Giữ lửa nghề làm giấy Bản - Di sản miền sơn cước
Từ thớ vỏ sần sùi đến thớ giấy đặc biệt
Sự độc đáo của nghề làm giấy bản không chỉ nằm ở quy trình sản xuất mà còn ở giá trị tâm linh mà sản phẩm này mang lại. Từ việc bóc vỏ, ngâm nước vôi, đến việc khuấy và tạo thành từng tờ giấy, tất cả đều được thực hiện bằng tay và theo quy trình truyền thống.
Khi mặt trời còn đang len lỏi đạp xe qua đỉnh núi, những cành lá mạy sla (cây dưỡng) đang vui đùa cùng làn gió thu cũng là lúc người dân Lũng Quang bắt đầu làm giấy bản phục vụ Rằm tháng 7.
Từ chiếc lò đất nung trước cửa nhà, từng làn khói quyện vào nhau, nối đuôi nhau bay lên chùng chình qua triền đồi, tiếng bà con í ới gọi nhau, tiếng đập vỏ cây, tiếng sàng nước,... mang theo hơi thở tất bận của một làng nghề đã trải qua hàng thập kỉ.
Ông Trương Văn Bồng đã có kinh nghiệm làm giấy bản hơn 20 năm, tại xóm Lũng Quang cho biết: "Phần lớn bà con chúng tôi đều là nông dân, canh tác nông nghiệp trên núi, do làng thiếu nước, ít ruộng, rất khó khăn trong việc trồng trọt nên cứ đến mùa bóc vỏ mạy sla (vỏ cây dưỡng) chúng tôi sẽ tập trung làm giấy để cải thiện kinh tế. Để làm ra tờ giấy bản phải tốn nhiều thời gian, công sức, trải qua nhiều công đoạn”.
![]() |
Ông Trương Văn Bồng năm nay ngoài 60 tuổi nhưng vẫn gắn bó với nghề làm giấy |
Để làm ra được thớ giấy bản chất lượng, người Tày Nùng nơi đây thường làm giấy từ vỏ cây dưỡng (tiếng Tày gọi là mạy sla) một loại cây được mọc tự nhiên trên các triền đồi và núi cao. Vào tháng 2, 3, 6, 7, bà con bắt đầu bóc vỏ cây, sau đó ngâm trong nước vôi và rửa qua nước để loại bỏ phần vỏ đen. Sau đó, vỏ được đun và ngâm trong nước sạch, tạo thành một loại nước có màu vàng nhạt đặc sánh.
Sau quá trình khuấy đều và trộn bã giã từ cây dây trơn để tránh giấy bị dính, sản phẩm giấy bản được ép nước và đặt lên mặt lò nóng để khô. Quá trình này đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn, từ đó tạo ra những tờ giấy bản có màu vàng, mỏng vừa phải và dai.
Cũng theo ông Bồng, mùa cao điểm bán giấy bản trong năm là từ giáp Tết qua tiết Thanh Minh và Rằm tháng 7. Đây là một nghề độc đáo và cổ xưa nhất miền sơn cước, hết sức độc đáo và rất khó cạnh tranh.
"Tết Nguyên Đán, Thanh Minh và Rằm tháng 7 là 3 lễ lớn nhất trong năm của người Tày, Nùng Cao Bằng. Giấy làm ra bao nhiêu thì người ta về tận làng mua hết bấy nhiêu, có khi còn không đủ giấy để mang ra ácc phiên chợ bán", ông Bồng hào hứng cho hay.
Gắn bó với đời sống thường nhật
Nghề làm giấy bản không chỉ đơn thuần là một nghề thủ công, mà còn chứa đựng giá trị tâm linh và văn hóa của người dân Tày, Nùng. Theo cụ Lý Thị Năm và một số già làng cao tuổi ở huyện Hà Quảng, đối với mỗi một người Tày, Nùng, từ khi sinh ra, lớn lên và mất đi đều gắn bó với những nghi lễ. Trong những nghi lễ đó đều có sự xuất hiện của giấy bản.
“Một đứa trẻ từ khi còn trong bụng mẹ, đứa bé đã được làm lễ cầu chúc mẹ tròn con vuông; khi sinh ra được tròn 1 tháng thì lễ lập bàn thờ mụ; tròn 1 năm thì làm lễ cầu bình an, tránh bệnh tật; tuổi thiếu niên thì làm lễ trưởng thành; về già thì làm lễ vằn khoăn, nhằm tăng thêm tuổi thọ; khi qua đời thầy Tào chủ trì đám tang, đưa linh hồn người mất về với tổ tiên”, cụ Nhất tự hào chia sẻ.
![]() |
Cụ Lý Thị Năm đang bóc giấy bản |
Tất cả những thăng trầm của cuộc đời đều được giấy bản chứng kiến, khi thì dùng giấy bản ghi chép lưu giữ các tài liệu truyện cổ dân gian, gia phả dòng họ... khi thì dùng để cắt giấy tiền, vàng mã, đặc biệt người dân còn dùng giấy bản để dán bàn thờ, trang trí trong nhà, dùng để viết chữ Nho, chữ Hán, bởi giấy dai và thấm mực, chữ viết không bị phai màu.
Dù đã trải qua hàng trăm năm, nghề làm giấy bản vẫn tồn tại và phát triển. Ngày nay, giấy bản không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm linh và văn hóa của người dân Tày, Nùng mà còn được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày. Với đặc tính dai xốp, bền và sạch sẽ, giấy bản đã trở thành lựa chọn hàng đầu để đóng gói các sản phẩm thực phẩm như bánh, kẹo, bỏng ngô...
![]() |
Giấy bản được bày bán tại các chợ Phiên |
Nghề làm giấy bản tại xóm Lũng Quang không chỉ là một nghề truyền thống độc đáo mà còn là một phần tâm hồn và văn hóa của người dân Tày, Nùng. Từ việc sản xuất đến giá trị tâm linh, giấy bản mang theo một câu chuyện dài, kết nối thế hệ qua thế hệ và góp phần tạo nên sự đa dạng và giàu có văn hóa của khu vực.
Tin liên quan
Tin mới hơn

