Bàn tay thoăn thoắt hái những bông lúa nếp non, bà Nông Thị Vỏ, thôn Bản Duồm B, xã Thượng Ân, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn cho biết: "Không ai rõ cốm có từ bao giờ, chỉ biết nó đã gắn liền với tập quán trồng lúa nước, với đời sống văn hóa, tinh thần của mỗi người dân quê. Vào đầu vụ lúa mới, mỗi gia đình, bà con hàng xóm rủ nhau ra đồng chọn những bông lúa nếp non chắc mẩy, cùng nhau thực hiện các công đoạn làm cốm, rồi cùng nhau thưởng thức".

Trong vài năm gần đây, nhận thấy giá trị kinh tế cao từ sản phẩm này, bà con xã Thượng Ân, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn đã mở rộng diện tích trồng lúa nếp đặc sản Khẩu Nua Lếch để làm cốm. Như gia đình chị Nông Thị Điệp, thôn Bản Duồm B, mỗi mùa luôn gieo cấy hơn 4.000m2 lúa Khẩu Nua Lếch để làm Cốm. Tuy có vất vả bởi sự cầu kỳ trong thực hiện nhiều công đoạn, nhưng bù lại nâng cao được giá trị kinh tế của sản phẩm nông nghiệp. Chị Điệp cho biết: “Hôm qua, tôi nhận đơn làm 60kg cốm của khách hàng ở Thái Nguyên, nên từ sáng sớm, tôi cùng mấy chị em trong thôn đã ra ruộng hái lúa nếp non để làm. Trước đây, các công đoạn làm hoàn toàn bằng thủ công, tuy nhiên 2 năm nay gia đình đã đầu tư máy móc, nhiều công đoạn được giải phóng sức lao động nênbán được nhiều hàng hơn. Với 60kg cốm chỉ cần làm trong 1 ngày là xong, giá bán 100.000đồng/kg. Với 1.000m2 lúa Khẩu Nua Lếch, bán gạo chỉ thu được 10-12 triệu đồng nhưng chế biến thành cốmcho thu nhập 15-17 triệu đồng. Tuy nhiên mùa làm cốm cũng chỉ khoảng 1 tháng, khi lúa già không làm được nữa”.

Người dân thôn Bản Duồm B, xã Thượng Ân thu hái lúa non Khẩu Nua Lếch về làm cốm.

Cũng theo chị Điệp, để làm ra mẻ cốm phải trải qua nhiều công đoạn: Sau khi hái, tuốt lúa nếp non thì rửa, đãi loại bỏ hạt lép, những hạt chắc mẩy mang đi luộc rồi rang,giã, sàng, sảy; lặp lại công đoạn này mấy lần cho tới khi hết vỏ trấu thì được mẻ cốm mềm dẻo, xanh tươi. Để cốm thơm ngon quan trọng nhất là thời điểm thu hoạch lúa phải còn non, ngậm sữa. Còn khi lúa già thêm một chút, sản phẩm cốm sẽ khô cứng hơn, thì có thểlàm bánh cốm, cốm rang, chất lượng vẫn thơm ngon với thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh.

Bà Dương Thị Phương Quế, Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện Ngân Sơn cho biết:Vụ mùa năm nay huyện Ngân Sơn gieo cấy được hơn 120ha lúa Khẩu Nua Lếch, tập trung ở xã Thượng Quan, Thượng Ân, Cốc Đán. Gạo nếp Khẩu Nua Lếch là đặc sản của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. Năm 2015, nhãn hiệu tập thể “Gạo nếp Khẩu Nua Lếch Ngân Sơn” đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận đăng ký bảo hộ; năm 2018 sản phẩm gạo nếp Khẩu Nua Lếch của HTX Khẩu Nua Lếch Thượng Quan được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Việc người dân chủ động nâng cao giá trị lúa đặc sản này bằng cách chế biến cốm là hướng đi triển vọng.Với 1ha trồng lúa Khẩu Nua Lếch khi chế biến thành cốm có thể cho thu nhập từ 150-170 triệu đồng. Huyện đang thực hiện hồ sơ gửi cấp có thẩm quyền công nhận cốm Khẩu Nua Lếch là sản phẩm OCOP; đồng thời cũngchỉ đạo cơ quan chuyên môn mở lớp đào tạo nghề nấu ăn chế biến sâu từ cốm. Với những việc làm như trên chúng tôi mong muốn đưa hương vị lúa nếp Khẩu Nua Lếch và sản phẩm cốm từ Khẩu Nua Lếch đi xa hơn đến khắp miền quê hương./.

Bài, ảnh: Hà Mai