Sinh năm 1970, từ khi mới 15 tuổi, ông Minh đã bắt đầu mê mẩn những hiện vật cổ của người Mường. Dù cuộc sống còn nghèo khó, ông vẫn dành dụm từng đồng để đổi lấy chiếc nồi đồng, thanh kiếm cổ hay tấm vải dệt truyền đời. “Tôi đi khắp bốn Mường Bi, Vang, Thàng, Động của Hòa Bình xưa, chỉ mong góp nhặt lại những mảnh ký ức đang bị thời gian phủ bụi,” ông kể.

Sau gần 40 năm miệt mài, trong ngôi nhà sàn cổ của ông hiện lưu giữ gần 1.000 hiện vật quý: đồ đá, nồi đồng, dao kiếm, dàn chiêng, bộ lịch Khao Roi di sản gắn liền với tri thức dân gian Mường. Nhiều kỷ vật được xem là “độc bản”: ấm nước của bà Hà Thị Tẻo hoa khôi xứ Mường, kiếm của vua Khải Định, bộ chiêng Mường 40 chiếc có từ thời Trần, hay hạt thóc hóa thạch tìm thấy trong hang đá Trại dấu tích người tiền sử vùng Mường Vang.

“Những vật này không chỉ có giá trị vật chất, mà chứa cả linh hồn của người Mường. Mỗi vật đều kể một câu chuyện – về con người, tín ngưỡng, và cách chúng tôi ứng xử với thiên nhiên,” ông Minh nói, ánh mắt ánh lên niềm tự hào.

Nhờ sự cống hiến bền bỉ, năm 2022, ông được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân – người đầu tiên của tỉnh Hòa Bình (cũ) được vinh danh ở loại hình “Tập quán xã hội và tín ngưỡng”. Ảnh:ST

Không chỉ sưu tầm cổ vật, ông Minh còn là người kế nghiệp và lan tỏa nghề thầy Mo – loại hình di sản phi vật thể đặc trưng của người Mường. Từ cha ông truyền lại, ông hiểu rằng “Mo không chỉ là lời hát, mà là linh hồn của văn hóa Mường.”

Ông sáng lập Câu lạc bộ Mo Mường huyện Lạc Sơn (cũ), quy tụ gần 50 nghệ nhân tâm huyết. Ở đó, ông không chỉ thực hành nghi lễ, mà còn truyền dạy cách đọc, hiểu và cảm mo cho thế hệ trẻ. Cùng học trò, ông sưu tầm, hệ thống hóa hàng trăm bài mo cổ, biểu diễn tại các lễ hội và sự kiện văn hóa. “Mo Mường là sợi dây nối con người hôm nay với cội nguồn xưa,” ông chia sẻ.

Giữa không gian ngôi nhà sàn cổ mà ông phục dựng, từng góc đều thấm đẫm hơi thở văn hóa Mường: từ bếp lửa, cối xay lúa đến khung dệt, vật dụng sinh hoạt giản dị. Mới đây, ông cùng gia đình tổ chức lễ đắp bếp theo nghi lễ cổ – một nghi thức thiêng biểu trưng cho sự gắn kết con người với đất, với lửa, với tổ tiên.

Không dừng ở việc bảo tồn, ông Minh còn mang văn hóa Mường đến trường học, trò chuyện cùng học sinh, giới thiệu dân ca, nhạc cụ, bộ lịch Khao Roi và các bài hát sắc bùa. Ông nói: “Giữ gìn bản sắc không chỉ là trưng bày, mà phải gieo mầm văn hóa trong lòng con trẻ – để các em tự hào và biết giữ cái đẹp của dân tộc mình.”

Với gần 40 năm cống hiến, Nghệ nhân Nhân dân Bùi Văn Minh được xem như “kho báu sống” của văn hóa Mường. Ông lặng lẽ nhưng bền bỉ truyền ngọn lửa di sản qua từng nhịp chiêng, câu mo, ánh lửa bếp quê – như một biểu tượng đẹp về tình yêu quê hương và sức sống bất diệt của văn hóa dân tộc.