Chuyện về bếp lò

Trong lịch sử, bếp lò đã gắn bó với đời sống của mỗi con người, mỗi gia đình Việt Nam. Hình ảnh về những nồi cơm thơm dẻo, miếng cơm cháy giòn giòn, mùi hương của củ khoai lùi, của con cá, miếng thịt… hòa quyện cùng mùi khói bếp lan tỏa tạo nên một cảm giác ấm cúng và yên bình rất riêng. Chẳng biết từ khi nào chiếc bếp lò lại chiếm một vị trí nhất định đối với mỗi người, khiến chúng ta chẳng thể nào quên được. Không chỉ dùng trong nấu nướng mà chiếc bếp lò còn là vật dụng trong các tục cúng bái của người Việt như cúng về nhà mới…

Hơn nữa, bếp lò được biết là nơi ngự trị của ông Táo và gắn với sự tích ông Táo, mỗi năm vào ngày 23 tháng chạp, ông Táo lại cưỡi cá chép bay về trời tâu với Ngọc hoàng thượng đế về mọi chuyện tốt xấu trong gia đình. Vậy nên, hình tượng cái bếp tượng trưng cho gia đình, sự sum họp, đoàn viên và tình nghĩa thủy chung, son sắc của vợ chồng.

Song trước sự phát triển đất nước, đô thị hóa nhanh chóng nên chiếc bếp lò dần bị quên lãng và thay vào đó là bếp gas, bếp điện từ,… vì thuận tiện và phù hợp hơn với không gian nhà cửa thành phố.Giờ đây, giữa chốn phồn hoa đô thị của Sài Gòn, còn mấy ai nhớ về chiếc bếp lò ngày xưa của tuổi thơ?

Một chặng đường nghề - vất vả, lắm công phu

Vào khoảng những năm 70, bếp lò đất nung vẫn rất thịnh hành tại TP.HCM. Đặc biệt, quận 8 là vùng đất có rất nhiều cơ sở sản xuất bếp lò, đi khắp bến Phú Định, quận 8, Lò Gốm. Tiếc thay, cuộc sống ngày càng hiện đại, bến Phú Định cũng đã đô thị hóa, nguyên vật liệu cũng phải mua ở vùng xa,… nên chẳng còn mấy ai theo nghề. Hiện tại chỉ còn duy nhất một cơ sở sản xuất bếp lò của ông Trần Văn Tiếp (Năm Tiếp), cơ sở nằm dưới chân cầu Rạch Cây, đường Võ Văn Kiệt.

Cơ sở của ông Năm Tiếp diện tích khoảng 200m2 với khoảng 30 thợ làm việc, gồm thợ chính và thợ phụ. Theo nghề hơn 30 năm nay, chứng kiến bao cuộc đổi thay, dân làng, bạn bè đều bỏ nghề hết, chỉ còn mình ông là cố gắng bám trụ với nghề đến tận bây giờ. Trung bình mỗi ngày, cơ sở cho ra 300 - 400 sản phẩm, giá mỗi cái trung bình từ 20.000 – 60.000 đồng/lò.Được đánh giá là cơ sở hoạt động hiệu quả, đến tận nơi chứng kiến mới thấy được sự công phu để làm ra được một cái bếp lò. Mặc kệ ánh nắng gay gắt buổi trưa hay cơn mưa phùn bất chợt, người thợgương mặt đẫm mồ hôi nhưng lúc nào cũng cật lực làm việc.

Nhìn vào tưởng chừng đơn giản, không quá cầu kỳ hay tinh xảo tuy nhiên để cho ra lò một chiếc bếp hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp và khá vất vả. Đầu tiên là nhào đất, trộn đất với tro trấu theo tỉ lệ 7:3, yêu cầu phải đúng công thức thì lò mới đẹp. Tạo dáng là công đoạn khó nhất và kì công nhất, đặt một chiếc khuôn vừa tay vớ người thợ rồi cho đất vào khuôn sao cho chặt và đều. Sau đó đem phơi nắng 2 – 3 ngày, đồng thời phải canh chừng thời tiết và tưới nước giữ ấm cho đầu lò để lò không bị nứt. Phơi xong, bếp lò sẽ được đem vào nắn gù, công đoạn này đòi hỏi người thợ phải có nhiều kinh nghiệm, nắn gù làm sao cho ba cái cân đối mà không bị lệch. Tiếp theo, đem phơi một lần nữa rồi đưa vào lò nung 2 ngày đêm với nhiệt độ thích hợp. Công đoạn cuối cùng là mặc áo giáp giúp cho bếp lò chịu lực tốt hơn và trong quá trình vận chuyển sẽ khó vỡ hơn.

Sản phẩm của cơ sở Năm Tiếp phân phối ở TP.HCM, các tỉnh miền Đông, miền Tây, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và còn xuất khẩu sang các nước Thái Lan, Singapore...

Tâm huyết giữ nghề

Hiện trong vùng chỉ còn mỗi cơ sở ông làm nên nguồn ra cũng ổn định, vậy nên có cực đến đâu mọi người trong cơ sở vẫn rất vui. Niềm vui lớn nhất của những người thợ là sản phẩm mình làm ra vẫn được mọi người đón nhận, đây là một điều rất đáng trân quý. Trước mắt vui là thế, nhưng ông Năm Tiếp vẫn canh cánh trong lòng một nỗi lo: “Nghề này như một cái nghiệp không dứt ra được, những người còn lại đây đều yêu nghề lắm, tuy nhiên, mai này những người thợ già như chúng tôi qua đời thì ai sẽ là người kế thừa truyền thống này đây?” Trong khi đó muốn làm được nghề này phải có tình yêu nghề, khéo tay, cần cù, chăm chỉ mà thanh niên bây giờ thì có mấy ai chịu theo cái nghề chân tay cực khổ này.

Quy luật của cuộc sống có sinh ra rồi sẽ mất đi, thời đại mới đến sẽ cuốn trôi những điều không còn phù hợp. Văn hóa Việt Nam mang đặc trưng của nền văn hóa, tín ngưỡng phương Đông, luôn quan trọng sự đầm ấm, sum họp của gia đình. Do đó, giá trị của chiếc bếp lò là không thể nào thay thế được. Bếp lò còn chứa đựng trong nó những kỷ niệm, những tâm tình thiêng liêng của biết bao con người khi đứng trước sự xô đẩy quá nhanh của thời gian. Mai này, còn lại được bao nhiêu cơ sở, bao nhiêu người thợ sống chết với nghề như ông Năm Tiếp và những người thợ của ông? Nét văn hóa, tín ngưỡng thiêng liêng, độc đáo này còn giữ được đến bao giờ?

Bảo Quỳnh