là con cá chim/ Hụt cẳng chết chìm là con cá đuối”… Bà giảng giải, đó chỉ là cách chơi chữ của người xưa về tên các loài cá mà thôi.
![]() |
Mẹ tôi cho rằng cá cơm “hiền” nhất trong các loài cá, nhiều canxi, đạm cao, lành cho người bệnh, phụ nữ mới sinh; có thể chế biến thành nhiều món ăn quanh năm không ngán.
Về tên cá cơm, có một câu chuyện mang tính truyền khẩu: Thời chúa Nguyễn Ánh bị nhà Tây Sơn truy đuổi, sức cùng, lương thực cạn kiệt, tàu lênh đênh, quân lính đói lả, ông cầu xin trời cứu. Bỗng xuất hiện từng đàn cá trắng nhỏ, dày đặc. Mọi người vớt lên, chế biến sơ, ăn thay cơm, qua cơn đói, nên gọi cá này là cá cơm.
Cá cơm sống thành đàn. Các nhà chuyên môn cho rằng thịt động vật càng nhỏ càng dễ tiêu hóa, hấp thụ. Cá cơm là động vật nhỏ, vòng đời ngắn, không thể nuôi nên ít độc tố và gần như không bị phơi nhiễm các loại hóa chất.
Cá cơm có nhiều loại. Con cá bé tí, thịt trong, màu trắng bạc gọi là cá cơm mờm. Lớn hơn có cá cơm săn, cơm trắng, cơm sọc, cơm trỏng, cơm than…
Ở quê tôi, chợ có cá cơm quanh năm. Vào mùa, không chỉ được bán đầy chợ mà cá cơm còn xuất hiện ở nhiều điểm ven đường từ thành phố về thôn quê…, giá khá mềm.
Một món rất quen thuộc của người Khánh Hòa là cá cơm nấu canh chua. Nấu nồi canh chua cá cơm rất đơn giản, giống như nấu với các loại cá khác: cà chua, bạc hà, đậu bắp, thơm, me, rau nêm… Canh chua cá cơm có vị thanh, nhẹ nhàng, dễ chịu. Cá cơm nấu chua với khế cũng ngon.
Với đa phần người Việt Nam, cách chế biến thông thường nhất nhưng khá ngon là cá cơm kho. Món này mùa nào ăn cũng ngon.
![]() |
Cá mua về rửa sạch, để ráo, bỏ đầu hay không tùy sở thích, sau đó ướp với hành củ giã nhuyễn, tiêu, đường, muối, nước mắm… Kho cá cơm cho keo là cả một bí quyết và nhiều kinh nghiệm. Thành phẩm sẽ là con cá săn cong, lấm chấm hạt tiêu xay, nhìn thấy thèm. Có người thích kho có nước, con cá mềm, lại có nước chấm rau.
Cá cơm kho keo ăn với cơm, đặc biệt với xôi, rất ngon. Xôi cá cơm là một đặc sản nổi tiếng ở Nha Trang. Cá cơm kho keo ăn với cháo trắng hay cháo đậu xanh nấu đặc cũng ngon không kém. Nhiều người thích ăn bánh mì cá cơm kho. Với kiểu ăn này, kho có nước và thêm tóp mỡ hay thịt ba chỉ mới ngon.
Vào mùa cá cơm mờm, nhà tôi có ngay món tẩm bột chiên. Cá mua về rửa sạch để ráo, sau đó trộn hỗn hợp bột chiên, trứng, gia vị. Đây là món ngon dễ làm, có thể ăn chơi hoặc ăn với cơm.
Cá cơm còn được chế biến thành cá khô như cá cơm sấy giòn, rim tỏi ớt, tẩm gia vị… Cá cơm khô rim là món nhiều người thích, nhất là trộn với xoài bằm. Cá cơm khô kho với thịt ba chỉ cũng là món hấp dẫn.
Thỉnh thoảng ngang qua một tiệm bán cá cơm khô rim đủ các kiểu (rim chua ngọt, rim đậu phộng, rim mặn ngọt…), dù không thích ăn cá khô, tôi cũng đứng lại nhìn rồi thòm thèm mua một hũ.
![]() |
Mắm nêm
Ở miền Trung, thường các hàng bánh căn, xèo, bèo, hỏi, ướt… đều có 2 thứ nước mắm chế biến sẵn là mắm nêm và mắm nước. Đa phần khách ăn mắm nước, là từ nước mắm pha loãng, thêm đường, ớt, tỏi… Riêng mắm nêm pha chế đặc biệt hơn: có thơm, đường, ớt, tỏi, vị vừa ăn. Có người chỉ thích ăn với mắm nêm, ăn xong xuýt xoa thòm thèm. Có người pha trộn 2 loại mắm.
Hồi đó, tôi thấy mẹ thỉnh thoảng muối một thẩu mắm nêm đem ra phơi nắng. Thành phẩm là nước mắm sệt và con cá cơm còn nguyên.
Mẹ hay làm món thịt luộc chấm nắm nêm. Mẹ mở hũ mắm nêm, múc ra chén một vá. Mùi thơm nồng của cá được muối chín lan tỏa thật gợi thèm. Mẹ giã ớt tỏi thật nhuyễn bỏ vào chén mắm nêm, sau đó thêm đường cho dịu vị rồi nặn miếng chanh. Nhìn má trộn hỗn hợp ấy thành chén mắm nêm đặc lềnh, còn nguyên con mắm có ớt tỏi trên mặt đã thấy đói bụng cồn cào.
Rau lang luộc chấm mắm nêm; thịt luộc bún mắm nêm; cuốn bánh tráng với cá hấp, cá chiên, cá nướng, bê thui, bò nướng lá lốt, bánh hỏi lòng heo, mắm cà, bò nhúng giấm… chấm mắm nêm… đều ngon. Gắp con cá cơm, bỏ vào chén cơm nóng, vừa ăn vừa hít hà vì cay và ngon. Hồi đó, gần nhà tôi có một lò bún. Xế chiều đói bụng, má làm chén mắm nêm, tôi đi mua bún lọn mới ra lò về chấm mắm nêm, ngon không thể tả!
Hồi nhỏ, tôi chỉ biết mắm nêm làm từ cá cơm. Sau này đi nhiều nơi, tôi mới hiểu ra người ta còn làm mắm nêm từ cá trích, cá nục, cá liệt, cá sơn đỏ… Tất nhiên với các loại cá lớn hơn cá cơm thì không để nguyên con cá mà phải xay.
Thật ra, không phải ai cũng ăn được mắm nêm. Tuy nhiên, đã biết ăn mắm nêm rồi lại thấy… ghiền. Mà món thịt luộc chấm mắm nêm là món phổ biến trong nhiều gia đình.
Bây giờ mắm nêm đóng chai có khá nhiều nhãn hiệu trên thị trường, từ mắm nguyên chất đến mắm đã pha chế. Mua chai mắm nêm về, để đảm bảo an toàn thực phẩm, tôi thường hấp chén mắm nêm rồi mới pha chế. Mắm nêm qua hấp không ngon bằng mắm tự nhiên nhưng an tâm.
Tin liên quan

