Giữ lửa nghề tò he Xuân La
Làng Xuân La, nằm nép mình bên những cánh đồng xanh mướt của huyện Phú Xuyên, Hà Nội, từ lâu đã được biết đến như một làng quê yên bình, nơi lưu giữ và phát triển nghề nặn tò he truyền thống. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, những nghệ nhân làng Xuân La vẫn gìn giữ và trao truyền tinh hoa của nghề nặn tò he qua các thế hệ. Theo lời kể của các bậc cao niên trong làng, nghề nặn tò he đã có từ khoảng 400-500 năm trước, gắn liền với đời sống tinh thần của người dân và trở thành nét đẹp văn hóa độc đáo của miền quê Bắc Bộ.
![]() |
Người xưa có câu: “Thứ nhất bánh cuốn, thứ nhì bánh đa, thứ ba chim cò” và chim cò chính là nguồn gốc của tò he. Tò he (chim cò) là một nét văn hóa dân gian vốn xuất phát từ việc làm đồ thờ cúng trong những dịp lễ Tết, đặc biệt là Tết Trung thu do chính các nghệ nhân xưa dùng bột nếp để nặn mâm ngũ quả, 12 con giáp hay những con vật gần gũi với nông thôn đất Việt. Chim cò sau khi cúng sẽ được chia cho trẻ em chơi như một hình thức chia lộc – thụ lộc với ý nghĩa tâm linh, sau đó sẽ được đem đi hấp với cơm và có thể ăn được. Vì trẻ em rất thích thú với chim cò nên các nghệ nhân sau này đã phát triển thành đồ chơi.
Bắt đầu chỉ là những hình thù giản dị như con chim hay con cò nhưng theo thời gian chúng được nặn theo những nhân vật hoạt hình, hoa lá cây cỏ theo sở thích của các em nhỏ. Ngoài ra, các nghệ nhân đã sáng tạo thêm cây kèn lá nhỏ dưới những chiếc tò he, khi thổi sẽ tạo ra âm thanh tò te tí te, lâu dần người dân gọi lệch đi là “tò he” như người ta vẫn hay gọi và biết đến. Từ một hình thức làm đồ lễ có ý nghĩa tâm linh và văn hóa, tò he hay chim cò qua thời gian đã trở thành một thú vui chơi giản dị và mang đậm màu sắc dân gian Việt Nam.
Nguyên liệu làm tò he rất đơn giản: bột gạo tẻ và bột gạo nếp, được pha trộn theo tỉ lệ 10:1. Để đảm bảo độ dẻo của bột, đặc biệt trong những ngày thời tiết nóng, người ta thường tăng tỷ lệ bột nếp. Sau khi nhào kỹ và luộc chín, bột sẽ được chia thành từng phần nhỏ và nhuộm màu bằng các sắc tố tự nhiên. Bốn màu cơ bản là vàng, đỏ, xanh và đen, lần lượt được chiết xuất từ hoa hòe, quả gấc, lá chàm và cây nhọ nồi. Từ bốn màu cơ bản này, các nghệ nhân khéo léo pha trộn để tạo ra vô vàn màu sắc trung gian, giúp cho các tác phẩm tò he trở nên đa dạng và sinh động hơn
Những cục bột nhiều màu sắc như thế chỉ thực sự “có hồn” khi được đặt dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân làng Xuân La. Với những dụng cụ hết sức đơn giản như lược, que tre và mảnh sáp ong, họ đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo. Chỉ với vài động tác vê, nặn, cắt, những khối bột vô hình đã trở thành những con vật ngộ nghĩnh, những nhân vật trong truyện cổ tích hay những đồ vật quen thuộc trong cuộc sống..
Nghệ thuật nặn tò he của làng Xuân La còn đặc biệt ở tính linh hoạt và sự sáng tạo không ngừng. Những nghệ nhân có thể nặn tò he ngay tại chỗ, tùy theo yêu cầu của khách hàng, đặc biệt là trẻ em. Chỉ với vài phút ngắn ngủi, từ những khối bột vô tri, một chú thỏ trắng tinh nghịch hay một chú mèo đáng yêu đã thành hình. Sự khéo léo này không chỉ đòi hỏi tay nghề cao mà còn cần sự quan sát tinh tế và óc sáng tạo không ngừng nghỉ.
Đưa tò he trở thành sản phẩm du lịch
Không chỉ là một thứ đồ chơi dân gian mang đậm hồn dân tộc; tò he từ lâu đã được xem như những tác phẩm nghệ thuật và có sức hấp dẫn đặc biệt với mọi người. Tuy nhiên, hiện nay nghề truyền thống này đang dần mai một, vì vậy, cần có biện pháp tích cực để bảo tồn và lưu giữ, để tò he luôn là nét đẹp văn hóa dân gian của dân tộc.
![]() |
Nghệ nhân Đặng Văn Tẫn, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nghệ nhân tò he Xuân La cho hay, nghề nặn tò he ở làng Xuân La không chỉ là một nghề mưu sinh mà đã trở thành nét đẹp văn hóa dân gian, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử, bản sắc văn hóa và cội nguồn dân tộc Việt Nam.
“Cứ dịp cuối tuần, tôi cùng các nghệ nhân trong làng đem tò he lên phố đi bộ Hồ Gươm, không chỉ bán các sản phẩm nặn sẵn mà còn tạo điều kiện cho trẻ em và du khách được trải nghiệm tự tay nặn tò he theo ý thích. Hoạt động này không chỉ góp phần giữ gìn mà còn quảng bá nét đẹp văn hóa dân gian, đưa tò hè trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo”, ông Tẫn nói.
Chỉ cần bỏ ra số tiền 20.000-25.000 đồng, du khách khi đến phố đi bộ Hồ Gươm dịp cuối tuần có cơ hội được trải nghiệm hóa thân thành người nghệ nhân, tự tay nặn ra chiếc tò he. Những người nghệ nhân sẽ đưa những khay bột với đủ màu sắc: Trắng, đen, xanh, đỏ, tím, vàng… Trong quá trình làm, các nghệ nhân cũng hướng dẫn cho du khách các bước cơ bản, từ việc cho tay vào sáp ong để tránh bị dính, cho đến cách uốn, nắn bột để tạo hình cho tò he.
Theo ông Tẫn, nhìn bề ngoài nhiều người nghĩ không khó khăn gì để nặn được tò he, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Nặn tò he như một môn nghệ thuật, đòi hỏi người làm phải khéo léo cùng với trí tưởng tượng phong phú. Nếu như ngày trước, các hình mẫu để nặn tò he chủ yếu là các loại cây, quả, con giống, hình người trong truyện cổ tích… thì bây giờ tò he phong phú hơn rất nhiều.
Trưởng phòng Kinh tế huyện Phú Xuyên Lê Tiến Xuân cho hay, làng nghề nặn tò he ở Phú Xuyên là làng nghề độc đáo với nhiều nghệ nhân có đôi “bàn tay vàng”. Họ rất khéo léo, tỉ mỉ để đưa ra được sản phẩm đậm chất dân gian, giúp nâng cao đời sống kinh tế của người dân. Hiện sản phẩm tò he đã được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao.
“Chúng tôi mong muốn UBND TP. Hà Nội, Sở Công Thương… tiếp tục có những chương trình xúc tiến, quảng bá, mở thêm những điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP, làng nghề truyền thống để làng nghề tò he huyện Phú Xuyên nói riêng và làng nghề Hà Nội nói chung được nhiều người dân, du khách trong và ngoài nước biết đến”, ông Xuân nhấn mạnh.
Với những giá trị văn hóa sâu sắc và sự sáng tạo không ngừng, nghề nặn tò he làng Xuân La hứa hẹn sẽ có một tương lai tươi sáng. Hy vọng rằng, trong tương lai gần, tò he sẽ trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng, thu hút đông đảo du khách đến tham quan và trải nghiệm. Bên cạnh đó, việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại sẽ giúp tò he ngày càng đa dạng và hấp dẫn, đáp ứng nhu cầu của thị trường.
Tin liên quan

