Trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam, múa rối nước có sức lôi cuốn mạnh mẽ người xem bởi sự vui nhộn, nhí nhảnh và hài hước của các tích truyện gắn với đời sống thường ngày của người nông dân Việt Nam. Đặc biệt, vào dịp đầu Xuân, những người yêu thích môn nghệ thuật dân gian này lại nô nức đổ về phường rối nước Đào Thục, huyện Đông Anh, Hà Nội, một trong điểm du lịch hấp dẫn ở vùng châu thổ sông Hồng, để thưởng thức môn nghệ thuật truyền thống này.

Theo lịch sử ghi lại, làng Đào Thục có Đào Tướng công, tên thật là Nguyễn Đăng Vinh (hay Đào Đăng Khiêm) quê ở Đào Xá, huyện Yên Phong, Bắc Ninh (nay là Đào Thục, xã Thụy Lâm, huyện Đông Anh, Hà Nội), do yêu nghệ thuật múa rối nước, ông dồn hết tâm huyết truyền bá nghệ thuật này cho đời sau. Vì có công lớn nên dân làng đề nghị triều đình Hậu Lê phong thần, lập bia đá năm 1735 (thời Lê Ý Tông). Hàng năm, vào ngày giỗ của ông ( 24 tháng 2 âm lịch), dân làng tổ chức dâng hương để tưởng nhớ công đức của vị Tổ nghề.

Làng rối nước Đào Thục (Đông Anh, HN)

Nghệ thuật múa rối nước Đào Thục lấy mặt nước làm sân khấu, lấy sự tinh tế, công phu trong điều khiển con rối, sự phối hợp nhịp nhàng giữa người điều khiển rối với diễn viên hát, nhạc công tạo nên sự khác biệt và hấp dẫn. Những nghệ nhân của Phường múa rối nước Đào Thục là những người nông dân, những người thợ thủ công...mang trong mình đam mê với môn nghệ thuật truyền thống của địa phương. Theo thời gian, nghệ thuật múa rối nước Đào Thục được truyền từ đời này sang đời khác; trở thành một sản phẩm nghệ thuật truyền thống độc đáo của Huyện Đông Anh.

Những con rối được chính những người trong làng Đào Thục làm. Các con rối thường cao khoảng 30 - 40cm, được làm bằng gỗ và phủ sơn bên ngoài để chống thấm nước. Mỗi con rối đều được điêu khắc theo hình tượng nhân vật, con vật trong những câu chuyện dân gian của Việt Nam.Nghệ thuật biểu diễn rối nước Đào Thục với hơn 20 tích trò, là những vở rối cổ, bắt nguồn từ công việc đồng áng của cư dân nông nghiệp như cày bừa, cấy lúa, chăn trâu, câu cá, các trò chơi dân gian như đánh đu, múa hát được mùa hay là diễn lại những điển tích, truyền thuyết cổ của dân tộc như Thạch Sanh đánh Trăn Tinh... Ông Đinh Hữu Tự, diễn viên, tham gia phường rối nước dân gian Đào Thục hơn 30 năm, chia sẻ: "Ngay từ nhỏ tôi đã được xem các cụ biểu diễn. Nghề này rất hay và độc đáo nên tôi theo nghề của các cụ. Mới đầu anh em tập thì phải từng động tác một, ngay cả đi từ trên cạn và học thuộc trên cạn và đi xuống nước biểu diễn. Lúc biểu diễn người diễn viên phải chăm chú vào những động tác của mình theo từng lời hát của người trên cạn; làm sao cầm quân cho ngăn ngắn đi lại nhịp nhàng theo đúng các tích trò mà mình biểu diễn của từng quân một".

Nghệ thuật múa rối nước Đào Thục lấy mặt nước làm sân khấu, lấy sự tinh tế, công phu trong điều khiển con rối, sự phối hợp nhịp nhàng giữa người điều khiển rối với diễn viên hát, nhạc công tạo nên sự khác biệt và hấp dẫn.

