Cá cơm và mắm nêm: Từ món ăn quen thuộc đến những kỷ niệm ngọt ngào
Hồi nhỏ, vào độ tuổi thích quan sát, mỗi khi má đi chợ về, tôi thường xuống bếp ngồi cạnh nhìn bà bỏ từng món đồ ra một cái tràng. Trút túm cá cơm gói bằng giấy báo hay lá chuối ra rổ, má tôi hay đọc: “No lòng phỉ dạ là con cá cơm/ Không ướp mà thơm là con cá ngát/ Liệng bay thoăn thoắt là con cá chim/ Hụt cẳng chết chìm là con cá đuối”… Bà giảng giải, đó chỉ là cách chơi chữ của người xưa về tên các loài cá mà thôi.
![]() |
Mẹ tôi cho rằng cá cơm “hiền” nhất trong các loài cá, nhiều canxi, đạm cao, lành cho người bệnh, phụ nữ mới sinh; có thể chế biến thành nhiều món ăn quanh năm không ngán.
Về tên cá cơm, có một câu chuyện mang tính truyền khẩu: Thời chúa Nguyễn Ánh bị nhà Tây Sơn truy đuổi, sức cùng, lương thực cạn kiệt, tàu lênh đênh, quân lính đói lả, ông cầu xin trời cứu. Bỗng xuất hiện từng đàn cá trắng nhỏ, dày đặc. Mọi người vớt lên, chế biến sơ, ăn thay cơm, qua cơn đói, nên gọi cá này là cá cơm.
Cá cơm sống thành đàn. Các nhà chuyên môn cho rằng thịt động vật càng nhỏ càng dễ tiêu hóa, hấp thụ. Cá cơm là động vật nhỏ, vòng đời ngắn, không thể nuôi nên ít độc tố và gần như không bị phơi nhiễm các loại hóa chất.
Cá cơm có nhiều loại. Con cá bé tí, thịt trong, màu trắng bạc gọi là cá cơm mờm. Lớn hơn có cá cơm săn, cơm trắng, cơm sọc, cơm trỏng, cơm than…
Ở quê tôi, chợ có cá cơm quanh năm. Vào mùa, không chỉ được bán đầy chợ mà cá cơm còn xuất hiện ở nhiều điểm ven đường từ thành phố về thôn quê…, giá khá mềm.
Một món rất quen thuộc của người Khánh Hòa là cá cơm nấu canh chua. Nấu nồi canh chua cá cơm rất đơn giản, giống như nấu với các loại cá khác: cà chua, bạc hà, đậu bắp, thơm, me, rau nêm… Canh chua cá cơm có vị thanh, nhẹ nhàng, dễ chịu. Cá cơm nấu chua với khế cũng ngon.
Với đa phần người Việt Nam, cách chế biến thông thường nhất nhưng khá ngon là cá cơm kho. Món này mùa nào ăn cũng ngon.
![]() |
Cá mua về rửa sạch, để ráo, bỏ đầu hay không tùy sở thích, sau đó ướp với hành củ giã nhuyễn, tiêu, đường, muối, nước mắm… Kho cá cơm cho keo là cả một bí quyết và nhiều kinh nghiệm. Thành phẩm sẽ là con cá săn cong, lấm chấm hạt tiêu xay, nhìn thấy thèm. Có người thích kho có nước, con cá mềm, lại có nước chấm rau.
Cá cơm kho keo ăn với cơm, đặc biệt với xôi, rất ngon. Xôi cá cơm là một đặc sản nổi tiếng ở Nha Trang. Cá cơm kho keo ăn với cháo trắng hay cháo đậu xanh nấu đặc cũng ngon không kém. Nhiều người thích ăn bánh mì cá cơm kho. Với kiểu ăn này, kho có nước và thêm tóp mỡ hay thịt ba chỉ mới ngon.
Vào mùa cá cơm mờm, nhà tôi có ngay món tẩm bột chiên. Cá mua về rửa sạch để ráo, sau đó trộn hỗn hợp bột chiên, trứng, gia vị. Đây là món ngon dễ làm, có thể ăn chơi hoặc ăn với cơm.
Cá cơm còn được chế biến thành cá khô như cá cơm sấy giòn, rim tỏi ớt, tẩm gia vị… Cá cơm khô rim là món nhiều người thích, nhất là trộn với xoài bằm. Cá cơm khô kho với thịt ba chỉ cũng là món hấp dẫn.
Thỉnh thoảng ngang qua một tiệm bán cá cơm khô rim đủ các kiểu (rim chua ngọt, rim đậu phộng, rim mặn ngọt…), dù không thích ăn cá khô, tôi cũng đứng lại nhìn rồi thòm thèm mua một hũ.
![]() |
Mắm nêm
Ở miền Trung, thường các hàng bánh căn, xèo, bèo, hỏi, ướt… đều có 2 thứ nước mắm chế biến sẵn là mắm nêm và mắm nước. Đa phần khách ăn mắm nước, là từ nước mắm pha loãng, thêm đường, ớt, tỏi… Riêng mắm nêm pha chế đặc biệt hơn: có thơm, đường, ớt, tỏi, vị vừa ăn. Có người chỉ thích ăn với mắm nêm, ăn xong xuýt xoa thòm thèm. Có người pha trộn 2 loại mắm.
Hồi đó, tôi thấy mẹ thỉnh thoảng muối một thẩu mắm nêm đem ra phơi nắng. Thành phẩm là nước mắm sệt và con cá cơm còn nguyên.
Mẹ hay làm món thịt luộc chấm nắm nêm. Mẹ mở hũ mắm nêm, múc ra chén một vá. Mùi thơm nồng của cá được muối chín lan tỏa thật gợi thèm. Mẹ giã ớt tỏi thật nhuyễn bỏ vào chén mắm nêm, sau đó thêm đường cho dịu vị rồi nặn miếng chanh. Nhìn má trộn hỗn hợp ấy thành chén mắm nêm đặc lềnh, còn nguyên con mắm có ớt tỏi trên mặt đã thấy đói bụng cồn cào.
Rau lang luộc chấm mắm nêm; thịt luộc bún mắm nêm; cuốn bánh tráng với cá hấp, cá chiên, cá nướng, bê thui, bò nướng lá lốt, bánh hỏi lòng heo, mắm cà, bò nhúng giấm… chấm mắm nêm… đều ngon. Gắp con cá cơm, bỏ vào chén cơm nóng, vừa ăn vừa hít hà vì cay và ngon. Hồi đó, gần nhà tôi có một lò bún. Xế chiều đói bụng, má làm chén mắm nêm, tôi đi mua bún lọn mới ra lò về chấm mắm nêm, ngon không thể tả!
Hồi nhỏ, tôi chỉ biết mắm nêm làm từ cá cơm. Sau này đi nhiều nơi, tôi mới hiểu ra người ta còn làm mắm nêm từ cá trích, cá nục, cá liệt, cá sơn đỏ… Tất nhiên với các loại cá lớn hơn cá cơm thì không để nguyên con cá mà phải xay.
Thật ra, không phải ai cũng ăn được mắm nêm. Tuy nhiên, đã biết ăn mắm nêm rồi lại thấy… ghiền. Mà món thịt luộc chấm mắm nêm là món phổ biến trong nhiều gia đình.
Bây giờ mắm nêm đóng chai có khá nhiều nhãn hiệu trên thị trường, từ mắm nguyên chất đến mắm đã pha chế. Mua chai mắm nêm về, để đảm bảo an toàn thực phẩm, tôi thường hấp chén mắm nêm rồi mới pha chế. Mắm nêm qua hấp không ngon bằng mắm tự nhiên nhưng an tâm.
Tin liên quan

