Giữ lửa nghề làm giấy Bản - Di sản miền sơn cước
Từ thớ vỏ sần sùi đến thớ giấy đặc biệt
Sự độc đáo của nghề làm giấy bản không chỉ nằm ở quy trình sản xuất mà còn ở giá trị tâm linh mà sản phẩm này mang lại. Từ việc bóc vỏ, ngâm nước vôi, đến việc khuấy và tạo thành từng tờ giấy, tất cả đều được thực hiện bằng tay và theo quy trình truyền thống.
Khi mặt trời còn đang len lỏi đạp xe qua đỉnh núi, những cành lá mạy sla (cây dưỡng) đang vui đùa cùng làn gió thu cũng là lúc người dân Lũng Quang bắt đầu làm giấy bản phục vụ Rằm tháng 7.
Từ chiếc lò đất nung trước cửa nhà, từng làn khói quyện vào nhau, nối đuôi nhau bay lên chùng chình qua triền đồi, tiếng bà con í ới gọi nhau, tiếng đập vỏ cây, tiếng sàng nước,... mang theo hơi thở tất bận của một làng nghề đã trải qua hàng thập kỉ.
Ông Trương Văn Bồng đã có kinh nghiệm làm giấy bản hơn 20 năm, tại xóm Lũng Quang cho biết: "Phần lớn bà con chúng tôi đều là nông dân, canh tác nông nghiệp trên núi, do làng thiếu nước, ít ruộng, rất khó khăn trong việc trồng trọt nên cứ đến mùa bóc vỏ mạy sla (vỏ cây dưỡng) chúng tôi sẽ tập trung làm giấy để cải thiện kinh tế. Để làm ra tờ giấy bản phải tốn nhiều thời gian, công sức, trải qua nhiều công đoạn”.
Ông Trương Văn Bồng năm nay ngoài 60 tuổi nhưng vẫn gắn bó với nghề làm giấy |
Để làm ra được thớ giấy bản chất lượng, người Tày Nùng nơi đây thường làm giấy từ vỏ cây dưỡng (tiếng Tày gọi là mạy sla) một loại cây được mọc tự nhiên trên các triền đồi và núi cao. Vào tháng 2, 3, 6, 7, bà con bắt đầu bóc vỏ cây, sau đó ngâm trong nước vôi và rửa qua nước để loại bỏ phần vỏ đen. Sau đó, vỏ được đun và ngâm trong nước sạch, tạo thành một loại nước có màu vàng nhạt đặc sánh.
Sau quá trình khuấy đều và trộn bã giã từ cây dây trơn để tránh giấy bị dính, sản phẩm giấy bản được ép nước và đặt lên mặt lò nóng để khô. Quá trình này đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn, từ đó tạo ra những tờ giấy bản có màu vàng, mỏng vừa phải và dai.
Cũng theo ông Bồng, mùa cao điểm bán giấy bản trong năm là từ giáp Tết qua tiết Thanh Minh và Rằm tháng 7. Đây là một nghề độc đáo và cổ xưa nhất miền sơn cước, hết sức độc đáo và rất khó cạnh tranh.
"Tết Nguyên Đán, Thanh Minh và Rằm tháng 7 là 3 lễ lớn nhất trong năm của người Tày, Nùng Cao Bằng. Giấy làm ra bao nhiêu thì người ta về tận làng mua hết bấy nhiêu, có khi còn không đủ giấy để mang ra ácc phiên chợ bán", ông Bồng hào hứng cho hay.
Gắn bó với đời sống thường nhật
Nghề làm giấy bản không chỉ đơn thuần là một nghề thủ công, mà còn chứa đựng giá trị tâm linh và văn hóa của người dân Tày, Nùng. Theo cụ Lý Thị Năm và một số già làng cao tuổi ở huyện Hà Quảng, đối với mỗi một người Tày, Nùng, từ khi sinh ra, lớn lên và mất đi đều gắn bó với những nghi lễ. Trong những nghi lễ đó đều có sự xuất hiện của giấy bản.
“Một đứa trẻ từ khi còn trong bụng mẹ, đứa bé đã được làm lễ cầu chúc mẹ tròn con vuông; khi sinh ra được tròn 1 tháng thì lễ lập bàn thờ mụ; tròn 1 năm thì làm lễ cầu bình an, tránh bệnh tật; tuổi thiếu niên thì làm lễ trưởng thành; về già thì làm lễ vằn khoăn, nhằm tăng thêm tuổi thọ; khi qua đời thầy Tào chủ trì đám tang, đưa linh hồn người mất về với tổ tiên”, cụ Nhất tự hào chia sẻ.
