Bình Định: Về làng nghề nón lá Gò Găng
Về hình thức, chất liệu, nón lá Gò Găng không khác mấy với nón bài thơ xứ Huế. Đến nay, chưa có tài liệu nào đề cập đến chiếc nón lá xứ Huế ra đời trước hay nón lá Gò Găng có trước. Không ai biết làng nghề truyền thống chằm nón lá nơi nào có tuổi đời lâu hơn. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, chiếc nón lá xuất hiện ở Đàng Trong là một sự sáng tạo của người Việt trong thời kỳ “mở cõi về phương Nam”. Trong khi đó, người Đàng Ngoài (xứ Bắc) hầu hết sử dụng nón ba tầm, sau này cải tiến thành nón quai thao.
Ban đầu, chiếc nón được làm ra để che mưa, che nắng, dần dần nó được cải tiến, nâng cấp với chất lượng và thẩm mỹ cao hơn, kỳ công hơn và đối tượng sử dụng nó cũng bó hẹp trong một giới nhất định (giới nữ với nón bài thơ) hay thành phần quyền quý, giàu có (nón ngựa)…
Nghề làm nón lá có nhiều công đoạn nhưng việc chằm nón đòi hỏi phải có sự chăm chỉ, khéo léo của bàn tay phụ nữ. Các mẹ, các chị trong các làng nghề nón truyền thống ở Gò Găng hiện nay là những lao động chính sản xuất nón lá đại trà và thường tập trung vào thời điểm nông nhàn hay tận dụng những giờ rảnh rỗi.
Sở dĩ, xưa nay có thương hiệu “nón lá Gò Găng” là vì trước đây, các địa phương sản xuất nón lá ở tỉnh Bình Định đều tập trung về chợ nón Gò Găng để tiêu thụ trong cả nước. Có lẽ, đây là chợ nón đầu mối lớn nhất ở miền Trung bấy giờ. Nón lá Gò Găng đã trở thành sản vật nổi tiếng không chỉ là công cụ để che mưa nắng mà nó còn là vật trang sức làm đẹp. Trong ca dao xứ Nẫu còn phổ biến câu: “Cưới nàng đôi nón Gò Găng/Xấp lãnh An Thái một khăn trầu nguồn”.
Một nhóm phụ nữ ở thị trấn Gò Găng (huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định) đang chằm nón. Ảnh : Bùi Quang Vinh
Để làm ra chiếc nón đạt chất lượng cao sử dụng cho trang sức hay nón cho giới quan lại tốn nhiều công sức và vật tư hơn. Nón ngựa ở Phú Gia là một sản vật đặc trưng của địa phương, được chế tác kỳ công với kết cấu đặc biệt và nhiều công đoạn công phu. Các nguyên liệu như: lá cọ (lá kè), cật giang, rễ dứa làm chỉ khâu… đều được chọn lựa kỹ càng, phơi nắng, phơi sương để đạt đến độ bền tối đa. Hoa văn trên nón ngựa được chọn các hình ảnh mang đậm bản sắc văn hóa Việt như: long-ly-quy-phụng, hoa sen, bầu rượu… Đặc biệt, trên chóp nón ngựa được gắn chóp bịt bạc hoặc đồng.
Ngày xưa, thời nhà Tây Sơn, nón ngựa sản xuất chủ yếu dành cho quan lại đội khi ngồi trên lưng ngựa. Tùy theo phẩm trạch mà người ta thêu hoa văn, gắn chóp bằng kim loại gì trên chiếc nón ngựa. Chính vì được chế tác kỳ công nên độ bền của nón ngựa có thể giữ được hàng trăm năm. Ngày nay, thường chỉ khi nào có khách du lịch yêu cầu đặt hàng làm nón ngựa thì các nghệ nhân làng nghề nơi đây mới chế tác.
