Rượu ngon Bàu Đá hương đồng
Nhấp môi dư vị thơm nồng lâng lâng
Cho ta thư thái tinh thần
Hồn đeo cánh gió, đường trần nhẹ tênh !
(Ca dao)

Làng nghề truyền thống

Men theo con đường đất nhỏ hai bên là một màu xanh bất tận của cánh đồng, chúng tôi tìm đến xã Nhơn Lộc, thị xã An Nhơn (Bình Định) quê hương của làng nghề Rượu Bàu Đá cách Tp. Quy Nhơn 10km về hướng bắc theo quốc lộ 1A. Đứng trước cổng làng, trong không khí se lạnh của buổi sáng sớm, chúng tôi đã cảm nhận được hương thơm cay nồng của rượu vừa mới nấu hòa vào từng cơn gió nhẹ.

Từ cổng đi thêm một đoạn ngắn là đến làng nghề nấu Rượu Bàu Đá truyền thống, dưới những mái nhà đơn sơ, người dân nơi đây đã tất bật bên lò lửa hồng, mỗi người mỗi việc: giã men, nhóm lửa, trộn gạo… tất cả tạo nên không khí nhộn nhịp sáng sớm. Theo lời những dân làng, trong 10 hộ thì ít nhất có đến 7 hộ biết nấu rượu, phần lớn các cơ sở sản xuất đều là nghiệp từ cha ông truyền lại. Đến nay có hơn 1.000 hộ sống chủ yếu dựa vào nghề nấu loại rượu đặc biệt này.

Theo tương truyền, sở dĩ loại rượu đặc sản nơi đất võ có tên Bàu Đá là vì ngày trước tại xóm Tân Long, thôn Cù Lâm, xã Nhơn Lộc có một cái bàu (ao) rộng khoảng 3000 mét vuông – dân trong vùng gọi là Bàu Đá (vì trong bàu có rất nhiều đá), mọi người thường lấy nước ở trong bàu để sinh hoạt và nấu ăn. Tình cờ, có một người hành nghề nấu rượu tên là Hương Lễ phiêu bạt về đây, ông là người ở đất Tây Sơn và được thừa hưởng công thức nấu rượu từ thời vua Quang Trung. Khi về đây sống, ông đã sử dụng nước của bàu đá để nấu và không ngờ rượu nấu xong có hương vị đặc trưng và thơm ngon lạ lùng, không nơi nào có được. Từ đó ông đã truyền nghề cho những người trong vùng và hình thành ra làng nghề nấu rượu, dân trong vùng lấy tên của bàu để đặt tên cho loại rượu này – rượu Bàu Đá.

Xứng danh rượu tiến vua

Điều tạo nên sự khác biệt của Rượu Bàu Đá, còn là hương vị nồng nàn, cay cay, nuốt vào thì có vị ngọt thanh, càng uống càng thấm nhưng không gây nhức mỏi, choáng váng khi say như những loại rượu khác. Để có thể chế biến ra loại rượu này từng được thi sĩ Tản Đà xứng tụng là “đệ nhị danh tửu”, người nấu rượu phải trải qua nhiều giai đoạn công phu và kĩ càng. Vì khó nên rượu Bàu Đá chỉ được sản xuất tại Bình Định mà không một ai trên mảnh đất Việt Nam này có thể bắt chước, làm giả được.

Trước tiên, gạo được cho vào đồng nấu chín thành cơm, không được nhão hay khô mà phải nở xốp đều. Cơm sau khi được nấu chín phải đem phơi trên cái nia, để nguội, sau đó trộn đều với bánh men rượu đã được giã nhiễn và rây mịn. Hỗn hợp trộn đều cho vào vò gốm và đậy lá chuối kín ở trên để ủ liên tiếp 03 ngày 03 đêm, quy trình này gọi là ủ khô. Tiếp tục cho nước được lấy từ giếng có mạch ngầm của Bàu Đá vào ủ tiếp 02 ngày 02 đêm nữa và nấu liên tiếp 6 tiếng đồng hồ mới cho ra một mẻ rượu Bàu Đá. Gạo có thể thay thế bằng nếp, hoặc đậu xanh, tùy vào yêu cầu của người tiêu dùng mà chọn nguyên liệu tương ứng.

Yếu tố đóng vai trò quan trọng trong quá trình làm rượu đó chính là nguồn nước nơi đây. Chính bàu nước trong vùng, nơi hội tụ của những mạch nước ngầm chảy ra từ lòng các ngọn núi xung quanh làm nên danh tiếng, mùi thơm, cái cay nồng đậm đà khó tả của rượu Bàu Đá. Có lẽ vì vậy mà Bàu Đá mới mang một hương vị đặt biệt của vùng đất này, có nhiều người đã thử lấy công thức đi nơi khác nấu nhưng không thành công.

Rượu Bàu Đá nổi tiếng không chỉ về hương vị mà còn về khả năng trị được các chứng đau lưng, nhức mỏi, giúp cơ thể khỏe mạnh, cường tráng. Một ngày chỉ một lần, hai cốc nhỏ sẽ cho cảm giác dễ chịu, thoải mái từ đó rượu Bàu Đá trở thành rượu ngự tửu tiến vua, được dùng trong các buổi yến tiệc của các vua, chúa.

Ngày nay, danh tiếng Rượu Bàu Đá vang rộng khắp nước và cả ngoài nước, trở thành nét đặc trưng rất riêng của vùng đất võ mà đặt chân đến đây, ai cũng muốn được một lần nhấp thử đặc sản này. Nơi đây, làng nghề truyền thống nấu rượu vẫn được dân cư bảo tồn và phát triển, đối với họ Rượu Bàu Đá không chỉ là đặc sản mà còn là nghiệp ông cha ta để lại.

An Hòa