Hiu quạnh làng nghề guốc mộc nức tiếng một thời

Không rõ nghề guốc mộc đến Bình Dương từ khi nào, nhưng cách đây hơn trăm năm các nhà làm guốc nổi tiếng đã tề tựu đông đảo ở 2 phường Phú Thọ (thành phố Thủ Dầu Một) và Bình Nhâm (thị xã Thuận An). Năm 1901, tại làng Phú Văn (Phú Thọ) có trên 80 hộ gia đình hết thế hệ này sang thế hệ khác đều sống bằng nghề guốc, nhờ đó nơi đây cũng hình thành con đường mang tên Xóm Guốc.

Đến năm 1999, địa phương chính thức công nhận tên đường và ghi chép vào hệ thống các đơn vị hành chính thuộc thành phố Thủ Dầu Một. Ra đời nhằm phục vụ nhu cầu làm đẹp của con người, mỗi năm, làng nghề sản xuất hàng ngàn đôi guốc thô, nuôi sống gần 1.000 người thợ với mức sinh hoạt khá giả và sung túc. Cùng thời, làng guốc mộc ở Bình Nhâm cũng vang danh xa gần với 100 hộ gia đình theo nghề truyền thống.

Làng nghề guốc mộc trăm năm tuổi sắp thất truyền

Nhờ chất lượng bền đẹp và mẫu mã phong phú, guốc gỗ Bình Dương dần khẳng định được tên tuổi trên thương trường. Người dân địa phương cũng không ngừng cải tiến sản phẩm khi kết hợp chúng với tranh sơn mài truyền thống, tạo nên những thành phẩm có hoa văn và màu sắc bắt mắt. Các họa tiết trên guốc mộc chủ yếu là hoa, lá, cỏ cây, phong cảnh, chim muông,... được nhiều phụ nữ thời bấy giờ ưa chuộng. Đặc biệt, ngoài tiêu dùng trong nước, thị trường tiêu thụ của các sản phẩm guốc Bình Dương còn mở rộng ra các quốc gia Đông Nam Á như Lào, Campuchia,...

Làng nghề guốc mộc vào thời hoàng kim đã nuôi sống hàng ngàn hộ gia đình

Trải qua thời kỳ hoàng kim là vậy, thế nhưng các làng nghề guốc mộc Bình Dương không tránh khỏi nguy cơ lụi tàn và dần bị thay thế. Từ thập niên 70, sự cạnh tranh gay gắt của các loại giày, dép hiện đại với kiểu dáng đa dạng, đẹp mắt khiến nhu cầu làm đẹp của nữ giới không chỉ dừng lại ở đôi guốc đơn sơ, mộc mạc. Dần dà, guốc truyền thống mất đi chỗ đứng trên thị trường và hình ảnh người phụ nữ chân mang guốc gỗ chỉ còn tồn tại trong ký ức của người dân Việt Nam. Do đó, nhiều nghệ nhân dù yêu nghề đến mấy cũng phải chuyển sang công việc khác chỉ vì làm guốc mộc không đủ trang trải sinh hoạt phí. Theo báo Bình Dương, hiện nay toàn phường Phú Thọ còn hơn 6 hộ theo nghề, phường Bình Nhâm còn 1 cơ sở sản xuất ra thành phẩm và trên 10 hộ làm giai đoạn đầu (cưa cây, gia công đế guốc).

Các hoa văn, họa tiết trên guốc mộc hết sức độc đáo và tinh tế

Để làm ra một đôi guốc người thợ phải mất rất nhiều công đoạn từ: cưa, xẻ gỗ, mài thô, mài nhẵn, phun sơn, đóng quai, đế. Tuy nhiên, những hộ dân còn trụ được đến ngày nay chỉ có thể gia công đế guốc, sau đó bán cho các tỉnh thành khác tạo thành phẩm.

Cũng như áo dài, nón lá, đôi guốc mộc giản đơn đã in dấu bền bỉ suốt hàng trăm năm trong tiến trình lịch sử của dân tộc, trở thành bản sắc văn hóa đáng lưu giữ. Tuy nhiên, những khó khăn trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm, giá bán thấp trong khi chi phí nguyên vật liệu lại cao đã tạo ra một bài toán kinh tế hóc búa cho làng nghề guốc mộc Bình Dương. Vì vậy, các cơ quan ban ngành cần có những giải pháp thích hợp như tổ chức những cuộc thi thiết kế guốc góp phần đa dạng hóa mẫu mã của sản phẩm truyền thống, khơi gợi được sự yêu thích của khách hàng để đôi guốc không chỉ tồn tại trong ký ức người dân. Bên cạnh đó, việc thúc đẩy du lịch tham quan làng nghề sẽ gìn giữ được nét đẹp văn hóa dân tộc, đồng thời tạo thêm thu nhập, việc làm ổn định và động lực để người dân tiếp tục duy trì làng nghề truyền thống.

Bài, ảnh: Kim Khánh