Bánh khoái chợ Ngò - Món ngon vùng biển Nghệ An
11:23 | 10/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Nghề ăn cơm dưới đất, làm việc trên trời
14:28 | 10/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chè Shan Tuyết Tà Xùa: Hương vị cao nguyên tinh túy
11:02 | 05/03/2025 OCOP
Tin mới hơn

Bình Định: Huyện Tây Sơn huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát
10:11 | 18/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Lễ hội truyền thống hội làng Văn Giang - Nam Dương Di sản văn hóa phi vật thể Quốc Gia
13:32 | 16/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Vĩnh Thạnh quyết tâm hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát
13:30 | 16/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Khúc giao mùa tháng tư
14:36 | 15/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Luật gia Nguyễn Tiến Lự - Tuổi cao gương sáng
11:43 | 15/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Huyện An Lão chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát
09:09 | 15/04/2025 Văn hóa - Xã hội
Tin khác

Độc đáo Lễ hội truyền thống Tổng Nam Phù
18:37 | 12/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Lễ hội truyền thống thôn Hội Phụ: Linh thiêng, hướng về cội nguồn!
18:29 | 12/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Công bố bảo vật Quốc gia đầu tiên của tỉnh Phú Yên
14:46 | 10/04/2025 Tin tức

Bình Định: Hoài Ân phát triển mô hình giảm nghèo bền vững
11:25 | 10/04/2025 Văn hóa - Xã hội

“Mặn lắm” nước mắm!
11:19 | 10/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Huyện Ba Vì (Hà Nội): Trường THCS Thụy An - Tập thể lao động xuất sắc cấp Thành phố
09:48 | 10/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Khai mạc Lễ hội Hoa Lư - Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia không ngừng được nâng tầm về quy mô, cách thức tổ chức
11:04 | 09/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Lễ công bố Quyết định ghi danh “Lễ hội truyền thống hội làng Văn Giang - Nam Dương” vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc Gia
11:03 | 09/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Hội cựu chiến binh huyện Ba Vì hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao
08:42 | 09/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Lễ giỗ tổ Hùng Vương 2025: Trang nghiêm - Thành kính - Gắn kết triệu con tim đất Việt
21:16 | 08/04/2025 Tin tức

Lung linh sắc màu bánh truyền thống “Xứ Nẫu”
14:45 | 03/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Văn hóa ẩm thực hấp dẫn tại làng cổ Đường Lâm
19:51 | 02/04/2025 Văn hóa - Xã hội

“Đà Nẵng trong Tôi” - Không gian sáng tạo nghệ thuật đặc sắc
19:51 | 02/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Mùa hoa gạo
19:50 | 02/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Quận Cầu Giấy (Hà Nội): Vươn mình cùng Thủ đô và đất nước
16:01 | 01/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Hiệp hội Làng nghề Việt Nam phong tặng 151 nghệ nhân và các danh hiệu làng nghề
20:09 Làng nghề, nghệ nhân

50 đại biểu kiều bào dâng hương tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào, tỉnh Tuyên Quang.
15:56 Tin tức

Thanh Háo: Thọ Xuân phát triển làng nghề gắn với xây dựng nông thôn mới
14:01 Nông thôn mới

Hà Nội trình Thủ tướng công nhận “Thành phố hoàn thành nhiệm vụ nông thôn mới năm 2024”.
14:01 Nông thôn mới

Nước mắm Long Thủy, tinh hoa của vùng biển Phú Yên
10:12 Làng nghề, nghệ nhân