Quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ
Quyền tác giả theo pháp luật sở hữu trí tuệ
Theo nhận thức chung, quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu (từ đây gọi chung là tác giả), được ghi nhận trong công ước Bern về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm văn học và nghệ thuật, Hiệp ước TRIPS về các khía cạnh của quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại và được thừa nhận rộng rãi trên thế giới. Ở Việt Nam quyền sở hữu trí tuệ nói chung và quyền tác giả nói riêng được ghi nhận ngay từ bản Hiến Pháp năm 1959 nhưng ở một chừng mực nhất định và được phát triển, bổ sung trong các bản Hiến Pháp 1980, Hiến pháp năm 1992. Trong bản Hiến pháp năm 2013, quyền sở hữu trí tuệ tiếp tục được khẳng định là quyền Hiến định và được ghi nhận tại Điều 40 và Điều 62 với nội dung khái quát hơn, mở rộng hơn. Để đảm bảo quyền Hiến định về sở hữu trí tuệ được thực hiện đầy đủ trên thực tế, Nhà nước đã chuyển hóa các ghi nhận về quyền đó thành các quy định trong luật sở hữu trí tuệ và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Theo quy định luật sở hữu trí tuệ Việt Nam, tác phẩm mỹ thuật ứng dụng là tác phẩm được thể hiện bởi đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục với tính năng hữu ích được sản xuất hàng loạt bằng tay hoặc bằng máy, như: biểu trưng, hàng thủ công mỹ nghệ, hình thức thể hiện trên sản phẩm. Từ quy định này cho thấy, bản thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ là tác phẩm mỹ thuật ứng dụng. Tác giả thiết kế ra sản phẩm thủ công mỹ nghệ có đầy đủ các quyền tác giả như tác giả tác phẩm mỹ thuật ứng dụng
Sản phẩm gốm Chu Đậu, Hải Dương
Quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản đối với thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Quyền nhân thân mang lại cho tác giả những giá trị về lợi ích kinh tế. Quyền nhân thân của tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ được bảo hộ vô thời hạn còn quyền tài sản của tác giả đối với thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ được bảo hộ 75 năm kể từ thời điểm thiết kế được công bố lần đầu tiên.
Quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ tự động phát sinh từ thời điểm tác phẩm được định hình dưới một hình thức vật chất nhất định, bất kể bản thiết kế đó đã công bố hay chưa công bố, đã đăng kí hay chưa đăng kí. Từ đó cho thấy đối với tác giả, ngay từ khi họ sáng tạo ra thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ dưới bất kỳ hình thức nào, họ đã được bảo hộ quyền tác giả đối với thiết kế đó hay nói cách khác quyền tác giả phát sinh một cách tự động ngay khi thiết kế đó được sáng tạo ra. Pháp luật nước ta không đòi hỏi hay yêu cầu tác giả thực hiện bất cứ thủ tục nào để được bảo hộ quyền tác giả đối với thiết kế do mình sáng tạo ra.
Cùng với quyền nhân thân và quyền tài sản đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra, tác giả còn được sử dụng các biện pháp để bảo vệ quyền tác giả của mình như: áp dụng các biện pháp công nghệ nhằm ngăn ngừa các hành vi xâm phạm quyền tác giả của mình, yêu cầu tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền tác giả phải chấm dứt hành vi vi phạm và xin lỗi, cải chính công khai, bồi thường thiệt hại, yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền xử lý hành vi vi phạm quyền tác giả, khởi kiện ra tòa hoặc trọng tài để bảo vệ quyền lợi của mình.