Sở dĩ, hiện nay các làng nghề truyền thống làm nón lá ở Bình Định còn tồn tại mặc dù sản phẩm làm ra và tiêu thụ không nhiều như xưa, là nhờ nguồn cung cấp nguyên liệu khá dồi dào từ vùng rừng núi phía Đông Gia Lai (chủ yếu là rừng vùng Kbang). Hai loại nguyên liệu tự nhiên làm nên chiếc nón lá là lá cọ (lá kè) và cây giang núi. Các loại cây lá này có nhiều ở rừng tự nhiên phía Tây Bắc Bình Định (hiện nay nằm trên địa phận rừng ở Kbang hay Kon Plông (tỉnh Kon Tum).
Theo nhận xét của nhiều người, nón lá Gò Găng của miền đất võ về mặt kết cấu và chất liệu không khác mấy với nón bài thơ xứ Huế, nhưng chiếc nón-sản phẩm của người Bình Định có vẻ cứng cáp, đầy đặn, chân chất hơn, có thể sử dụng cho cả nam và nữ khi lao động ở ngoài trời.
Bài và ảnh: Bùi Quang Vinh
Tin liên quan
Tin mới hơn
Hà Nội: Công nhận danh hiệu 3 làng nghề và làng nghề truyền thống
09:41 | 30/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Hiệp hội Làng nghề Hải Phòng Khai trương hoạt động văn phòng đại diện Hiệp hội Làng nghề thành phố tại huyện Kiến Thụy, quận Dương Kinh, quận Đồ Sơn
09:54 | 29/10/2024 Tin tức
Hội làng nghề dệt lụa Vạn Phúc tổ chức Đại hội II, nhiệm kỳ 2024 - 2029
19:07 | 27/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa huyện Hoài Đức tổ chức Đại hội nhiệm kỳ 2024 - 2029
19:09 | 26/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Quảng Nam thu hồi bằng công nhận làng nghề dệt chiếu hơn 500 tuổi
09:23 | 25/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Đắk Lắk: Gốm đen cổ Yang Tao khắc khoải hồi sinh
19:59 | 21/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Làng nghề Mây tre đan trăm tuổi ở Hoằng Thịnh
19:59 | 21/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Về Trù Sơn, nghe chuyện làng nồi
11:14 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Có 331 làng nghề, truyền thống được công nhận
11:13 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Ninh: Làng nghề mộc Bình Cầu hồi sinh
11:13 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bát Tràng đưa thương hiệu gốm Việt ngày càng vươn xa
11:13 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Hội chợ Làng nghề Việt Nam 2024: Hội tụ hàng nghìn sản phẩm đặc sắc
11:13 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Đà Nẵng: Nghề làm bánh tráng Tuý Loan là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.
11:12 | 14/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Luồng sinh khí mới cho các làng nghề ở Hải Dương
14:34 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc Hội chợ quốc tế Quà tặng hàng thủ công mỹ nghệ Hà Nội 2024
14:16 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Lễ trao giải cuộc thi thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ năm 2024
14:12 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tháo gỡ khó khăn cho làng nghề
13:49 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Hoạ sĩ trẻ đam mê nghệ thuật sơn mài truyền thống
13:48 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề truyền thống Minh Khai có nhiều sản phẩm OCOP
13:43 | 11/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Đẩy mạnh hoạt động marketing để xuất khẩu sản phẩm thủ công mỹ nghệ làng nghề Việt Nam
11:07 | 10/10/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Phú Yên: Đưa thổ cẩm Xí Thoại trở thành sản phẩm du lịch
10:01 | 09/10/2024 Văn hóa - Xã hội
Huyện Hoài Đức (Hà Nội): Sơn Đồng xây dựng NTM kiểu mẫu kết hợp nâng cao năng lực marketing xuất khẩu sản phẩm thủ công mỹ nghệ
10:17 Nông thôn mới
Vĩnh Phúc: Thúc đẩy phát triển hoạt động khuyến công
10:05 Khuyến công
Triển lãm các sản phẩm OCOP xuất khẩu từ ngày 31-10 đến ngày 4-11
10:04 Tin tức
Xuất khẩu rau, quả lập kỷ lục mới
10:01 Kinh tế
Trà vỏ chuối hỗ trợ giấc ngủ ngon ít người biết
09:49 Sức khỏe - Đời sống