Mang trống Đọi Tam đến miền Đất Võ

Sinh ra và lớn lên trên “cái nôi” của làng trống Đọi Tam (huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam), anh Nguyễn Văn Khanh sớm thụ hưởng âm vang tiếng trống hồn thiêng dân tộc và tiếp nối nghề truyền thống làm trống của cha ông. Cụ tổ nghề của gia đình anh là nghệ nhân làm trống Nguyễn Văn Lăng, ông nội là nghệ nhân Nguyễn Văn Hóa, cha là nghệ nhân Nguyễn Văn Khiển.

Cứ thế nghề nối tiếp nghề, truyền từ đời này sang đời khác. Tuy nhiên, có một điều đặc biệt là nghề làm trống được xem là một nghề gia truyền, chỉ được phép truyền dạy cho con trai hoặc con dâu chứ không được truyền cho con gái hoặc con rể. Khi được hỏi vì sao lại thế? Thì những người trong làng trống Đọi Tam, kể cả các bậc cao niên đều mỉm cười và cho đó đã là “lệ bất thành văn” mà đời đời gìn giữ và tuân theo.

Hẳn nghề làm trống cũng như những nghề làm các loại nhạc cụ dân tộc khác như: Đàn, sáo, cồng, chiêng… mỗi một nghệ nhân đều thổi vào đó cả một điệu hồn, thanh âm trầm bổng, da diết, thánh thót, vang rền khác nhau bằng cả một trái tim giàu nhạc cảm và tâm huyết cũng như “bí quyết” độc đáo, đậm dấu ấn cá nhân của mình. Hẳn đó là lý do họ muốn gìn giữ “nét riêng”, không muốn “pha loãng” hoặc truyền bá rộng rãi những kinh nghiệm, bí kíp mà dòng tộc, họ hàng, cha ông đã dày công đúc kết?

Cơ sở sản xuất trống Thăng Long nằm ngay trên QL1A thuộc thôn Phú Mỹ, xã Phước Lộc, huyện Tuy Phước, Bình Định.

Xẻ gỗ để làm thân trống.

Đến với nghề trống từ những năm 15, 16 tuổi. Năm 2012, anh Khanh chính thức thành lập CSSX trống Thăng Long tại địa phận xã Phước Lộc (huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định). Không lâu sau, chàng thanh niên làng trống ấy đã dần khẳng định tên tuổi của mình trên đất Bình Định một cách vững vàng, tin cậy nhất. Ngoài tài năng và tâm huyết phải kể đến lòng kiên định, nhẫn nại và một tình yêu bền chặt với nghề truyền thống này.

Công đoạn khó nhất khi làm 1 chiếc trống là căng da trống.

Anh Khanh thoăn thoắt hoàn thiện phần căng da trống.

Khẳng định thương hiệu trống Thăng Long

Tìm chỗ đứng ở miền đất võ Bình Định như một “cái duyên” của sự tình cờ nhưng đó cũng là một kế hoạch đầy nghiêm túc của chàng thanh niên “đất trống” Nguyễn Văn Khanh. Anh là một trong số ít những nghệ nhân hiếm hoi, lành nghề mang tiếng trống Đọi Tam “chu du xứ người” và xây dựng được tên tuổi trống Thăng Long tồn tại vững vàng trong lòng khách hàng Bình Định nói riêng và bạn bè các tỉnh lân cận nói chung.

Anh Phạm Ngọc Hưng (25 tuổi, nhà ở Phước Lộc, Tuy Phước, Bình Định), một khách hàng thân thiết của CSSX trống Thăng Long, vui vẻ cho biết: “Năm nào tôi cũng mua trống ở đây. Nhất là vào mỗi dịp Tết Trung Thu, mùa khai trường hoặc các mùa lễ hội của địa phương. Tôi chuộng trống ở đây bởi thanh âm hay, giòn giã, vang rền và nhất là giá cả phải chăng, độ bền lâu, mẫu mã đẹp”.

Khách hàng đang thử tiếng trống để lựa chọn cho mình một chiếc trống ưng ý.

Hiện tại CSSX trống Thăng Long của anh Khanh luôn duy trì các đơn đặt với số lượng trên dưới 1.000 cái. Giá cả các loại trống ở đây dao động từ 50 ngàn đồng đến vài triệu đồng/cái, tùy vào kiểu dáng, kích thước. Nhiều chủng loại đa dạng, phong phú như: Trống chầu văn, trống chèo, trống tuồng, trống trường, trống múa lân, trống chùa, trống hội…

Nét đặc trưng của trống Thăng Long là sử dụng da trâu kết hợp với gỗ mít làm nguyên liệu sản xuất. Chủ cơ sở này cho biết: Trống có nhiều kích cỡ khác nhau. Đường kính từ 50 – 60 cm. Chiều cao thân trống từ 50 – 70 cm. Đối với một thợ giỏi, lành nghề thì chỉ cần thời gian 1 ngày là có thể làm hoàn thiện 1 cái trống, với những thợ yếu tay hơn thì thời gian hoàn thành lâu hơn.

Việc sản xuất ra một cái trống cũng lắm công phu, gồm nhiều công đoạn như: Xẻ gỗ, làm mộng ghép thành khung quả trống (làm khuôn), căng da, bịt da (bưng trống), trang trí, sơn vẽ và cho ra thành phẩm… Tùy thuộc vào mục đích sử dụng mà tiếng trống khác nhau. Trong đó, khâu ghép trống và căng da là quan trọng nhất để làm nên một chiếc trống hoàn hảo, có chất lượng. Bởi bên cạnh việc chọn lựa nguyên liệu tốt thì sự tỉ mẩn, tinh tế, dày công và tập trung cao độ của một người thợ giỏi, lành nghề là yếu tố quyết định sự thành bại của một chiếc trống. Nhanh lắm cũng phải mất gần hơn cả tiếng đồng hồ mới xong công đoạn này.

Tận mắt chứng kiến từng động tác thành thục, thoăn thoắt, khéo léo của những người thợ làm trống ở đây, ta mới biết trân quý những giọt mồ hôi của những nghệ nhân gắn bó đời mình với nghề làm trống. “Nghề nào nghiệp ấy” quả không sai.

Trong thời buổi cơ chế thị trường cạnh tranh khốc liệt thì những CSSX trống truyền thống như anh Khanh không dễ dàng tồn tại nếu không có một “vốn nghề” đủ chín, một ý thức tự hào, giữ gìn tiếng trống Thăng Long - hồn thiêng đất Việt, một tình yêu nghề truyền thống mãnh liệt. Cuộc sống bấp bênh là thế! Nhưng ở người nghệ nhân trẻ tuổi này vẫn ấp ủ và nuôi dưỡng một tình yêu thắm thiết với nghề truyền thống của cha ông và khát khao khẳng định thương hiệu của mình trên đất Bình Định nói riêng và cả nước nói chung.

Thiết nghĩ, âm vang tiếng trống Thăng Long cần lắm sự chung tay góp sức của những nghệ nhân lành nghề, giàu tâm huyết như anh Khanh và cả những động thái quan tâm, hỗ trợ của ngành chức năng, để quê hương Tây Sơn Tam Kiệt mãi là “địa hạt” cho tiếng trống nghìn năm Thăng Long, nghìn năm lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam bay cao và vươn xa hơn nữa.

Bài và ảnh: Minh Thảo - Kim Cương