Hơn thế nữa, pháp luật sở hữu trí tuệ quy định về biện pháp xử lý hành vi vi xâm phạm quyền tác giả do cơ quan có thẩm quyền thi hành nhằm bảo vệ các quyền của tác giả đối với tác phẩm, các biện pháp này gồm có: Biện pháp dân sự, hành chính, hình sự. Việc áp dụng biện pháp xử lý nào tùy theo tính chất và mức độ xâm phạm quyền tác giả. Ví dụ việc xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quyền tác giả cao nhất là 250 triệu đồng đối với cá nhân vi phạm, 500 triệu đồng đối với tổ chức vi phạm (Nghị định số 131/2013/NĐ-CP ngày 16/10/2013 được sửa đổi bổ sung bởi Nghị định số 28/2017/NĐ-CP ngày 20/3/2017)…
Như vậy, có thể khẳng định rằng pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam đã quy định cơ bản các quyền của tác giả đối với thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Tạo cơ sở pháp lý để tác giả thực hiện các quyền của mình trên thực tế cũng như tạo hành lang pháp lý để các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền thực hiện các biện pháp bảo vệ quyền của tác giả.
Từ thực tiễn cho thấy, do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân các tổ chức, cá nhân kinh doanh chạy theo lợi nhuận đã cố tình vi phạm các quy định pháp luật về quyền nhân thân, quyền tài sản của tác giả (Điều 19, 20 của Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam…) như: Copy mẫu của nhau, làm hàng giả, nhái mẫu “nước ngoài”… Những vi phạm đó đã làm ảnh hưởng đến các quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ và gây tác động xấu đến thị trường hàng thủ công mỹ nghệ. Hơn thế nữa nhiều sản phẩm làm theo các mẫu có từ hàng chục, hàng trăm năm trước dẫn đến nhàm chán, không thu hút được khách hàng. Những điều này vô hình chung đã làm giảm tính sáng tạo, tính hấp dẫn của sản phẩm, ảnh hưởng tới hình ảnh hàng thủ công mỹ nghệ nói riêng và Việt Nam nói chung, nhất là trong vấn đề xuất khẩu. Và đó có thể là nguyên nhân dẫn đến khoảng 90% hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam vào thị trường thế giới thông qua các trung gian dưới dạng sản phẩm thô hay gia công cho những thương hiệu nước ngoài. Đã có trường hợp sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam chỉ được bán với mức giá vài chục USD nhưng nhà nhập khẩu gắn mác thương hiệu của họ, giá trị sản phẩm tăng 40 lần.
Chủ động cần thiết Đăng ký quyền tác giả
Như đã nêu ở trên, quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ tự động phát sinh từ thời điểm tác phẩm được định hình dưới một hình thức nhất định. Tuy nhiên, để các quyền của tác giả được thực hiện đầy đủ trên thực tế, theo ý kiến của chúng tôi, việc đăng kí quyền tác giả với thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ là cần thiết và đem lại lợi ích như sau:
Một là, ngăn ngừa việc sao chép làm giả sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Như đã phân tích ở trên, ở nước ta hiện nay, việc sao chép, nhái mẫu, làm giả sản phẩm thủ công mỹ nghệ xảy ra một cách phổ biến. Việc vi phạm quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ đã khiến cho thị trường sản phẩm làng nghề đang có nguy cơ mất uy tín ở trong nước và ngoài nước.
Trong tình hình như vậy, việc đăng kí và được cấp giấy chứng nhận quyền tác giả thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ là sự khẳng định pháp lý về quyền của tác giả đối với thiết kế do họ sáng tạo ra, là sự chủ động cần thiết nhằm ngăn ngừa việc xâm phạm quyền tác giả đối với các thiết kế đó. Hơn thế nữa, trong quá trình xem xét, cấp giấy chứng nhận quyền tác giả, cơ quan nhà nước có thẩm quyền đưa thông tin về thiết kế, tác giả trên các phương tiện truyền thông của mình. Điều này vô hình chung đã quảng bá thiết kế đó tới công chúng, tăng thêm uy tín cho tác giả, cũng như ngăn ngừa việc xâm phạm quyền tác giả đối với thiết kế đó.
Hai là, tạo cơ sở pháp lý để tác giả tự bảo vệ hoặc yêu cầu cơ quan có thẩm quyền bảo vệ quyền tác giả của mình.
