Cách thành phố Ninh Bình chừng 6 km, làng nghề đá mỹ nghệ trên 400 năm tuổi này được biết đến với nhiều sản phẩm làm từ đá hết sức độc đáo đang có mặt nhiều nước trên thế giới. Nghề đá mỹ nghệ truyền thống ở Ninh Vân phát triển rất mạnh, tạo việc làm cho khoảng 3.000 lao động địa phương. Hiện xã có trên 50 doanh nghiệp và gần 500 hộ gia đình tham gia làm nghề đá.

Doanh thu từ nghề này chiếm tới 80% tổng doanh thu của toàn xã. Ở tất cả 13/13 thôn trên địa bàn, hoạt động sản xuất, chế tác đá diễn ra hết sức sôi động. Nhưng do các hộ tổ chức làm nghề ngay tại nhà, xen lẫn trong khu dân cư nên đã gây tác động xấu đến môi trường.

Về Ninh Vân trong những ngày này, chúng tôi hiểu được nỗi khổ của bà con nơi đây khi phải chịu cảnh sống chung với bụi và tiếng ồn. Dù vẫn còn cách làng tới vài trăm mét, nhưng đã nghe rất rõ tiếng cưa, mài đá chát chúa. Dọc theo con đường chính đi sâu vào làng, các khu sản xuất đang có hàng nghìn lao động “vùi mình” làm việc trong những chiếc lán được dựng bằng những tấm bạt tạm bợ. Bằng mắt thường có thể thấy được bụi đá phát tán làm cho bầu không khí ở đây có mầu trắng đục và rất ngột ngạt. Môi trường lao động không đảm bảo an toàn, nhiều công nhân chế tác đá không sử dụng các dụng cụ bảo hộ lao động như găng tay, kính, khẩu trang.

Không những thế, họ còn tỏ thái độ khá chủ quan đối với sức khỏe của bản thân. Lau lớp bụi đá bám trên khuôn mặt đen sạm, anh Phạm Văn Thiện, người đã có 7 năm làm nghề cho biết: “Do cảm thấy trong người chưa có biểu hiện gì khác thường, nên tôi ít đi khám bệnh. Dù biết là bụi, nhưng đeo khẩu trang cảm thấy khó thở, còn mang kính thì rất khó làm, bởi khi mài đá, bụi làm mờ kính không nhìn rõ nên tôi không đeo.”

Không chỉ có những người làm nghề, mà tất cả người dân trong xã cũng đang phải hứng chịu những hệ lụy từ việc chế tác đá. Nhiều hộ gia đình đã phải dùng các tấm bạt lớn che trước khu nhà, bịt kín cửa, nhưng vẫn không thể ngăn bụi xâm nhập. Ông Trần Minh Tranh, thôn Tân Dưỡng cho hay: “Nhà tôi đóng cửa suốt ngày, nhưng đồ đạc trong nhà vẫn bám đầy bụi. Tiếng ồn và bụi do hoạt động sản xuất đá gây ra đã ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt và đời sống của người dân”.

Theo báo cáo của Sở Tài nguyên Môi trường tỉnh Ninh Bình, môi trường tại làng đá mỹ nghệ Ninh Vân bị ô nhiễm nặng do tiếng ồn, bụi đá và nguồn nước thải trong sản xuất. Hàng ngày có hàng nghìn kg chất thải rắn, 95 m3 nước thải được xả ra ao, hồ và môi trường xung quanh. Kết quả phân tích mẫu không khí tại đây cho thấy, nồng độ bụi lơ lửng vượt quy chuẩn cho phép từ 2,1 đến 4,3 lần.

Người dân nếu hít phải bụi đá thì có nguy cơ mắc các bệnh về phổi, bệnh liên quan đến xoang và mắt. Tiếng ồn liên tục có thể tác động gây suy nhược thần kinh, dẫn đến ù tai, mất ngủ. Theo kết quả đợt khám sức khỏe định kỳ do trạm tiến hành, đã có hơn 30% dân số của xã mắc các bệnh viêm họng, viêm bờ mi mắt, viêm xoang.

Trước thực trạng ô nhiễm môi trường ở nơi đây, tỉnh Ninh Bình đã phê duyệt quy hoạch xây dựng làng nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân có tổng diện tích 23 ha thuộc 2 thôn Xuân Phúc và Xuân Thành. Dự án được chia hai giai đoạn, sau khi hoàn thành sẽ triển khai tiếp. Ban đầu, dự án được kỳ vọng sẽ đưa hết toàn bộ số hộ làm đá ra sản xuất tập trung để khắc phục tình trạng sản xuất nhỏ lẻ xen kẽ với khu dân cư, gây cản trở giao thông, tiếng ồn, làm ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, đã gần chục năm trôi qua, dự án này mới thực hiện được giai đoạn I với diện tích 11 ha, đưa được 65/gần 500 hộ ra sản xuất tại làng nghề mới.

Giai đoạn II của dự án dù đã được quy hoạch từ lâu, nhưng do vướng diện tích đất hai lúa, nên phải chờ ý kiến chỉ đạo và quyết định của cấp trên. Trong khi chờ các cơ quan chức năng xem xét thì trên 2.800 hộ dân xã Ninh Vân đang phải đối mặt với những hiểm họa do môi trường sống bị ô nhiễm trầm trọng. Được sự hỗ trợ của Trung tâm khuyến công vùng 1 và Sở Công thương Ninh Bình một số cơ sở chế tác đá, ở thôn Vũ Xá, Ninh Vân chuyên sản xuất đá mỹ nghệ đã hoàn thành việc lắp đặt máy móc thiết bị CNC và đi vào hoạt động. Máy CNC hoạt động tự động, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, chất lượng sản phẩm làm ra đảm bảo, độ chính xác cao, quy cách đồng nhất, giảm được công đoạn sản xuất, đảm bảo an toàn lao động trong sản xuất, tiết kiệm được nguyên liệu, thay thế hàng chục lao động thủ công...

Theo ông Tuyến, chủ doanh nghiệp tư nhân Hậu Tuyến thì ông đã đầu tư máy chế tác hoa văn đá tổng kinh phí gần 500 triệu đồng, trong đó có một phần kinh phí hỗ trợ của chương trình khuyến công quốc gia. Ông đã cải tiến một số chi tiết và lập trình để máy hoạt động theo ý con người, tạo ra sản phẩm chất lượng, đẹp mắt, nhanh chóng… Đặc biệt theo ông Tuyến, máy CNC vừa hoạt động chế tác, vừa được gắn 2 vòi nước bên cạnh chảy liên tục làm bụi đá không thể bay tứ tung được, rất hiệu quả giảm thiếu ô nhiễm môi trường.

Việc ứng dụng máy CNC thiết bị tiên tiến hiện đại vào sản xuất nghề đá ở Ninh Vân đã góp phần nâng cao được chất lượng sản phẩm, nâng cao hiệu quả sản xuất, đáp ứng nhu cầu của khách hàng, góp phần tăng doanh thu và lợi nhuận cho người làm nghề và mở ra hướng giải quyết ô nhiễm môi trường là bụi đá – một bài toán ô nhiễm làng nghề bao năm qua.

Bài, ảnh: Nguyễn Hiếu