Tranh tre hun khói – thương hiệu nổi danh Kinh Bắc

Nghề mây tre đan Xuân Lai nổi tiếng ở Bắc Ninh

Nghề làm tre trúc ở xã Xuân Lai (huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh) không biết có tự bao giờ. Chỉ biết rằng, bao thế hệ người Xuân Lai đã in sâu trong kí ức hình ảnh cây tre chất ngất quanh làng, tiếng đục đẽo kì cạch rộn rã. 
 
Theo những người thợ lâu năm, để chế tác sản phẩm phải chọn những cây tre, trúc tốt có dóng đều, thẳng, không sâu, mấu nhỏ. Tùy loại sản phẩm mà người thợ chọn loại cây to hay nhỏ, độ trưởng thành của cây để đảm bảo độ bền vững cho sản phẩm. Tiếp đó, tre, trúc sẽ được ngâm dưới bùn ao trong 4 tháng, sau đó vớt lên, làm sạch lớp vỏ ngoài và đưa vào lò đất hun khói, tạo độ bền, tránh mối mọt.
Tuỳ thuộc vào màu sắc yêu cầu, thời gian được điều chỉnh phù hợp: Nếu là màu nâu, thời gian sẽ ngắn hơn; màu đen bóng yêu cầu thời gian hun dài hơn và có thể phải hun nhiều lần hơn.

“Thổi hồn” cho tre Việt

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất có nghề làm tre, nứa hun khói độc đáo, lại được tiếp xúc, sử dụng những sản phẩm do chính quê hương mình làm ra, nên ngay từ nhỏ, ông Kỷ mê mẩn những sản phẩm độc đáo này. 

Năm 15 tuổi, ông Kỷ theo các thợ trong làng để học nghề làm tre nứa. Tuy nhiên, nhận thấy làng nghề chủ yếu sản xuất các sản phẩm tre, nứa dùng trong sinh hoạt thường ngày và không mang lại giá trị cao. Bản thân lại là một người yêu văn hoá nghệ thuật và luôn tìm tòi sáng tạo, đổi mới nên ông luôn đau đáu ước mơ sẽ tạo ra sản phẩm từ tre nứa mang thương hiệu riêng. Nghĩ là làm, năm 1999, ông Kỷ mạnh dạn tiên phong trong sản xuất các sản phẩm tranh tre, nứa hun khói lấy cảm hứng, chủ đề từ dòng tranh dân gian Đông Hồ.
  “Để hoàn thành 1 bức tranh tre hun khói phải mất từ 6-7 tháng kể từ khâu đầu tiên chọn tre, ngâm tre, hun khói, ghép mảnh, vẽ, cạo tạo hình, phủ bóng, đóng khung. Làm tranh tre đòi hỏi người thợ phải có khiếu nghệ thuật, chứ không đơn thuần giống như làm sản phẩm truyền thống: Bàn ghế, giá sách, xích đu...” nghệ nhân Nguyễn Văn Kỷ chia sẻ.
 
Năm 2011, ông Kỷ được trao tặng danh hiệu nghệ nhân làng nghề Việt Nam. Ông được biết đến với các tác phẩm nổi tiếng như: Bộ tranh vinh hoa – phú quý, bộ tranh tre tứ quý hun khói - sản phẩm OCOP 3 sao tỉnh Bắc Ninh. 

Ông Nguyễn Văn Vượng - Chủ tịch Hội nông dân xã Xuân Lai cho biết: “Bên cạnh tập trung sản xuất, những năm qua nghệ nhân Nguyễn Văn Kỷ đã tiếp tục dạy nghề cho nhiều lớp thợ kế cận. Hàng năm ông đều tập trung truyền nghề cho hàng chục lao động không có việc làm, các học viên trẻ nhằm định hướng tạo công việc cho mọi người. Ông cũng tham gia thực hiện giảng dạy nghề theo chương trình Khuyến công tỉnh Bắc Ninh…”

Dù ra đời muộn hơn so với lịch sử làng nghề nhưng nghệ nhân Nguyễn Văn Kỷ đã khẳng định vị trí của tranh tre, nứa hun khói trong văn hoá truyền thống làng nghề, càng khẳng định thành quả cho sự tìm tòi, sáng tạo của người Xuân Lai trong quá trình lưu giữ nghề truyền thống, phát triển dòng tranh mang đậm chất Việt Nam./.