Cho đến nay, Phường rối nước Đào Thục vẫn còn lưu giữ nhiều tích trò cổ mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, gửi gắm khát vọng về cuộc sống bình yên, hạnh phúc, ca ngợi sự cần cù, chịu khó của người nông dân, phản ánh bối cảnh lịch sử, đời sống văn hoá đương thời như: “Trâu đi cày”, “Trâu chui ống”, “Lên võng xuống ngựa”, “Tễu bắt ác”, “Đánh cáo bắt vịt”, “Đốt pháo bật cờ”, “Ba khí giáo trò” vv…

Phường rối Đào Thục hiện có hơn 30 nghệ nhân, người già nhất đã hơn 70 tuổi, người trẻ nhất vẫn đang học phổ thông. Lịch diễn của phường rối Đào Thục khá đều đặn, hầu như ngày nào cũng có ít nhất 1 suất diễn. Đặc biệt, từ mùng 2 Tết âm lịch là Phường rối bận rộn hơn với lịch diễn dày đặc phục vụ bà con và du khách gần xa. Đây chính là một động lực để phường thu hút được nhiều thanh niên trẻ trong làng theo nghề, yêu và gắn bó với nghề của cha ông. Anh Đinh Hoàng Vân, tham gia vào phường rối từ năm 15 tuổi, cho biết: "Tôi là người làng nên tôi thích rối nước từ bé. Yêu nghề thì tham gia phường rối nước và quan trọng là giữ nghề dân gian của ông cha ta để lại. Khách đến đây chỉ thích những tích trò vui nhộn, những trò cổ ngày xưa như: Tráng sĩ đánh hổ, Tráng sĩ đào Hổ, Thạch Sanh…Lên võng xuống ngựa…".

Nghệ thuật múa rối nước là sự kết tinh từ quá trình sáng tạo, lao động của người nông dân gắn liền với nghề trồng lúa nước ở đồng bằng Bắc Bộ.

Đến với rối nước Đào Thục, người xem không chỉ được vui vẻ, thư giãn mà còn có dịp được thưởng thức những giai điệu dân ca mượt mà, tha thiết, của những câu hát giao duyên thắm đượm hồn quê này. Để đáp lại những tình cảm chân tình mà khán giả dành cho, phường rối nước Đào thục đã không ngừng nỗ lực, sáng tạo ra những tiết mục mới lạ, làm cho nó trở nên thú vị , đặc sắc và hấp dẫn hơn. Ông Ngô Minh Phong, Trưởng phường rối nước Đào Thục, nhấn mạnh: "Để tiếp cận phát triển phường rối nước Đào Thục tốt hơn, hiện nay, Ban lãnh đạo phường và chính quyền đang vào cuộc mạnh mẽ. Sắp tới, chiêu mộ nhân tài tuyển dụng, đào tạo các thế hệ trẻ có trình độ, năng lực, để vào đóng góp tham gia vào hoạt động của phường rối. Hy vọng rằng trong thời gian tới, với đội ngũ trẻ năng động như vậy việc tiếp cận với công nghệ thông tin hoặc là làm công tác marketing quảng bá ngày càng tốt hơn".

Những năm trở lại đây, phường rối Đào Thục đã mở rộng liên kết với nhiều công ty du lịch trong và ngoài nước để quảng bá trên các kênh truyền hình, website du lịch, văn hóa... và đưa du khách về làng xem biểu diễn rối nước. Ông Nguyễn Hồng Đài, Tổng Giám đốc Công ty du lịch FPT travel, cho rằng: "Đây là 1 điểm du lịch văn hóa rất đông. Để xem được phường múa rồi Đào Thục chúng tôi ưu tiên đoàn du lịch lớn và kết hợp với một số điểm tham quan ở khu vực Đông Anh; cùng kết hợp với tham quan ở Hà Nội. Vì là điểm văn hóa truyền thống nên chúng tôi có thể khai thác rất tốt khi đưa du khách đến điểm rối nước Đào Thục, Đông Anh này".

Đến với phường rối Đào Thục du khách mới cảm nhận hết cái hay, cái đẹp của rối nước nói riêng và các loại hình văn hóa dân gian truyền thống nói chung của dân tộc Việt Nam. Trải qua hàng trăm năm, người dân Đào Thục vẫn lưu giữ nghề rối nước như báu vật của làng. Nhiều gia đình, dòng họ trong làng đã có 5 đời giữ nghề rối nước. Hết thế hệ trước đến thế hệ sau, họ truyền cho nhau bí quyết của nghề. Để gắn bó được với nghề, họ cùng nhau vượt qua khó khăn, chia sẻ những vui buồn trong nghề, cùng nhau đổi mới để phù hợp với sự chuyển mình của thời đại.

Thảo Nguyên (TH)