Cao Bằng gìn giữ và phát triển làng nghề truyền thống: Nét đẹp văn hóa gắn liền phát triển kinh tế
09:17 | 12/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Hải Phòng ra mắt vở múa rối “Bầy chim Thiên Nga”: Lan tỏa thông điệp yêu thương tới trẻ em dịp hè 2025
14:46 | 11/06/2025 Văn hóa - Xã hội

Đánh thức làng nghề truyền thống bằng du lịch và sản phẩm OCOP
10:50 | 03/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin mới hơn

Hà Nội: Tôn vinh làng nghề Việt qua Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025
13:58 | 09/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nhịp thở mới từ làng hoa giấy Thanh Tiên
09:47 | 09/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ hồn quê qua từng mối đan
14:36 | 08/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Cổng làng trong lòng phố
08:55 | 08/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ hồn văn hóa làng nghề thêu thổ cẩm Lan Rừng
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thắp lại lửa nghề làng gốm trăm năm tuổi ở miền sông nước
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Thuỷ Xuân - Thơm mãi một làng nghề
09:18 | 07/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làn gió mới cho vùng chè Thái Nguyên
11:01 | 04/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chuẩn bị cho Festival Quốc tế 2025: Bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống
12:15 | 03/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

"Gieo mầm số" cho đất nghề Phú Xuyên
09:31 | 03/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gìn giữ và phát huy nghề truyền thống của đồng bào Hrê ở huyện Ba Tơ
14:07 | 02/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Mùa sen ở hồ Tây
11:48 | 02/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề Đúc Đồng Đại Bái: Tinh Hoa Văn Hóa Bắc Ninh
14:01 | 01/07/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đưa sản phẩm làng nghề lên sách, tăng cơ hội xuất khẩu
10:30 | 30/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bảo tồn văn hóa làng nghề qua sản phẩm OCOP của Hà Nội
10:30 | 30/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gia Lâm: Địa danh “Dương Xá” được bảo hộ nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm nông sản chế biến
10:24 | 26/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Gìn giữ tinh hoa làng nghề xứ Quảng
11:03 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Chuyện của “Vua gỗ lũa Trai Vàng”
11:02 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân sinh vật cảnh năng động, sáng tạo
11:02 | 25/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề xứ Thanh – Nơi kết tinh tinh hoa văn hóa cha ông
10:49 | 23/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ lửa nghề bánh tráng Thuận Hưng
10:21 | 23/06/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Hà Nội: Tôn vinh làng nghề Việt qua Festival Bảo tồn và Phát triển làng nghề quốc tế năm 2025
13:58 Làng nghề, nghệ nhân

Ninh Bình: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ hội truyền thống
13:57 Văn hóa - Xã hội

Giáo dục văn hóa truyền thống cho học sinh người dân tộc thiểu số
13:57 Văn hóa - Xã hội

Nặm Dên (Chiềng Sơn): Khởi sắc từ chương trình xây dựng nông thôn mới
13:57 Nông thôn mới

Ninh Bình: Công nhận làng nghề trồng hoa đào
13:57 Tin tức