Sau làng, ngoài cánh đồng lúa, đồng dâu xanh rì, là màu xanh của bờ tre, khóm tre bao quanh làng. Con đường ra cánh đồng hay phía cuối làng thường có bụi tre to, tỏa bóng mát cho người đi làm đồng dừng chân nghỉ mát, hay buổi trưa hè đám trẻ núp dưới bóng cây chơi các trò chơi, vót diều…và cùng từ khóm tre là những trận đòn roi mà đám trẻ không bao giờ quên và đó cũng là hành trang để sau này chúng tôi bước vào đời. Bóng tre ấy thật gần gữi với con người, với thiên nhiên và với làng quê thanh bình ấy đã cho chúng ta được tìm về với chính mình, gợi nhớ về hình ảnh mà ông bà, cha mẹ chẻ từng sợi nan, chuốt từng sợi nan để đan rổ, đan rá và các vật dụng thiết yếu cho gia đình.

Ngày ấy, gần nhà tôi cũng có một số nhà làm nghề đan lát, để làm ra cái rổ, cái rá, vật dụng thiết yếu khác cho gia đình đòi hỏi người làm nghề đan phải chọn cây tre già, đoạn phía gốc tre được người thợ lựa làm chiếc đòn gánh, nửa còn lại làm chiếc quang gánh, phần thân tre được người đan dùng để đan rổ, đan rá, phần ngọn tre dùng làm cán cào, cán cuốc... Để ra được sản phẩm cái rổ, cái rá, người đan phải chẻ ra từng nan, chuốt nhẵn từng sợi nan, để đan thành từng cái phên; sau khi đan xong, phên được gác lên giá bếp càng lâu càng tốt, như vậy sẽ tạo độ bền cho người dùng sau này. Sản phẩm được hình thành khi người đan tiến hành công đoạn uốn cong tròn đều tấm phên trước khi vào cạp (vành tre), sau công đoạn vào cạp người đan dùng cái dùi để tạo ra những cái lỗ nhỏ rồi quấn dây mây hoặc dây nilong chuyên dụng thành từng nốt. Để sản phẩm của mình làm ra được đẹp, dễ bán; người đan phải “hun” để tạo màu cho chúng. Đối với người làm nghề đan truyền thống; làm ra sản phẩm để bán thì trong nhà bao giờ cũng có một cái lò để hun rổ, hun rá. “Hun” là gì? là đào cái hố sâu có đường kính to hơn cái rổ, cái rá; độ sâu của hố sâu chừng 1 mét; xếp gạch xung quang tạo thành cái lò hình tròn; phía dưới cách đáy lò được gác vài thanh sắt; khi hun dùng rơm, rạ chặt ngắn hoặc lá tre để đốt dưới đáy lò. Rổ, rá xếp chồng lên nhau rồi cho xuống lò; sau đó dùng tấm giấy dầu đậy kín làm sao cho lượng nhiệt vừa đủ, chủ yếu là lấy khói để tạo màu cho rổ, rá. Sau khi hum xong có màu vàng ruộm như được khoác lên mình một lớp véc ni.

Giờ đây khi đồ nhựa, đồ sắt “lên ngôi” những chiếc rá, thúng, mẹt…ít người dùng đến và dần bị lãng quên. Thế hệ trẻ nhiều người không biết cái nào là cái rá, cái rổ, hay cái mẹt…nó như thế nào, hay chiếc đòn gánh dẻo dai, nhẵn bóng gần gũi, gắn bó với người nông dân với bao nỗi nhọc nhằn. Có người khi về già họ cất giữ để làm kỷ niệm và lưu truyền lại cho con cháu sau này.

Cây tre không những tỏa bóng mát mà đến mùa lá rụng còn cho lá, đến mùa thay lá người dân còn đi quét lá về để đun nấu. Cây tre thật thân thuộc với con người và người dân quê tôi, thật buồn là làng tôi không còn nhiều tre như trước đây; đâu đó còn những bụi tre, khóm tre đó là “đặc sản, hồn cốt của làng quê” để lưu truyền nét văn hóa Việt.

Hữu Thuật