Bình Định: Về làng nghề nón lá Gò Găng
Về hình thức, chất liệu, nón lá Gò Găng không khác mấy với nón bài thơ xứ Huế. Đến nay, chưa có tài liệu nào đề cập đến chiếc nón lá xứ Huế ra đời trước hay nón lá Gò Găng có trước. Không ai biết làng nghề truyền thống chằm nón lá nơi nào có tuổi đời lâu hơn. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, chiếc nón lá xuất hiện ở Đàng Trong là một sự sáng tạo của người Việt trong thời kỳ “mở cõi về phương Nam”. Trong khi đó, người Đàng Ngoài (xứ Bắc) hầu hết sử dụng nón ba tầm, sau này cải tiến thành nón quai thao.
Ban đầu, chiếc nón được làm ra để che mưa, che nắng, dần dần nó được cải tiến, nâng cấp với chất lượng và thẩm mỹ cao hơn, kỳ công hơn và đối tượng sử dụng nó cũng bó hẹp trong một giới nhất định (giới nữ với nón bài thơ) hay thành phần quyền quý, giàu có (nón ngựa)…
Nghề làm nón lá có nhiều công đoạn nhưng việc chằm nón đòi hỏi phải có sự chăm chỉ, khéo léo của bàn tay phụ nữ. Các mẹ, các chị trong các làng nghề nón truyền thống ở Gò Găng hiện nay là những lao động chính sản xuất nón lá đại trà và thường tập trung vào thời điểm nông nhàn hay tận dụng những giờ rảnh rỗi.
Sở dĩ, xưa nay có thương hiệu “nón lá Gò Găng” là vì trước đây, các địa phương sản xuất nón lá ở tỉnh Bình Định đều tập trung về chợ nón Gò Găng để tiêu thụ trong cả nước. Có lẽ, đây là chợ nón đầu mối lớn nhất ở miền Trung bấy giờ. Nón lá Gò Găng đã trở thành sản vật nổi tiếng không chỉ là công cụ để che mưa nắng mà nó còn là vật trang sức làm đẹp. Trong ca dao xứ Nẫu còn phổ biến câu: “Cưới nàng đôi nón Gò Găng/Xấp lãnh An Thái một khăn trầu nguồn”.
Một nhóm phụ nữ ở thị trấn Gò Găng (huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định) đang chằm nón. Ảnh : Bùi Quang Vinh
Để làm ra chiếc nón đạt chất lượng cao sử dụng cho trang sức hay nón cho giới quan lại tốn nhiều công sức và vật tư hơn. Nón ngựa ở Phú Gia là một sản vật đặc trưng của địa phương, được chế tác kỳ công với kết cấu đặc biệt và nhiều công đoạn công phu. Các nguyên liệu như: lá cọ (lá kè), cật giang, rễ dứa làm chỉ khâu… đều được chọn lựa kỹ càng, phơi nắng, phơi sương để đạt đến độ bền tối đa. Hoa văn trên nón ngựa được chọn các hình ảnh mang đậm bản sắc văn hóa Việt như: long-ly-quy-phụng, hoa sen, bầu rượu… Đặc biệt, trên chóp nón ngựa được gắn chóp bịt bạc hoặc đồng.
Ngày xưa, thời nhà Tây Sơn, nón ngựa sản xuất chủ yếu dành cho quan lại đội khi ngồi trên lưng ngựa. Tùy theo phẩm trạch mà người ta thêu hoa văn, gắn chóp bằng kim loại gì trên chiếc nón ngựa. Chính vì được chế tác kỳ công nên độ bền của nón ngựa có thể giữ được hàng trăm năm. Ngày nay, thường chỉ khi nào có khách du lịch yêu cầu đặt hàng làm nón ngựa thì các nghệ nhân làng nghề nơi đây mới chế tác.
Sở dĩ, hiện nay các làng nghề truyền thống làm nón lá ở Bình Định còn tồn tại mặc dù sản phẩm làm ra và tiêu thụ không nhiều như xưa, là nhờ nguồn cung cấp nguyên liệu khá dồi dào từ vùng rừng núi phía Đông Gia Lai (chủ yếu là rừng vùng Kbang). Hai loại nguyên liệu tự nhiên làm nên chiếc nón lá là lá cọ (lá kè) và cây giang núi. Các loại cây lá này có nhiều ở rừng tự nhiên phía Tây Bắc Bình Định (hiện nay nằm trên địa phận rừng ở Kbang hay Kon Plông (tỉnh Kon Tum).
Theo nhận xét của nhiều người, nón lá Gò Găng của miền đất võ về mặt kết cấu và chất liệu không khác mấy với nón bài thơ xứ Huế, nhưng chiếc nón-sản phẩm của người Bình Định có vẻ cứng cáp, đầy đặn, chân chất hơn, có thể sử dụng cho cả nam và nữ khi lao động ở ngoài trời.
Bài và ảnh: Bùi Quang Vinh
Tin liên quan
Tin mới hơn
Nguyễn Duy Cường – người “thổi hồn” vào gỗ
15:37 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Mặn mòi vị muối Bạc Liêu
14:10 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Cao Bằng: Nghệ nhân giữ gìn nghề dệt thổ cẩm truyền thống
10:44 | 02/05/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia
17:25 | 26/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 | 25/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người đảng viên tâm huyết xây dựng làng nghề trên đảo xa
09:43 | 24/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Sơn La: Làng nghề chế biến long nhãn từng bước khẳng định thương hiệu
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Sóc Trăng
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tìm giải pháp bảo tồn và phát triển phố nghề Lãn Ông trong khu Phố cổ Hà Nội
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc hoạt động văn hóa 'Giữ nghề xưa trên phố' năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Làng nghề Xuân Hội phát triển bền vững
15:48 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Xã Yên Bài (Hà Nội): Làng nghề Phú Yên nỗ lực vượt khó
13:51 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Gia Lai: Nỗ lực gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người đồng bào
09:21 | 17/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được vinh danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
22:54 | 16/04/2024 Tin tức
Bình Phước: Ngày hội Yến sào mở ra cơ hội phát triển bền vững
22:50 | 16/04/2024 OCOP
Hà Nội: Khai trương tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long - Hà Nội”
14:31 | 15/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm tương Mông Phụ
14:08 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thăng trầm nghề đúc lư đồng An Hội ở thành phố hồ chí minh
10:20 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng Châm Khê - Nơi giữ hồn quan họ cổ
10:19 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thanh Hóa: Di dời các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường ra khỏi đô thị, khu dân cư
11:02 Tin tức
Tây Ninh: Xây dựng nông thôn mới theo hướng thông minh
11:01 Nông thôn mới
Chi hội khoa học lịch sử quân sự thành phố Hải Phòng - Đóng góp tích cực cho sự phát triển của thành phố Cảng
11:00 Tin tức
Quảng Ninh: Hội Nông dân các cấp đồng hành cùng nông dân phát triển sản phẩm OCOP
11:00 OCOP
Từ đam mê thành thương hiệu “MUỐI 92 CÀ PHÊ”
10:59 Tin tức