Nghệ nhân ở làng nghề thêu Văn Lâm khéo léo dùng chỉ vẽ tranh

Làng nghề thêu 700 năm tuổi có nguy cơ mai một

Nói đến lịch sử của nghề thêu ren nơi đây là nhắc đến hai cụ Đinh Ngọc Hênh và Đinh Ngọc Xoan, năm 1910, hai cụ đã lặn lội lên tận Hà Nội để học nghề thêu ren của người Pháp. Khi đã học được nghề, hai cụ đã quay trở về dạy lại cho người dân. Từ đó, ở làng đã bước qua một giai đoạn mới với nghề thêu ren phát triển mạnh, tạo ra đa dạng sản phẩm, mẫu mã cùng các phương thức sản xuất mới, đáp ứng nhu cầu sử dụng lúc bấy giờ.

Nằm nép mình trong con ngõ nhỏ của làng thêu ren Văn Lâm (xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư, Ninh Bình), bà Đinh Thị Bảy đang miệt mài bên chiếc khung thêu đã ngả màu thời gian. Bàn tay thoăn thoát với những sợi chỉ đủ màu, chẳng mấy chốc hình thù những con chim, con cá được thêu thùa uốn lượn trên mảnh vải trắng.

Sản phẩm thêu ren là kết tinh từ tâm huyết và bàn tay của người thợ.

Vừa thêu bà Bảy vừa tâm sự: “Lúc nhỏ chúng tôi học thêu vì tò mò, thích thú. Lớn lên thì thêu thùa để phụ thêm cha mẹ. Khi lập gia đình, là lúc nghề thêu hưng thịnh nên nghề giúp tôi có thu nhập ổn định nuôi 4 cháu nhỏ ăn học. Cứ vậy, mọi thứ như là duyên, là nợ chẳng thể nào tách rời suốt mấy chục năm qua. Ngày nay, khi cuộc sống đã ổn định, các con cũng đã lớn khôn lập nghiệp nhưng tôi vẫn muốn ngày ngày bên khung thêu. Khi thì thêu tranh khách hàng đặt, lúc rỗi rãi thì thêu tặng các con cháu để treo trong nhà.”

Được biết, làng nghề thêu ren Văn Lâm được UBND tỉnh Ninh Bình công nhận làng nghề truyền thống, Hiệp hội làng nghề Việt Nam công nhận Văn Lâm là một trong 12 làng nghề tiêu biểu của cả nước. Tuy nhiên, hiện nay việc quản lý, gìn giữ và bảo tồn những giá trị của nghề thêu ren truyền thống là hoàn toàn không dễ dàng, bởi những vấn đề khách quan và chủ quan, nghề thêu đang đối mặt với không ít khó khăn.

Theo Ông Vũ Thành Luân - Chủ tịch Hiệp hội nghề thêu ren Văn Lâm cho biết: “Làng nghề thêu ren Văn Lâm đang đứng trước nguy cơ mai một. Những lớp người làm có tay nghề cao cứ ít dần đi, trong khi đó người trẻ học nghề hạn chế. Những người còn làm nghề tuy ít nhưng tất cả đều đang nỗ lực gìn giữ nghề cha ông, góp phần quảng bá tinh hoa nghề thêu đến bạn bè trên thế giới, góp phần làm sống lại nghề thêu Văn Lâm.”

Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay và việc tác động của nền kinh tế thị trường nhiều giá trị văn hóa của làng nghề thủ công truyền thống dần bị mai một, bí quyết nghề nghiệp bị thất truyền cùng với sự ra đi của các nghệ nhân lớn tuổi. Thậm chí còn có xu hướng thương mại hóa, chỉ hướng tới mục tiêu lợi nhuận làm cho giá trị văn hóa của sản phẩm thủ công truyền thống bị suy giảm, thương hiệu của làng nghề bị phai mờ, đầu ra sản phẩm không ổn định, chưa xây dựng được thương hiệu làng nghề… Vì vậy, vấn đề quản lý, bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể của làng nghề đang là vấn đề được các cấp, các ngành, địa phương quan tâm.

Hướng bảo tồn, phát triển làng nghề

Để giữ gìn và phát triển nghề thêu truyền thống, tỉnh Ninh Bình tiếp tục xây dựng và giữ vững thương hiệu sản phẩm thêu ren làng nghề Văn Lâm, đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại, liên kết với các làng nghề thêu ren trong, ngoài tỉnh để tiếp cận tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm nhằm khôi phục lại nghề có nguy cơ giảm sút.

Một số sản phẩm thêu ở làng nghề thêu Văn Lâm

Trong giai đoạn 2021 – 2030, Ninh Bình tập trung đẩy mạnh xuất khẩu, hoàn thiện sản phẩm du lịch làng nghề, xử lý triệt để môi trường làng nghề. Quy hoạch phát triển làng nghề kết hợp với du lịch của tỉnh Ninh Bình định hướng xây dựng 4 tuyến du lịch kết hợp với làng nghề. Dự kiến xây dựng 4 tuyến du lịch kết hợp với làng nghề, trong đó có tuyến du lịch gắn với làng nghề thêu ren Văn Lâm: Tuyến du lịch Tam Cốc - Bích Động - Nhà thờ đá Phát Diệm - vùng biển Kim Sơn - và các làng nghề với các làng nghề phục vụ du lịch như thêu ren Văn Lâm, chế tác đá mỹ nghệ Ninh Vân (Hoa Lư), nghề chế biến cói thị trấn Phát Diệm và sản xuất rượu thủ công Lai Thành (Kim Sơn).

Đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất tham gia các hội chợ triển lãm cấp vùng để giới thiệu, quảng bá tìm kiếm thị trường và lập kế hoạch phát triển sản phẩm. Địa phương triển khai nghề thêu tại cụm công nghiệp Ninh Hải (xã Ninh Hải – Hoa Lư) và cụm công nghiệp Gia Sinh (xã Gia Sinh - Gia Viễn) để thu hút và trưng bày các sản phẩm thủ công mỹ nghệ trong đó có sản phẩm thêu ren.

Làng nghề thêu ren Văn Lâm vốn nằm ngay cạnh khu vực quần thể danh thắng, di sản văn hóa thiên nhiên thế giới Tràng An. Vì vậy, làng nghề đang được địa phương kết hợp giữa phát triển làng nghề và du lịch. Xây dựng làng nghề thêu ren Văn Lâm kết hợp với tour Du lịch Tràng An, Tam Cốc - Bích Động. Xây dựng các gian hàng trưng bày sản phẩm làng nghề tại các khu du lịch Tam Cốc - Bích Động. Đến tham quan nơi đây, du khách sẽ được trải nghiệm, mua sắm các sản phẩm từ nghề truyền thống đặc sắc của người Việt.