Người trẻ và cách “giữ lửa” nghề truyền thống

Giữ nghề bằng tình yêu và niềm tự hào

Xuất thân từ làng nghề truyền thống đúc đồng Đại Bái (Gia Bình, Bắc Ninh), chàng trai Hoàng Văn Quân, sinh năm 1995 được cha truyền nghề từ khi còn rất nhỏ. Sản phẩm đầu tay của Quân chỉ là cái mâm, chiếc xoong... với nét chạm thô cứng. Sau thời gian dài miệt mài, rèn dũa, kỹ thuật điêu luyện hơn, anh bắt đầu chạm khắc đồ mỹ nghệ. Dù được đánh giá là có tay nghề cao nhưng bản thân vẫn chưa mãn nguyện, anh theo học lớp dạy nghề điêu khắc tại Trung tâm Hợp tác đào tạo CITC Hà Nội và tìm đến những vị cao niên trong làng nhằm bổ khuyết tay nghề. Học được bí quyết cộng thêm những năm tháng bám nghề, Quân cho ra đời nhiều sản phẩm đẹp và tinh tế như: lư hương, đỉnh đồng đôi hạc, bức tranh, hoành phi, câu đối.
 
Hiện gia đình Quân có 3 cơ sở đúc đồng và 2 khu trưng bày sản phẩm, giải quyết việc làm cho gần 40 lao động, mức lương bình quân từ 8-15 triệu đồng/ người/tháng. Riêng Quân được giao phụ trách cơ sở Đồng mỹ nghệ Hoàng Kim, chuyên đúc tượng chân dung, tượng truyền thần…. Hoàng Văn Quân chia sẻ: Được sinh ra, lớn lên ngay tại làng nghề, thì việc gìn giữ và phát huy giá trị đúc đồng truyền thống của cha ông vừa là niềm tự hào vừa là trách nhiệm của thế hệ trẻ như chúng tôi. Từ khi tôi còn nhỏ, bố và ông nội thường nói, nghề này rất quý bởi từ rơm, rạ, than, củi, đồ phế liệu, qua bàn tay người lao động đều trở thành những sản phẩm giá trị. Muốn có sản phẩm thành công phải trải qua một quy trình kỹ thuật phức tạp bao gồm cách làm khuôn, pha chế hợp chất, nấu đồng, đúc sản phẩm và tập trung cao thổi hồn vào từng sản phẩm. Để hoàn thiện bức tượng chân dung trải qua 7 công đoạn, nhưng quan trọng nhất là đắp mẫu bằng đất theo mẫu tiếp đến là tạo, đắp khuôn đúc và nấu đồng, đổ đồng,… từng khâu trong quá trình đều đòi hỏi sự cẩn thận, tính chuyên môn cao và hơn hết là cái tâm với nghề”.

Đến nay, bình quân mỗi tháng Quân chế tác khoảng 10-15 bức chân dung từ vẽ thô đến khi hoàn chỉnh, giá trị từ 15-20 triệu đồng/bức. Anh tự đặt ra “tiêu chuẩn” đối với chính mình: “Tôi luôn cố gắng để mỗi sản phẩm đem ra thị trường có chất lượng, mẫu mã tốt nhất. Cái tâm của người thợ không cho phép tôi lơ là chất lượng của từng sản phẩm khi xuất xưởng”. Qua bàn tay khéo léo và óc sáng tạo, từ khâu làm khuôn mẫu, kỹ thuật đúc, phôi, tỉ mẩn trong từng nét chạm, những sản phẩm của Quân được khách hàng đánh giá cao khi lột tả được thần thái, thổi hồn vào bức tượng.

Quyết tâm giữ lửa nghề

Sinh ra trong gia đình có nhiều đời làm nghề gốm cổ truyền ở thôn Phù lãng, xã Phù Lãng (Quế Võ, Bắc Ninh) hai anh em trai Phạm Văn Hoàng và Phạm Hồng Khánh lớn lên bên ánh lửa lò nung, cái nghề đồ đất đã ngấm sâu vào máu thịt của các bạn trẻ này.  
 