Cụ Lý Thị Năm đang bóc giấy bản |
Tất cả những thăng trầm của cuộc đời đều được giấy bản chứng kiến, khi thì dùng giấy bản ghi chép lưu giữ các tài liệu truyện cổ dân gian, gia phả dòng họ... khi thì dùng để cắt giấy tiền, vàng mã, đặc biệt người dân còn dùng giấy bản để dán bàn thờ, trang trí trong nhà, dùng để viết chữ Nho, chữ Hán, bởi giấy dai và thấm mực, chữ viết không bị phai màu.
Dù đã trải qua hàng trăm năm, nghề làm giấy bản vẫn tồn tại và phát triển. Ngày nay, giấy bản không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh và văn hóa của người dân Tày, Nùng mà còn được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày. Với đặc tính dai xốp, bền và sạch sẽ, giấy bản đã trở thành lựa chọn hàng đầu để đóng gói các sản phẩm thực phẩm như bánh, kẹo, bỏng ngô...
Giấy bản được bày bán tại các chợ Phiên |
Nghề làm giấy bản tại xóm Lũng Quang không chỉ là một nghề truyền thống độc đáo mà còn là một phần tâm hồn và văn hóa của người dân Tày, Nùng. Từ việc sản xuất đến giá trị tâm linh, giấy bản mang theo một câu chuyện dài, kết nối thế hệ qua thế hệ và góp phần tạo nên sự đa dạng và giàu có văn hóa của khu vực.
Tin liên quan
Tin mới hơn
An Giang: Nỗ lực bảo tồn làng nghề truyền thống
10:16 | 23/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thái Nguyên tham dự hội chợ ẩm thực " món ngon từ biển" và sản phẩm OCOP làng nghề tỉnh Bình Định.
09:17 | 19/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm miến khô tại phố Núi - Buôn Mê Thuột
09:22 | 18/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Quảng Nam: Tôn vinh Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia nghề đan võng ngô đồng
11:02 | 17/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề làm trống Bắc Thai trăm năm tuổi
14:22 | 16/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề truyền thống Minh Khánh - Đỏ lửa làng rèn trăm năm
09:53 | 16/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Công nghệ nâng tầm mây tre đan Vân Sơn
09:35 | 12/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghệ nhân bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa người Hrê
09:34 | 12/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Làng nghề trồng hoa Bình Lâm và hành trình công nhận làng nghề truyền thống
14:25 | 11/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Huyện Ba Vì (Hà Nội): Xã Minh Châu xây dựng nông thôn mới nâng cao
14:25 | 11/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Có chính sách thông thoáng hỗ trợ làng nghề Hà Nội phát triển
14:04 | 10/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người đam mê với điêu khắc gốm
10:42 | 10/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Luật Thủ đô (sửa đổi): Thúc đẩy gìn giữ, bảo tồn và phát triển làng nghề
09:31 | 09/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Ẩm thực cá ngừ đại dương và OCOP, Làng nghề được tôn vinh tại Lễ hội tinh hoa đất biển Bình Định năm 2024
11:09 | 08/07/2024 OCOP
Nghệ nhân nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới cho làng nghề đúc truyền thống
09:11 | 05/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề “làm nhà” cho chim cảnh
11:26 | 04/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tương làng Bợ - Sản phẩm OCOP 4 sao nức tiếng gần xa
08:44 | 04/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Làng nghề truyền thống sản xuất bánh tráng, bún số 8 Tăng Long 1
08:43 | 04/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Phụ nữ Thủ đô: Bảo tồn và phát huy giá trị sản phẩm nghề truyền thống
15:19 | 01/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc kỳ họp thứ mười bảy HĐND thành phố Hà Nội khóa XVI
15:12 | 01/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Phú Yên: Khảo sát hoạt động làng nghề bánh tráng Long Bình phục vụ phát triển du lịch cộng đồng
14:40 | 01/07/2024 Làng nghề, nghệ nhân
TỔNG THUẬT: LỄ TRUY ĐIỆU VÀ LỄ AN TÁNG TỔNG BÍ THƯ NGUYỄN PHÚ TRỌNG
15:27 Tin tức
Huyện Bình Liêu (Quảng Ninh): Ứng dụng công nghệ số trong xây dựng Nông thôn mới
15:16 Nông thôn mới
Nghề đan võng ngô đồng đón nhận danh hiệu Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia
15:15 Tin tức
Quản lý và giải pháp xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề
15:14 Nghiên cứu trao đổi
Khuyến công Hà Nam: Hỗ trợ cơ sở công nghiệp nông thôn thiết bị tiên tiến vào sản xuất
15:14 Khuyến công