Hà Nội: Tôn vinh làng nghề Việt qua Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025
13:58 | 09/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nhịp thở mới từ làng hoa giấy Thanh Tiên
09:47 | 09/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ hồn quê qua từng mối đan
14:36 | 08/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Cổng làng trong lòng phố
08:55 | 08/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ hồn văn hóa làng nghề thêu thổ cẩm Lan Rừng
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thắp lại lửa nghề làng gốm trăm năm tuổi ở miền sông nước
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Thuỷ Xuân - Thơm mãi một làng nghề
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làn gió mới cho vùng chè Thái Nguyên
11:01 | 04/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chuẩn bị cho Festival Quốc tế 2025: Bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống
12:15 | 03/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

"Gieo mầm số" cho đất nghề Phú Xuyên
09:31 | 03/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gìn giữ và phát huy nghề truyền thống của đồng bào Hrê ở huyện Ba Tơ
14:07 | 02/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Mùa sen ở hồ Tây
11:48 | 02/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề Đúc Đồng Đại Bái: Tinh Hoa Văn Hóa Bắc Ninh
14:01 | 01/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đưa sản phẩm làng nghề lên sách, tăng cơ hội xuất khẩu
10:30 | 30/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bảo tồn văn hóa làng nghề qua sản phẩm OCOP của Hà Nội
10:30 | 30/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gia Lâm: Địa danh “Dương Xá” được bảo hộ nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm nông sản chế biến
10:24 | 26/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gìn giữ tinh hoa làng nghề xứ Quảng
11:03 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chuyện của “Vua gỗ lũa Trai Vàng”
11:02 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân sinh vật cảnh năng động, sáng tạo
11:02 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề xứ Thanh – Nơi kết tinh tinh hoa văn hóa cha ông
10:49 | 23/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ lửa nghề bánh tráng Thuận Hưng
10:21 | 23/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Định vị thương hiệu du lịch sen Hà Nội
10:44 Văn hóa - Xã hội

Sản xuất, tiêu thụ sản phẩm động vật theo chuỗi liên kết: Nâng hiệu quả kiểm soát chất lượng thực phẩm
10:42 Kinh tế

Hà Nội chính thức cho phép khai thác đất bãi sông phục vụ nông nghiệp, du lịch
10:39 Du lịch làng nghề

Hà Nội lắp đặt, huy động 284 màn hình LED phục vụ lễ kỷ niệm Quốc khánh 2-9
10:36 Tin tức

Du lịch Gia Lai có lợi thế rừng vàng biển bạc, hệ sinh thái du lịch đa dạng
09:45 Du lịch làng nghề