Làng nghề rèn dao Phúc Sen
Làng nghề rèn ở Phúc Sen, Cao Bằng đã tồn tại hơn 1.000 năm cho đến ngày nay với truyền thống quý báu cha truyền con nối. Hiện có khoảng 150 thợ rèn tại gia, phân bổ đều ở 6 thôn nhỏ: Phia Chang trên, Phia Chang dưới, Ðầu Cọ, Pác Rằng, Tình Ðông và Lũng Vài tạo thành Làng nghề rèn Phúc Sen nổi tiếng. ở đây đa số là dân tộc Nùng với quần áo chàm mang nét đặc trưng. Con đường chính ở xã đã được bê tông hóa nhưng mẫu nhà sàn và nếp sinh hoạt của người dân nơi đây hầu như không thay đổi.
Tầng 1 và tầng dưới là xưởng rèn, vừa để máy cày, kho lúa ngô,... Tầng trên được ngăn cách bằng gỗ và ván sàn xẻ mộc, gian giữa đặt bàn thờ, xung quanh là bếp làm nơi tiếp khách, chỗ ngồi và chỗ ngủ ... Ngoài ra còn có nhiều ngôi nhà khang trang mới được xây dựng nhưng vẫn theo lối kiến trúc cũ.
![]() |
Dao mèo được rèn, chế tác theo phương pháp thủ công 100%. |
Điều đặc biệt ở đây là các nghệ nhân chỉ rèn bằng tay, chủ yếu dựa trên kinh nghiệm lâu năm, từ khâu chọn nguyên liệu, cách rèn thép, đến sử dụng chuyên môn của mình để tạo ra dao, kéo, cuốc, liềm,...Chất lượng tốt, được nhiều người tin dùng và an tâm sử dụng.
Sự khác biệt về nguyên vật liệu: Dao Phúc Sen được làm bằng thép cacbon, là hợp kim của sắt và khoảng 1% cacbon. Đó là một loại thép rẻ tiền, dễ tạo hình, dễ mài và giữ cho lưỡi dao của bạn sắc bén trong thời gian dài. Thép carbon được sử dụng phổ biến nhất là nhíp ôtô và phải được lựa chọn cẩn thận. Tại đây, tất cả các loại dao đều được rèn hoàn toàn từ thép nhíp. Nhiều nơi còn gọi là nhíp, nhưng có thể thêm một ít thép cacbon vào lưỡi, chủ yếu là sắt. Điểm khác biệt tiếp theo mang đến chất lượng của dao chính là chất liệu nung. Một số làng nghề khác dùng than để nung thép, nhiệt độ cao dễ làm hỏng thép. Người Nùng An dùng than củi để nung thép nhưng là các loại gỗ cứng như niếng...
Nhiệt độ sẽ không quá cao nhưng sẽ làm thép nhanh chóng chuyển sang màu đỏ. Lò làm bằng đá, trát bằng rơm, trấu trộn thành vữa. Thiết kế lò giúp chịu được nhiệt độ cao và giữ nhiệt tốt.
Sự khác biệt về kỹ thuật rèn: Dao ở đây được rèn bằng tay và không có công thức chế biến. Các nghệ nhân Phúc Sen tự tay rèn dao bằng tay, cảm nhận bằng tai và mắt. Đối với những người thợ phụ sẽ được đào tạo, mất nhiều luyện tập và làm việc để hoàn thành tất cả các công đoạn.
Thông thường, một nghệ nhân lành nghề thường mất 50 phút đến một giờ để rèn một con dao, tùy thuộc vào kích thước của con dao.
Đầu tiền, những người thợ sẽ chọn một đoạn thép phù hợp, cắt theo hình dáng rồi cho vào lò nung. Nung cho đến khi thép đủ đỏ để rèn. Thời gian nung bao lâu tùy thuộc vào kinh nghiệm của người thợ, biết được thép tốt hay xấu bằng cách nhìn màu sắc của nó.
Tay cầm búa cũng là một công việc rất tinh tế, không chỉ mạnh là tốt mà cần chính xác và vừa đủ. Do được đánh thủ công nên bề mặt của dao Cao Bằng thường không đều, không đẹp. Nhưng thép bị đập nhiều sẽ được nén vào kết cấu, làm tăng độ bền của dao.
Tiếp theo là tôi luyện thép, một quá trình quyết định chất lượng của dao Phúc Sen. Nước tôi của người Nùng là nước vôi trong ngâm tro gỗ lim và để qua đêm.
Nung dao trong bao lâu, ngâm nước như thế nào, từng công đoạn sẽ quyết định chất lượng của dao. Công đoạn đặc biệt quan trọng này chỉ có thể được thực hiện bởi những người thợ có kinh nghiệm lâu năm nhất tại đây.
![]() |
![]() |
Các nghệ nhân chỉ rèn bằng tay, chủ yếu dựa trên kinh nghiệm lâu năm, từ khâu chọn nguyên liệu, cách rèn thép, đến sử dụng chuyên môn của mình để tạo ra dao, kéo, cuốc, liềm,...Chất lượng tốt, được nhiều người tin dùng. |
Ngày nay, bên cạnh mục đích đi rừng, dao mèo còn trở thành một vật trang trí mang màu sắc, văn hóa của dân tộc vùng núi Tây Bắc. Tùy thuộc vào sở thích, có thể lựa chọn con dao mèo có màu sắc riêng. Hình dáng của dao mèo khá nhỏ gọn, đơn giản. Chiều dài phổ biến của một con dao mèo chỉ khoảng 40 cm. Trong đó, phần cán dài khoảng chừng 12cm được làm từ chất liệu gỗ. Vật liệu được sử dụng để làm cán cho dao mèo là gỗ xoan rừng, gỗ cẩm chỉ núi đá. Điều này tạo nên sự chắc chắn khi cầm và tạo lực cắt mạnh hơn.
![]() |
Cán dao gỗ Cẩm Chỉ luôn đảm bảo độ bền tuyệt đối và an toàn cho người sử dụng. |
Điểm đặc biệt của con dao mèo là phần lưỡi nhọn, dài và sắc để giúp cắt bỏ cây chắn đường hay xẻ thịt động vật đơn giản, dễ dàng hơn. Với đặc tính sắc bén, con dao mèo được nhiều gia đình dân tộc sử dụng để chặt gà. Nếu muốn xem độ sắc của dao, bạn có thể cách này và chắc chắn nhát chặt “ngọt” sẽ khiến nhiều người sửng sốt. Không chỉ có phần lưỡi được mài sắc, phần sống cũng cần được mài phẳng và có cạnh sắc. Thêm vào đó, phần sống nên tạo 1 góc 90 độ với mặt bên của dao. Điều này sẽ giúp người dùng nạo vỏ cây đơn giản hơn. Một con deo mèo tốt sẽ có phần bụng (phần to nhất của lưỡi dao) ở vị trí 2/3 lưỡi dao tính từ gốc đến mũi.
Để tăng lực khi chặt chém, lưỡi dao có dáng hơi khum theo hình bán nguyệt. Điều này được tạo ra bởi kỹ thuật mài ngược của nghệ nhân Phúc Sen khi chế tạo dao. Mũi dao mèo sắc nhất định phải dày, mập, cứng. Phần lưỡi dao cách khâu dao 2cm không nên mài sắc. Đặc điểm này sẽ được tận dụng để đào bới đất trong rừng dễ dàng hơn.
Là một loại công cụ phổ biến, dao mèo không chỉ là vật dụng đi rừng mà còn là biểu tượng của nền văn hóa của các dân tộc vùng núi Tây Bắc. Nếu là người yêu thích văn hóa Tây Bắc, bạn có thể tìm một con dao mèo chính gốc về để trang trí và trưng bày.
Tin liên quan

