Một cơ sở nuôi trai lấy ngọc.

Nước ta có bờ biển dài với nhiều vùng sinh thái phù hợp để phát triển nghề nuôi trai lấy ngọc. Theo kết quả nghiên cứu của một số đề tài khoa học, các nhà khoa học đã xác định được nhiều giống trai ngọc quý đang sinh trưởng khá phổ biến ở một số vùng bờ biển từ tỉnh Quảng Ninh đến tận vùng sông nước Kiên Giang - Phú Quốc.

Nghề nuôi trai ngọc ở miền Trung bắt đầu phát triển vào những năm cuối thế kỷ 20, có thể kể đến như Công ty Dịch vụ nuôi trồng thủy sản Nha Trang - Khánh Hòa, cơ sở nuôi ngọc trai tại Vũng Rô (Phú Yên), một số cơ sở 100% vốn đầu tư của nước ngoài đang nuôi trai cấy ngọc nằm rải rác ở vùng biển duyên hải miền Trung, trong đó, có một số công ty nuôi trai lấy ngọc quy mô khá lớn đang hoạt động như: Vina Pearl; Halong Pearl; hoặc PhuQuoc Pearl.

Ngư dân Quy Nhơn, Bình Định cho biết ở các xã đảo, bán đảo ven biển Quy Nhơn, đặc biệt là ở các vùng biển thuộc bán đảo Phương Mai, Nhơn Châu, Nhơn Lý, Nhơn Hải đang có nhiều giống trai ngọc sinh sống và phát triển tự nhiên. Sự tồn tại này hầu như chưa được sự chú ý đặc biệt nào của người dân cũng như các nhà khoa học. Loại trai có khả năng làm ngọc ở đây nhiều năm phải sống “ẩn tích” cùng với các sinh vật ít giá trị khác dưới vùng nước san hô ven bờ.

Đề tài nuôi trai ngọc tại vùng biển Quy Nhơn đã được Trung tâm Khuyến ngư thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định tiến hành thực hiện tại biển Hải Giang thuộc bán đảo Nhơn Hải, TP Quy Nhơn trong nhiều năm. Sau khi tiến hành điều tra các điều kiện môi trường nước biển tại khu vực biển nói trên, xác định các loại trai biển đã tồn tại, sinh trưởng, nhóm nghiên cứu đã thuê ngư dân khai thác được 16.000 con trai ngọc, chủ yếu là giống trai ngọc tự nhiên để nghiên cứu, nuôi trồng thử nghiệm.

Sau khi triển khai thành công nuôi trai cấy ngọc trong thời gian từ 4 đến 5 tháng, nhóm nghiên cứu đã thu hoạch được hàng trăm viên ngọc trai thành phẩm. Kết quả khả quan này đã mở ra hướng phát triển nghề nuôi trai lấy ngọc cho nhiều ngư dân trong tỉnh về sau này.

Ngọc hình thành bên trong con trai.

Các chuyên gia cho biết việc nuôi trai lấy ngọc phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất vẫn là môi trường nước như độ mặn của nước biển phải phù hợp với chu kỳ sinh trưởng và tạo ngọc cho trai đang nuôi. Trai ngọc nuôi thử nghiệm sau một năm tăng trưởng 24 milimet về kích thước và nặng khoảng 16 gram. Theo tiêu chuẩn quốc tế, trai đến thời kỳ lấy ngọc phải đạt từ 5,5 centimet trở lên và nặng trên 20 gram. Trai nuôi trên 1 năm là có thể khai thác được ngọc. Số trai ngọc có tỷ lệ sống rất cao, khoảng 48 - 75%. Trong đó tỷ lệ tạo ngọc đạt từ 23,2 - 31%. Ngọc trai thường có màu ánh bạc và ánh vàng, là 2 loại màu được thị trường thế giới ưa chuộng.