Ngoài quyền nhân thân và quyền tài sản đối với tác phẩm, tác giả còn có quyền thực hiện các biện pháp tự bảo vệ quyền tác giả của mình như: Khi phát hiện có vi phạm quyền tác giả đối với tác phẩm của mình, tác giả có quyền trực tiếp yêu cầu tổ chức, cá nhân dừng ngay việc vi phạm, kiện ra Tòa để yêu cầu các tổ chức, cá nhân bồi thường thiệt hại gây ra cho tác giả. Tuy nhiên, trong các trường hợp trên, tác giả phải chứng minh tác phẩm đó là do tác giả sáng tạo ra và hiện đang bị sao chép, làm giả…Nếu thiết kế đó chưa được đăng kí bảo hộ quyền tác giả, việc chứng minh nói trên sẽ gặp khó khăn hơn, mất nhiều thời gian hơn. Còn nếu thiết kế đó đã được chứng nhận quyền tác giả thì đó sẽ là một cơ sở pháp lý quan trọng để khẳng định thiết kế đó do tác giả sáng tạo cũng như quyền tác giả đối với thiết kế đó. Hơn thế nữa, giấy chứng nhận quyền tác giả còn giúp cho cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết vụ việc nhanh chóng và chính xác hơn.
Ba là, thủ tục đăng kí quyền tác giả không phức tạp. việc đăng kí quyền tác giả đối với tác phẩm mỹ thuật ứng dụng nói chung và sản phẩm thủ công mỹ nghệ nói riêng không đòi hỏi nhiều thủ tục. Tác giả lập hồ sơ và lập tại Cục bản quyền tác giả (TP. Hà Nội) hoặc văn phòng đại diện Cục Bản quyền tác giả tại TP. Hồ Chí Minh, TP. Đà Nẵng hoặc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch nơi tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả.
Bên cạnh đó, tác giả cũng có thể đăng kí bảo hộ thiết kế sản phẩm thủ công mỹ nghệ dưới hình thức kiểu dáng công nghiệp để được cấp văn bằng bảo hộ độc quyền. Trong trường hợp này, tác giả tiến hành lập hồ sơ và nộp ở Cục Sở hữu trí tuệ và thực hiện các thủ tục theo quy định về kiểu dáng công nghiệp.
TS. Trần Nguyên Cường
Phó trưởng khoa Khoa học Cơ bản
Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp
Tin liên quan
Tin mới hơn
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 | 25/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người đảng viên tâm huyết xây dựng làng nghề trên đảo xa
09:43 | 24/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Sơn La: Làng nghề chế biến long nhãn từng bước khẳng định thương hiệu
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Sóc Trăng
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tìm giải pháp bảo tồn và phát triển phố nghề Lãn Ông trong khu Phố cổ Hà Nội
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc hoạt động văn hóa 'Giữ nghề xưa trên phố' năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Làng nghề Xuân Hội phát triển bền vững
15:48 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Xã Yên Bài (Hà Nội): Làng nghề Phú Yên nỗ lực vượt khó
13:51 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Gia Lai: Nỗ lực gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người đồng bào
09:21 | 17/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được vinh danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
22:54 | 16/04/2024 Tin tức
Bình Phước: Ngày hội Yến sào mở ra cơ hội phát triển bền vững
22:50 | 16/04/2024 OCOP
Hà Nội: Khai trương tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long - Hà Nội”
14:31 | 15/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm tương Mông Phụ
14:08 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thăng trầm nghề đúc lư đồng An Hội ở thành phố hồ chí minh
10:20 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng Châm Khê - Nơi giữ hồn quan họ cổ
10:19 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguồn gốc lịch sử về nghề sơn mài
09:44 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Niềm trăn trở của Nghệ nhân ưu tú Y Sim Ê ban
14:44 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề nuôi vẹm xanh
14:43 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo "may nóng" ở phố cổ Hội An
14:42 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Rộn ràng Lễ hội Bánh dân gian Nam bộ
17:24 Văn hóa - Xã hội
Bình Định hỗ trợ phát triển sản phẩm OCOP
17:22 OCOP
Xây dựng nông thôn mới tiếp tục mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội từng bước xây dựng “Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”
17:00 Nông thôn mới
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 Làng nghề, nghệ nhân
Tướng Hoàng Đan kể về buổi chiều 30/4/1975
09:55 Tin tức