Khai mạc tuần hàng OCOP, làng nghề, nông sản an toàn TP Hà Nội năm 2025
09:37 | 16/05/2025 Tin tức

Đan Phượng: Diễn tập chữa cháy tại làng nghề chế biến lâm sản
09:24 | 15/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Đưa làng nghề lên phố
09:11 | 14/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin mới hơn

Chuyện đũa tre của người Tày
10:30 | 20/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nước mắm truyền thống kỳ vọng được bảo vệ
10:20 | 20/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân gìn giữ di sản cồng chiêng Tây Nguyên
09:55 | 19/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề nhuộm vải chàm của người Nùng
09:55 | 19/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thanh Hóa: Phát huy tiềm năng làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch
09:55 | 19/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề thêu Xuân Nẻo Thêu hồn dân tộc, dệt màu quê hương
15:40 | 16/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

“Giữ lửa” nghề làm trống Đọi Tam
15:39 | 16/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giới trẻ gìn giữ món bánh truyền thống
09:36 | 16/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Khi làng nghề chạm ngõ hàng hiệu: Ai đang mua - đang bán?
09:36 | 16/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề làm bánh cuốn ở Mão Điền
09:36 | 16/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Giữ lửa nghề dệt thổ cẩm của người Ba Na ở Bình Định
09:27 | 15/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người giữ hồn dân ca Bài chòi xứ Bình Định
09:23 | 15/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề thêu Xuân Nẻo: Thêu hồn dân tộc, dệt màu quê hương
20:34 | 14/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người “gieo mầm” làng nón Đồng Văn
10:05 | 13/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Phát triển nghề truyền thống ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số
09:14 | 13/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Hà Nội: Hỗ trợ số hóa 300 sản phẩm làng nghề
15:19 | 12/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề guốc mộc Bình Dương trải qua hơn 100 năm
15:17 | 12/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Điện Biên: Phát huy giá trị nghề, làng nghề truyền thống
15:17 | 12/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Những làng dệt thổ cẩm ở Tây Bắc
09:38 | 09/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Theo dấu tằm tơ
09:37 | 09/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Lan tỏa hương vị bánh gai xứ Dừa
11:04 | 08/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Khai quật khảo cổ 3 địa điểm di tích Trường Lũy Bình Định
10:44 Tin tức

Chuyện đũa tre của người Tày
10:30 Làng nghề, nghệ nhân

Xã Xuân Lôi tập trung nguồn lực xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu
10:26 Nông thôn mới

Bình Định: Huyện Vân Canh tôn vinh bản sắc văn hóa Chăm, Ba Na
10:21 Văn hóa - Xã hội

Nước mắm truyền thống kỳ vọng được bảo vệ
10:20 Làng nghề, nghệ nhân