Năm 2008, lần đầu tiên gốm Bồ Bát (làng Bạch Liên, xã Yên Thành, huyện Yên Mô, Ninh Bình) được giới thiệu tại triển lãm tại Hội chợ hàng thủ công mỹ nghệ Hà Nội khiến nhiều người vô cùng ngạc nhiên về dòng gốm có lịch sử hơn 3000 năm, sở hữu kỹ thuật độc đáo lại bị thất truyền đến cả ngàn năm.

Theo sử sách và kết quả khảo cổ học cho thấy, Bồ Bát chính là nơi khởi nguồn của gốm Bát Tràng danh tiếng hiện nay. Năm 1010, vua Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, những nghệ nhân giỏi của làng gốm Bố Bát đã theo triều đình về Thăng Long, định cư ở vùng ven sông Hồng - nơi có vùng đất sét tốt để sản xuất gốm sứ và tạo dựng làng gốm sứ Bát Tràng nổi tiếng. Sau khi những người thợ gốm rời làng, nghề gốm Bồ Bát dần dần thất truyền và tàn lụi.

Ở đình làng Bát Tràng hiện vẫn còn đôi câu đối ghi dấu việc chuyển cư này: "Bồ di thủ nghệ khai Đình vũ - Lan nhiệt tâm hương bái thánh thần. (Có nghĩa: Đem nghề nghiệp từ làng Bồ Bát ra đây để xây dựng đình miếu - Lòng dân thành kính tựa hương lan, dâng lên cúng thánh thần).

Gốm Bồ Bát là khởi nguồn của gốm Bát Tràng danh tiếng.

Thật may mắn, sau ngàn năm mai một, gốm Bồ Bát đang được hồi sinh bởi những bàn tay tài hoa của nghệ nhân làng nghề gốm cổ xưa. Nghệ nhân đầu tiên làm sống lại nghề gốm Bồ Bát chính là anh Phạm Văn Vang, sinh năm 1981, một người con của quê hương.

Nghệ nhân quốc gia Phạm Văn Vang, người hồi sinh làng gốm cổ Bồ Bát.

Anh Vang kể lại, khi anh còn học phổ thông, anh tìm hiểu về lịch sử quê hương mình và được biết, gốm Bồ Bát có lịch sử khoảng 3500 năm. Gốm Bồ Bát là gốm vuốt tay, mỗi sản phẩm sẽ là độc bản được làm trên sắc men xanh cổ trong và sâu, là dòng men cực quý hiếm. Xót xa nghề quý bị thời gian chôn vùi, anh Vang đau đáu muốn khôi phục nghề của tổ tiên xưa.

Năm 2002, khi vừa tốt nghiệp phổ thông trung học, anh Vang khăn gói ra Bát Tràng, xin làm thuê ở một xưởng gốm để học nghề. Anh đặc biệt chú trọng học vẽ các họa tiết tranh cổ và nghiên cứu, tạo nên những sản phẩm đặc trưng của gốm Bồ Bát.

Gốm Bồ Bát mỏng, nhẹ, bền đẹp, đa dạng sản phẩm, mẫu mã, đáp ứng tốt nhu cầu thị trường

Năm 2005, khi đã thành nghề, anh Vang trở về làng bắt đầu nhào nặn mẻ đất sét Yên Thành đầu tiên. Làm được sản phẩm đã khó, tìm đầu ra cho sản phẩm cũng chật vật chả kém. Nhưng khó khăn càng khiến ngọn lửa quyết tâm trong anh Vang bùng cháy. Lặn lội tiếp thị từ Bắc vào Nam, nhận được bao nhiêu cái lắc đầu từ chối, rồi cũng đến lúc gốm Bồ Bát tìm được chỗ đứng trên thị trường.

Sản phẩm gốm tinh xảo, độc đáo, mẫu mã ngày càng đa dạng, đáp ứng tốt nhu cầu thị trường, vì vậy, từ lò gốm nhỏ, hiện anh Vang đã mở rộng xưởng trên diện tích hơn 5000 m2. Hơn 20 công nhân, mỗi ngày nhào nặn, gọt, vẽ gốm, các sản phẩm bình lọ, bát đĩa, ấm chén... và sản xuất các sản phẩm theo đơn đặt hàng.

Niềm đam mê gốm luôn cháy bỏng, sau nhiều năm nghiên cứu, tìm tòi, anh Vang đã tìm ra 2 loại men là men màu đất và men sắc trắng, được đánh giá rất cao về chất lượng.

Gốm Bồ Bát được ưa chuộng bởi men sâu và mịn, độ bền cơ học tốt, mỏng mà độ cứng cao do được nung ở nhiệt độ 3000 độ C, gốm không có nồng độ chì, đảm bảo an toàn sức khỏe cho người dùng, các đường nét hoa văn mang đậm dấu ấn riêng của vùng đất danh thắng cố đô Hoa Lư.

Sản phẩm gốm sứ Bồ Bát không chỉ được ưa chuộng trong nước mà còn xuất khẩu sang nhiều thị trường như Nga, Đức, Pháp, Mỹ, Nhật Bản...

Nỗ lực không mệt mỏi của anh Vang được đền đáp xứng đáng khi gốm Bồ Bát được hồi sinh, phát triển, trở thành thương hiệu gốm nổi danh, cạnh tranh với các thương hiệu gốm trong và ngoài nước. Năm 2010, sản phẩm thủ công mỹ nghệ đặc trưng này được tỉnh Ninh Bình chọn đi dự hội chợ triển lãm “Thành tựu kinh tế - xã hội Việt Nam và Thăng Long - Hà Nội” chào mừng kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội. Đặc biệt năm 2015, sản phẩm gốm Bồ Bát được Bộ Công thương vinh danh trong Lễ công bố và tôn vinh sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia 2015.

Gốm Bồ Bát với đặc trưng không gốm nào có, đã chinh phục được thị trường trong và ngoài nước

Năm 2014, UBND tỉnh Ninh Bình đã cấp bằng công nhận gốm Bồ Bát là làng nghề truyền thống của tỉnh.

Năm 2015, anh Vang được nhận giải thưởng Sáng kiến cấp tỉnh.

Năm 2016, anh được Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý Nghệ nhân ưu tú, được công nhận là Nghệ nhân quốc gia.

Nghệ nhân Phạm Văn Vang - Giám đốc Công ty TNHH Bảo tồn và Phát triển gốm Bồ Bát tâm sự: "Phát triển làng nghề, tôi muốn gửi gắm tâm tư, tình yêu nghề của cha ông vào sản phẩm hơn là đơn thuần làm thương mại. Vì vậy, dù công việc điều hành sản xuất, kinh doanh bận bịu nhưng tôi không quên ưu tiên thời gian hướng dẫn, chỉ dạy tinh hoa nghề gốm cho công nhân và những người thợ trong làng để nghề quý của cha ông được gìn giữ và phát huy. Bởi lẽ, khi thổi được ngọn lửa đam mê, tình yêu nghề gốm vào thế hệ đi sau và ngọn lửa ấy được trao truyền qua các thế hệ thì mới có thể khiến nghề được tỏa sáng bền lâu".

Thảo Nguyên/TH&PL