Sau khi làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng lụa Vạn Phúc trở thành 2 làng nghề đầu tiên của Việt Nam được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới (cuối năm 2024), Hà Nội đặt mục tiêu năm 2025 có thêm 2 làng nghề là khảm trai - sơn mài Chuyên Mỹ và sơn, tạc tượng Sơn Đồng trở thành thành viên chính thức của mạng lưới. Để đạt được điều đó, các cấp chính quyền, nghệ nhân và cộng đồng địa phương phải nỗ lực đồng bộ.

Nâng tầm thương hiệu làng nghề

Nghề khảm trai ở xã Chuyên Mỹ xuất hiện từ thời Lý, nổi tiếng với các sản phẩm tinh xảo từ trai, ốc khảm lên sập gụ, tủ chè, tranh, bàn ghế… Từ chỗ chỉ phục vụ cung đình, giới quyền quý, nay sản phẩm của làng nghề đã trở thành hàng hóa phổ biến, được xuất khẩu tới nhiều quốc gia. Cùng với khảm trai, nghề sơn mài Bối Khê (xã Chuyên Mỹ) cũng có lịch sử lâu đời, từ thời Mạc, nổi tiếng với những sản phẩm sơn mài khảm độc đáo, cầu kỳ.

Chuyên Mỹ hiện đã thành lập câu lạc bộ nghệ nhân, quy tụ những thợ tài hoa nhất, đồng thời xây dựng Trung tâm thiết kế, sáng tạo và quảng bá sản phẩm OCOP (Chương trình mỗi xã một sản phẩm). Đây là nền tảng để địa phương trở thành ứng viên tiềm năng cho Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới năm 2025.

Trong khi đó, làng nghề sơn, tạc tượng Sơn Đồng nổi tiếng với kỹ nghệ đục, khắc tượng, làm đồ thờ, sơn son thếp vàng tinh xảo. Các sản phẩm của làng nghề góp mặt ở nhiều công trình văn hóa lớn, như: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đền Ngọc Sơn, chùa Một Cột… Chính quyền xã đã triển khai việc xây dựng Trung tâm thiết kế sáng tạo và quảng bá sản phẩm, nhằm đáp ứng yêu cầu về bảo tồn, phát huy và kết nối quốc tế.

Theo Trưởng phòng Phát triển nông thôn (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Hoàng Thị Hòa, để được công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới, các làng nghề phải đáp ứng bộ tiêu chí khắt khe, gồm: Bề dày lịch sử, giá trị văn hóa, số lượng nghệ nhân, sự gắn kết cộng đồng, khả năng phát triển kinh tế - xã hội - môi trường bền vững. Đây chính là cơ hội để làng nghề Hà Nội khẳng định giá trị di sản, đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu, nâng cao vị thế thủ công mỹ nghệ Việt Nam.

Cùng với Bát Tràng và Vạn Phúc đã được công nhận năm 2024, hiện thành phố Hà Nội đang hỗ trợ xã Chuyên Mỹ và xã Sơn Đồng hoàn thiện hồ sơ để gia nhập mạng lưới. Thành phố cũng tiếp tục nghiên cứu, lựa chọn các làng nghề tiềm năng khác, hướng tới mục tiêu đến năm 2030 có thêm nhiều làng nghề gia nhập mạng lưới toàn cầu.

Tăng tốc hoàn thiện tiêu chí

Tại xã Chuyên Mỹ, để chuẩn bị hồ sơ trình Hội đồng Thủ công thế giới công nhận, xã đã triển khai nhiều bước cụ thể: Sưu tầm hiện vật, sắc phong, bản vẽ mẫu nghề; xây dựng phòng truyền thống, album ảnh sản phẩm qua từng thời kỳ; thiết kế website đa ngôn ngữ, sản xuất video quảng bá; in ấn tờ rơi giới thiệu sản phẩm khảm trai - sơn mài. Ngoài ra, địa phương còn bố trí không gian trưng bày bằng công nhận, huân chương, cổ vật và nguyên liệu làm nghề, nhằm tạo thành hệ thống minh chứng sinh động cho bề dày lịch sử.

Còn tại xã Sơn Đồng, chính quyền địa phương đã quy hoạch Trung tâm giới thiệu sản phẩm OCOP, đồng thời huy động sự tham gia của các nghệ nhân vào công tác bảo tồn, sáng tạo mẫu mã mới. Đây là điều kiện quan trọng để làng nghề vừa gìn giữ kỹ thuật truyền thống, vừa phát triển sản phẩm, đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.

Nhằm hỗ trợ làng nghề, mới đây, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã hỗ trợ làng nghề Chuyên Mỹ tổ chức tham quan, học tập kinh nghiệm tại làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng nghề sơn, tạc tượng Sơn Đồng. Kinh nghiệm từ Bát Tràng cho thấy, sự chung sức của cộng đồng làng nghề là yếu tố then chốt. Khi mỗi nghệ nhân, mỗi hộ gia đình đều coi việc gìn giữ nghề là trách nhiệm chung, thì hồ sơ công nhận mới có giá trị thực chất.

Chia sẻ kinh nghiệm, nghệ nhân làng nghề gốm sứ Bát Tràng Hà Thị Vinh, cũng là Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, Chủ tịch Hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội cho biết, mô hình này được Hội đồng Thủ công thế giới đánh giá cao bởi sự gắn kết giữa bảo tồn, sáng tạo và phát triển du lịch. “Mỗi gia đình, mỗi dòng họ ở Bát Tràng đều như một “bảo tàng sống”, kể câu chuyện về nghề cho du khách”, bà Hà Thị Vinh chia sẻ.

Trong khi đó, Vạn Phúc đã tận dụng lợi thế lịch sử 1.000 năm của nghề dệt lụa, kết hợp phát triển các sản phẩm OCOP và mở rộng không gian du lịch. Làng nghề đã nâng cấp hạ tầng, xây dựng tuyến phố trải nghiệm, đồng thời duy trì hoạt động truyền nghề cho lớp trẻ. Thành công của làng lụa Vạn Phúc cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, nghệ nhân và cộng đồng là chìa khóa để đáp ứng tiêu chí quốc tế.

Theo Chủ tịch UBND xã Chuyên Mỹ Nguyễn Hữu Chi, việc tham quan, học hỏi kinh nghiệm giúp địa phương định hướng rõ ràng hơn trong quá trình chuẩn bị hồ sơ. Ông bày tỏ kỳ vọng Chuyên Mỹ sẽ sớm trở thành thành viên chính thức của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới, góp phần khẳng định vị thế thủ công mỹ nghệ Hà Nội.

Còn theo bà Hoàng Thị Hòa, cùng với việc hoàn thiện hồ sơ, điều quan trọng là mỗi làng nghề phải gắn phát triển với du lịch, tạo trải nghiệm văn hóa cho du khách. Đó cũng là cách để lan tỏa giá trị, truyền nghề cho thế hệ trẻ, bảo đảm sự bền vững. Tham gia Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới không chỉ mang ý nghĩa vinh dự, mà còn tạo sức bật cho công nghiệp văn hóa Thủ đô. Thông qua mạng lưới, sản phẩm làng nghề Hà Nội sẽ có thêm cơ hội quảng bá với quốc tế, tiếp cận thị trường rộng lớn, đồng thời thu hút du khách và nhà đầu tư.