Nghệ nhân gìn giữ di sản cồng chiêng Tây Nguyên
Trong các di tích tiền sử được phát hiện trên đất Tây Nguyên, dù đã thấy vết tích của lò nung (ở Lung Leng - Kon Tum), khuôn đúc rìu đồng (ở Gia Lai)… nhưng người ta chưa thấy một di vật nào trong các di tích tiền sử ấy minh chứng nghề đúc cồng chiêng đã từng tồn tại trên các cao nguyên bao la phía Tây của miền Nam Trung Bộ. Đó là một trường hợp lạ, bởi thông thường thì chỉ những người sử dụng một loại nhạc khí, công cụ nào đó mới có khả năng chế tác ra những nhạc khí, công cụ đó hoàn hảo nhất.
![]() |
Nghệ nhân Nay Phai đang thử độ ngân khi chỉnh chiêng. |
Như để bù vào phần khiếm khuyết từ ngàn xưa, người Tây Nguyên lại có một nghề mà đồng bào các dân tộc gọi bằng cái tên mộc mạc “lên dây chiêng”. Nhưng lại cũng vì cồng chiêng không có “dây” như những cây đàn guitar, đàn gong… nên những người làm văn hóa ở Tây Nguyên đề xuất gọi nghề này, công việc này là chỉnh chiêng, hiểu nôm na là làm cho những chiếc chiêng bị hư hỏng, lệch âm có được âm thanh chuẩn theo thang âm quy định của từng loại chiêng, ở từng dân tộc.
Để có những bộ cồng chiêng như ý muốn, với cao độ, âm thanh phát ra như đã được tổ tiên định sẵn và truyền lại, người Tây Nguyên mua những “lá chiêng” – cách mà đồng bào gọi những chiếc cồng, chiêng khi chưa được chỉnh âm – rồi gò, gõ, chỉnh để những chiếc cồng, chiêng ấy có được âm thanh theo những bài chiêng truyền thống.
Chỉnh chiêng là một công việc rất khó khăn. Nó đòi hỏi công sức, tâm huyết và tài năng thật sự của nghệ nhân. Vì khó thế, nên ở Gia Lai, trong số hàng vạn người biết đánh cồng chiêng (phần lớn nam giới dân tộc Jrai, Bahnar từ tuổi trưởng thành trở lên đều có thể đánh được cồng chiêng ở những mức độ khác nhau), thì số người biết chỉnh chiêng chỉ là vài ba chục. Trong số này, những người có khả năng làm cho cồng chiêng thật sự “biến hóa” cả về hình thức và âm thanh chỉ đếm chưa hết số ngón tay trên một bàn tay.
![]() |
Với Nay Phai ở thị trấn K’rông Pa, (dân làng thường gọi là ama San), một con nhà “nòi”, nghệ nhân nổi tiếng của dân tộc Jrai, thì đồ nghề của anh là chiếc búa nhỏ và đòn kê. Nay Phai là người duy nhất trong số 9 người con của gia đình được cha chọn để truyền nghề bởi ông tin rằng, trong số các con ông, chỉ có Nay Phai là được “Yàng (trời) cho âm thanh” của cồng chiêng.
Lúc đầu, mỗi khi chỉnh một chiếc cồng hoặc chiêng, anh phải cần đến 2 - 3 người cùng thử để so âm. Nhiều khi làm đi làm lại vẫn không có được âm thanh như ý muốn. Nhưng niềm đam mê và những cố gắng hết mình đã không phụ công anh. Đến nay, chỉ một mình với chiếc búa và đòn kê là anh có thể mang lại cho cồng chiêng mọi âm thanh ở những âm vực khác nhau như cách anh nói “âm thanh đã ở sẵn trong đầu”, mỗi khi cần là nó hiện ra ngay.
Cái hơn người của Nay Phai là anh có thể làm những chiếc chiêng, chiếc cồng đã “chết” được hồi sinh; có thể làm từ cái không núm, thành có núm với âm thanh chuẩn. Vì vậy mà anh có thể mua cồng chiêng từ những điểm bán đồng nát để chỉnh chang cho những chiếc cồng, chiêng ấy sống lại với âm thanh vốn có.
![]() |
Nghệ nhân Nay Phai không chỉ chỉnh chiêng cho làng mình, mà còn được mời đi khắp các buôn làng Tây Nguyên để phục hồi tiếng chiêng đã lạc âm. Với đôi tai tinh tường và đôi tay khéo léo, ông có thể điều chỉnh từng chiếc chiêng sao cho hòa quyện, vang vọng, giữ đúng tinh thần của lễ hội truyền thống.
Với đôi tai thẩm âm tinh tế, nhớ nhiều bài chiêng cổ, bàn tay điêu luyện… chỉ những nghệ nhân chỉnh chiêng như Nay Phai mới có thể giữ “hồn chiêng” ở mãi với Tây Nguyên.
Tin liên quan