Quảng bá du lịch, làng nghề, ẩm thực Việt Nam tại Italia, Pháp, Thụy Sỹ
10:05 | 06/05/2025 Du lịch làng nghề

Hương vị đặc biệt - Hủ tiếu Mỹ Tho
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Cơm nắm lá cọ ở làng cổ Phù Ninh
14:32 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội
Tin mới hơn

Dâng 180 mâm lễ hình bản đồ Việt Nam dâng lên Vua Hùng
10:43 | 08/05/2025 Văn hóa - Xã hội

Hà Nội: Nhiều chương trình nghệ thuật đặc sắc kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh
10:40 | 08/05/2025 Văn hóa - Xã hội

Nhiều hoạt động về "Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam" tại Hà Nội
09:05 | 07/05/2025 Văn hóa - Xã hội

Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Bình Định kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập
09:05 | 07/05/2025 Văn hóa - Xã hội

Hà Nội đón 875.000 lượt khách trong kỳ nghỉ lễ 30/4-1/5
12:03 | 05/05/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định hội tụ tinh hoa văn hóa và ẩm thực
21:01 | 04/05/2025 Văn hóa - Xã hội
Tin khác

Bình Định chung sức xây dựng cộng đồng nhân ái
11:03 | 30/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Huyện Tuy Phước hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát
09:47 | 29/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Sôi động đêm đại nhạc hội Dạ Khúc Tháng Tư 2025: Viễn Nguyên
15:44 | 26/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Đoàn kiều bào dâng hương tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào
14:36 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Phát pháo cuối cùng trong ngày lịch sử 30.4
14:34 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bản hùng ca Ngày đại thắng mùa xuân
14:34 | 24/04/2025 Thơ làng nghề, thơ nghệ nhân

Dũng sỹ trên đồi “thịt băm”
14:34 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Người giữ hồn Tây Nguyên
14:33 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Thơ người Làng nghề
14:32 | 24/04/2025 Thơ làng nghề, thơ nghệ nhân

Bánh bột lọc - Biểu tượng ẩm thực của Cố đô
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Huyện Vân Canh thực hiện đồng bộ, hiệu quả chính sách xóa nhà tạm, nhà dột nát
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Phát huy bản chất tốt đẹp Bộ đội Cụ Hồ trong xây dựng cuộc sống
10:17 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh tại thành phố Hồ Chí Minh
10:03 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Hồi ức của Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu về ngày giải phóng miền Nam 30/4/1975
10:02 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Sống lại ký ức nơi “Đất thép thành đồng”
09:58 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Ba Vì (Hà Nội): Chi hội cựu Công an xã Phú Đông góp phần xây dựng nông thôn mới
09:59 Nông thôn mới

Diễu hành xe đạp làng nghề
09:41 Tin tức

Hà Nội: Thành lập 2 cụm công nghiệp làng nghề vốn gần 370 tỷ đồng
09:40 Nghiên cứu trao đổi

Thành phố biển Quy Nhơn rực rỡ sắc vàng hoa lim xẹt
09:39 Du lịch làng nghề

Những làng dệt thổ cẩm ở Tây Bắc
09:38 Làng nghề, nghệ nhân