Tốt nghiệp Trung học phổ thông cũng là lúc hai anh em có tay nghề khá vững về tạo hình cùng nhiều kỹ thuật khó. Đây cũng là lúc tình yêu với gốm đủ “chín” và hai anh em quyết định xin bố mẹ cho dừng việc học văn hóa, ở nhà chuyên tâm làm nghề. Được dành trọn thời gian ở xưởng sản xuất của gia đình, Hoàng, Khánh thỏa sức sáng tạo và trau chuốt những “đứa con” tinh thần của mình. Bằng đam mê và tài năng thiên bẩm với nghề, hai anh em học hết các kỹ năng của bậc cha chú trong gia đình, nhưng để có được thành công như hôm nay, cũng trải qua không ít thất bại. Khánh chia sẻ: “Rất nhiều lần em và anh Hoàng phải làm lại sản phẩm mà mình tâm huyết, bởi nghệ thuật làm thủ công đòi hỏi nhiều yếu tố như thời tiết, kỹ thuật vuốt, nặn, tạo màu men, kỹ thuật nung.... Do xưởng còn nhỏ, lò nhỏ chưa có điều kiện đầu tư lớn, nên nhiều lúc tụi em bị áp lực về kinh tế. Lấy chất lượng làm đầu, lợi nhuận không nhiều, nhưng chúng em luôn có niềm tin và được sự ủng hộ của gia đình nên từng bước vượt qua mọi khó khăn”.

Hiện tại, hai anh em Hoàng, Khánh sở hữu xưởng sản xuất gần 4.000m2, tạo việc làm cho 30-50 lao động, trung bình mỗi tháng đốt 3 lò đưa ra thị trường gần 6.000 sản phẩm các loại, tổng doanh thu hơn 3 tỷ đồng/tháng. Hoàng có lợi thế chuyên sản xuất bình hoa đủ kích cỡ phân phối cho các tỉnh thành phía Nam. Ngoài ra, làm theo đơn đặt hàng của các nhà vườn trồng đào, quất ở Hà Nội, Hưng Yên và Hải Dương. Còn  Khánh chuyên đồ tín ngưỡng như tiểu, quách và các loại tranh, đèn gốm mỹ nghệ. Hai anh em luôn tương trợ nhau từ khâu sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm.

Hoàng kể: Cách đây 5 năm khi được bố mẹ cho hai anh em tự lập ra “ở riêng”, mẻ gốm đầu tiên hơn 2.000 sản phẩm mà khách Hưng Yên đặt bị hỏng toàn bộ, cái thì cong vênh, cái bị nứt vỡ do kỹ thuật đốt lò không đều tay. Đã có suy nghĩ chuyển từ sử dụng củi sang than, song lại nghĩ nếu đốt than màu men của gốm không còn là men da lươn thì đâu còn là sản phẩm nghề truyền thống? Thế rồi, như bù đắp cho niềm tin và lòng kiên trì, thành công đã mỉm cười với hai anh em. Hoàng, Khánh rút ra được kinh nghiệm: Kỹ thuật đốt lò là điều kiện quan trọng quyết định mẻ gốm đó thành công hay thất bại. Muốn gốm chín đều người đứng lò phải nâng củi sao cho lửa cháy đều, mỗi canh giờ phải thay đổi, điều chỉnh độ lửa chính vì vậy riêng khâu đốt lò lúc nào  cũng phải huy động tới 5 nhân công. Theo đánh giá của nhiều khách hàng sản phẩm gốm Hoàng Khánh tuy dung dị nhưng cuốn hút bằng sự mộc mạc, có chiều sâu tâm hồn. Màu sắc không quá phô trương nhưng gợi cảm giác ấm cúng của đất nung và men da lươn độc đáo.

“Nghệ nhân” trẻ Hoàng Văn Quân hay chủ cơ sở sản xuất đồ gốm Hoàng Khánh cũng chỉ là 3 trong rất nhiều người trẻ nối nghiệp, phát triển các nghề truyền thống lâu đời của cha ông để lại mà chúng tôi từng gặp. Điều làm nên sức hấp dẫn, nét riêng biệt, độc đáo của những làng nghề truyền thống là dấu ấn thời gian, tinh hoa sáng tạo và sự tiếp nối, trao truyền. Tuy nhiên, nhu cầu thị trường đã và đang đặt ra cho các làng nghề truyền thống của Bắc Ninh không ít khó khăn, thách thức. Bởi vậy, hơn ai hết vai trò của những người trẻ ngày càng quan trọng. Bằng tình yêu, tâm huyết đối với nghề, tin rằng những người thợ trẻ ở các làng nghề sẽ làm tốt vai trò là những người kế nghiệp, giữ mãi lửa nghề cho hôm nay và mai sau.