Nghệ nhân “hồi sinh” các con giống bột cổ
11:09 | 18/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chủ tịch nước: Sự sáng tạo tạo nên giá trị bền vững cho sản phẩm truyền thống
09:18 | 12/06/2025 Tin tức

Độc đáo nghề đắp tượng thú
14:25 | 23/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin mới hơn

Làng nghề dệt lanh Lùng Tám – Nét văn hóa Mông trên Cao nguyên đá
09:01 | 19/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Phú Yên công nhận 11 nghề truyền thống năm 2025
15:44 | 13/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người âm thầm dùng cây kim, sợi chỉ lưu giữ hồn cốt văn hóa Việt
15:42 | 13/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Văn hoá Bắc Bộ qua các làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Hà Nội
15:41 | 13/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chủ tịch nước Lương Cường gặp mặt nghệ nhân làng nghề tiêu biểu toàn quốc
13:19 | 12/06/2025 Tin tức

Cao Bằng gìn giữ và phát triển làng nghề truyền thống: Nét đẹp văn hóa gắn liền phát triển kinh tế
09:17 | 12/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Xây dựng Cụm công nghiệp làng nghề nhìn từ huyện Phú Xuyên
14:48 | 11/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Khám phá nghề chằm áo tơi Yên Lạc – Nét đẹp văn hóa truyền thống Hà Tĩnh
15:19 | 10/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đưa công nghệ số phát triển ngành ong Việt
15:19 | 10/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Phát triển nghề nuôi ong ở Nghĩa Đồng
09:42 | 09/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bình Định: Nghệ nhân Nhân dân Đinh Chương “di sản sống” giữa đại ngàn Vĩnh Sơn
09:42 | 09/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

“Nhóm yêu thích nghề làm men lá” giữ gìn và phát triển nghề truyền thống
09:41 | 09/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề bánh pía Vũng Thơm
09:39 | 09/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Cao Bằng: Nghề nhuộm vải chàm của người Nùng An
09:39 | 09/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân Lê Mạnh Tuấn – Người giữ hồn đất, thổi hồn cho “đất nở hoa”
22:13 | 07/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân Nguyễn Văn Lưu: Người đưa gốm sứ Chu Đậu trở về từ đáy biển
11:03 | 06/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thanh Hóa: Gắn kết chương trình OCOP với du lịch làng nghề – Hướng đi bền vững cho kinh tế nông thôn
09:06 | 04/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đánh thức làng nghề truyền thống bằng du lịch và sản phẩm OCOP
10:50 | 03/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Phú Yên: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gốm Quảng Đức
10:09 | 02/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đóng thuyền gỗ truyền thống của người Tày Hà Giang
09:52 | 30/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề trầm hương Vạn Thắng hơn trăm năm tuổi
09:18 | 29/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đại hội Đại biểu Hội Kỷ lục gia Việt Nam nhiệm kỳ III (2025–2030): Đoàn kết - Sáng tạo - Thống nhất hành động
18:46 Tin tức

Hà Nội: Huyện Thường Tín đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao
16:15 Nông thôn mới

Bình Định ngày đầu vận hành thử nghiệm mô hình chính quyền 2 cấp thuận lợi
16:15 Văn hóa - Xã hội

Hà Nội quảng bá sản phẩm OCOP gắn với văn hóa các tỉnh Nam Bộ
16:15 Tin tức

Tạp chí Làng nghề Việt Nam kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam
16:13 Tin tức