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định trước đây từng quy hoạch nuôi trai ngọc tại vùng biển thuộc thôn Hải Giang xã Nhơn Hải (TP Quy Nhơn). Diện tích khu vực thực hiện Dự án rộng khoảng 70 hécta mặt nước. Vùng biển này là nơi kín gió nhờ sự che chắn của dãy núi Phương Mai, nước có độ sâu vừa phải, đáy biển tương đối bằng phẳng, thuận lợi cho các phương tiện đi lại trong quá trình nuôi cấy ngọc trai, lại có sẵn nguồn nước ngọt cung cấp cho việc thực hiện các dự án nuôi trai lấy ngọc.

Các cơ sở nuôi trai nguyên liệu và nuôi trai cấy ngọc tại Bình Định hiện có qui mô 3 - 5 triệu con trai nguyên liệu mỗi năm. Sản lượng ngọc trai thu được bình quân ban đầu khoảng 600.000 viên mỗi năm. Ngọc trai nuôi sau khi khai thác và chế biến có độ sáng, bóng, chất lượng khá tốt. Theo đánh giá của ông Kichinosuke Hiraga, chuyên gia người Nhật Bản, Giám đốc Công ty Ngọc trai Vạn Ninh (Khánh Hòa), màu sắc của ngọc trai Bình Định đạt tiêu chuẩn xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Thu hoạch ngọc trai.

Tại Khánh Hòa, trong khuôn khổ hợp tác giữa Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III và trường đại học Sunshine Coast (Úc), Giáo sư Paul Southgate và Tiến sĩ Pranesh Kishore trước đây đã chuyển giao công nghệ nuôi cấy loài trai ngọc nữ rất có giá trị. Giáo sư Paul Southgate cho biết, mô hình nuôi cấy ngọc trai đang triển khai rất thành công ở Úc và Fiji, mỗi năm chuỗi giá trị mô hình đem lại lợi nhuận hàng chục triệu USD.

Mô hình này cũng khá tương đồng với việc nuôi hàu ở ven biển nước ta, được ngư dân vùng duyên hải miền Trung áp dụng khá phổ biến, vì vậy ngư dân nuôi trai lấy ngọc không phải gặp nhiều khó khăn khi áp dụng mô hình mới. Đây là tiền đề rất quan trọng giúp các nhà khoa học nghiên cứu, tìm hiểu vùng biển ở địa phương mình để có thể phát triển thêm một nghề làm giàu mới cho nhiều ngư dân.

Hiện nay, những hiểu biết về quy trình sản xuất nhân giống trai ngọc ở Việt Nam chưa được phổ biến. Các chính sách ưu đãi và hỗ trợ, khuyến khích cũng chưa được quan tâm nhiều. Để nghề nuôi trai phát triển ở các vùng ven biển nước ta, Chính phủ cần có chính sách ưu đãi về thuế cũng như vốn vay cùng các chính sách khác.

Bài, ảnh: Nguyễn Tấn Tuấn

Theo các chuyên gia đồ trang sức, ngọc trai ở khu vực châu Á được xem là nữ hoàng của tất cả các loại ngọc trai trên thế giới. Kích thước viên ngọc có thể lên đến 22mm. Thông thường, ngọc trai chất lượng tốt được sản xuất từ giống trai Pinctada. Đây là loại trai ngọc khổng lồ phải mất gần 3 năm mới tạo được ngọc hoàn chỉnh. Điều lý thú là tất cả các viên ngọc trai loại này có hình dáng khác nhau, tạo ra những nét độc đáo riêng biệt để kích thích người mua. Cách đây không lâu có một phiên bán đấu giá chuỗi hạt ngọc trai với giá 2,25 triệu USD. Tại Hồng Kông có một chuỗi hạt ngọc trai gồm 39 viên, đường kính từ 12mm đến 16,5mm được bán với giá 64.000 USD. Riêng loại ngọc trai đen có thể bán với giá 100.000 USD một chuỗi.