Sự nghiệp sáng tác ca khúc của nhạc sĩ Văn Cao rực rỡ hơn cả so với sự nghiệp thơ, hội họa, viết báo, sáng tác giao hưởng và nhạc phim của ông. Con đường ca khúc Văn Cao chủ yếu trong khoảng mười năm (1940-1949) từ khi ông mới 17 tuổi cho đến 26 tuổi.

Sau những bài hát đầu tiên, ở Văn Cao hình như tân nhạc không chỉ là sự ghi ra của 7 nốt nhạc theo kiểu Tây phương mà chứa đựng sự cộng lại của “tam thiên, tứ địa”. Nó mang cả cuộc “vuông tròn” của vũ trụ bao la, gắn cùng ông trong mối liên quan thiên - địa - nhân. Vì thế, chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn, sau ca khúc “Buồn tàn thu” Văn Cao đã “tìm” đến “Thiên thai”.

Cùng năm 1941, bên cạnh “Thiên thai”, là “Hò kéo gỗ Bạch Đằng Giang”, tác phẩm diễn tả chiến thắng của quân dân ta đối với giặc Nguyên Mông. Tác giả vận dụng những nét đặc sắc của dân ca Hò kéo gỗ và Hò qua sông hái củi của Dân ca Việt Nam.

Nhạc sĩ Văn Cao.

Năm 1942, mặc dù ra đời cùng với “Suối mơ” nhưng “Gò Đống Đa” là một ca khúc yêu nước. Lần đầu tiên, trong âm nhạc công khai xuất hiện hình ảnh “máu đào đồng bào biết hòa cùng máu quốc kỳ”, hình ảnh những “dũng sĩ ái quốc… nối nhau đi cuộc hành bình qua”…

Rồi năm sau, 1943, bên cạnh “tiếng cầu kinh xa vắng” trong nhạc phẩm lãng mạn mang tên “Cung đàn xưa”, là tiếng “gần xa hò hét Thăng Long! Thăng Long! Thăng Long thành” trong nhạc phẩm yêu nước có tên “Thăng Long hành khúc”.

Từ năm 1944 đến năm 1946 là một bước ngoặt lớn, một bước phát triển nhảy vọt của Văn Cao. Từ dòng lãng mạn lành mạnh - yêu nước hùng tráng, Văn Cao chuyển ngay sang dòng âm nhạc cách mạng, chuyển ngay sang dòng thác dữ dội của cách mạng giải phóng dân tộc.

1944, năm mở đầu giai đoạn thứ hai, ông chỉ sáng tác một nhạc phẩm: “Tiến quân ca”. Với “Tiến quân ca”, lần đầu tiên trong âm nhạc cách mạng xuất hiện những đội quân chủ lực, những đội quân chính quy từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu. Với “Tiến quân ca”, lần đầu tiên trong âm nhạc cách mạng xuất hiện lá cờ đỏ sao vàng nhuốm màu các liệt sĩ mang hồn nước. Với “Tiến quân ca”, lần đầu tiên Quân giải phóng Việt Nam chính thức có một hành khúc hùng tráng, trang nghiêm và lôi cuốn. Với “Tiến quân ca”, lần đầu tiên toàn thể các tầng lớp nhân dân Việt Nam có chung một hành khúc trên đường ra trận. “Tiến quân ca” là cái mốc bằng vàng đánh dấu sự toàn thắng của âm nhạc cách mạng về cả tư tưởng lẫn về nghệ thuật.

Trên đà toàn thắng của năm 1944, năm 1945, Văn Cao cho ra đời một loạt ca khúc mới lạ, chủ yếu viết về các lực lượng vũ trang: “Không quân Việt Nam”, “Bài ca chiến sĩ hải quân”, “Chiến sĩ Việt Nam” (lúc đầu có tên là Chiến sĩ Việt Minh). Trí tưởng tượng phi thường, chủ nghĩa lãng mạn chiến đấu tràn ngập ba tác phẩm nói trên. Trong dòng âm nhạc cách mạng, Văn Cao là người đầu tiên chắp những đôi cánh lãng mạn lớn, những đôi cánh ước mơ lớn vào các ca khúc, vào các hành khúc chiến đấu.

Từ năm 1947 đến năm 1949, Văn Cao cho ra đời các ca khúc như: “Làng tôi”, “Ngày mùa”, “Ca ngợi Hồ Chủ Tịch”, “Công nhân Việt Nam”, “Bắc Sơn”, “Trường ca Sông Lô”…

Đặc biệt với ca khúc “Tiến về Hà Nội”, Văn Cao đã góp sức mình sau chiến thắng Điện Biên Phủ 1954, cùng với trung đoàn Thủ đô trở về với 36 phố phường trầm mặc và 5 cửa ô tung cửa đón chào, trong rừng hoa, trong nụ cười và nước mắt của người Hà Nội: “Trùng trùng quân đi như sóng, lớp lớp đoàn quân tiến về…”.

Văn Cao vẫn sống mãi với đất nước. “Tiến quân ca” đã tạc vào lịch sử một biểu tượng của sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Bản Quốc ca ấy vẫn luôn vang lên trong và ngoài nước, luôn vọng mãi trong niềm tự hào của dân tộc.

Huyền Dân