Giữ "lửa" nghề truyền thống
Những người giữ "lửa" nghề
Nói về nghề truyền thống, Quảng Yên có lẽ là địa phương còn giữ được nhiều nghề nhất trên địa bàn tỉnh. Từ những làng nghề gắn bó với chài lưới đặc thù địa phương như làng nghề ngư cụ Hưng Học, làng nghề đóng thuyền vỏ gỗ... đến những nghề làm bánh gio, bánh mật, bánh đa, làm bún...
Về làng Yên Trì, khu vực đảo Hà Nam (TX Quảng Yên) vào những ngày thời tiết hanh khô, nắng ráo, không khó để bắt gặp những khoảng sân rộng, đặt các phên tre phơi bánh đa và được hít hà hương thơm của những chiếc bánh đa rắc vừng nướng thơm nức mũi. Nghề làm bánh đa đã gắn bó với người dân Yên Trì từ lâu đời, tuy nhiên ngày nay đã dần mai một, chỉ một vài gia đình còn lưu giữ. Cách làm bánh đa thoạt nhìn có vẻ đơn giản, nhưng thực tế đòi hỏi nhiều sự công phu, khéo léo.
Các công đoạn làm bánh đa Yên Trì (TX Quảng Yên) đều phải khéo léo, nhanh nhẹn.
Ông Vũ Khắc Lợi (thôn Yên Trì, xã Hiệp Hòa, TX Quảng Yên), cho biết: Ở đây chúng tôi phần lớn làm thủ công, từ khâu xay bột đến khi tráng bánh. Người thợ luôn phải làm việc trong không khí nóng nực của bếp, hoạt động liên tục, thuần thục. Trước kia, nếu gặp trời mưa, bánh đa không phơi được, để bánh không bị hỏng, phải hong khô bằng hơi nóng từ việc đốt than, sẽ khiến bánh không nở, chai bánh và đương nhiên bánh sẽ không đảm bảo chất lượng, không ngon. Vì thế, ngày nay, nhiều gia đình đã đầu tư máy sấy, nhưng theo đánh gia của người dùng, bánh sấy bằng mày vẫn kém độ thơm, ngon so với bánh phơi truyền thống.
Chất lượng gạo sẽ quyết định độ thơm ngon, dẻo của bánh. Sau công đoạn vo, gạo sẽ được ngâm từ 6-7 tiếng trước khi đem xay. Trước kia, người ta thường ngâm gạo trong những chiếc chum to, giờ đây có thể ngâm bằng chậu, xô. Khi gạo ngậm đủ nước, đạt đến độ căng mọng thì cho vào xay, nếu ngâm quá giờ, gạo sẽ bị chua, cả mẻ bánh coi như hỏng.
Chị Vũ Thị Huế có 30 năm gắn bó với nghề làm bánh, chia sẻ: Gạo xay phải đảm bảo nhuyễn, mịn. Khi tráng, luôn phải nhanh tay, nhanh mắt, lấy bánh ra cũng phải khéo léo để bánh không bị rách hoặc méo mó. Bánh sau khi tráng được rắc một lớp mỏng vừng, sợi dừa và lạc sống xay rối lên trên, sau khi phơi khô sẽ được nướng bằng than củi. Để bánh chín đều thì người thợ phải lật bánh liên tục, một tay quạt, một tay lật bánh.
Gia đình ông Vũ Khắc Lợi là một trong số ít những gia đình còn lưu giữ nghề làm bánh đa Yên Trì vốn nổi tiếng xưa kia. Cũng giống như Yên Trì, các làng nghề ở TX Quảng Yên nói riêng và trên địa bàn tỉnh nói chung hầu hết đều có quy mô sản xuất nhỏ lẻ, chủ yếu theo hộ gia đình; còn thiếu sự liên kết giữa các nhóm hộ với nhau, nên rất ít nghề, làng nghề đạt tiêu chí công nhận nghề, làng nghề truyền thống.
Mô hình thuyền nan mỹ nghệ của làng nghề đan ngư cụ Hưng Học (TX Quảng Yên).
Tính đến nay, Quảng Yên mới được công nhận 3 nghề truyền thống và 2 làng nghề truyền thống vào năm 2014, đó là: Nghề làm bánh gio Phong Cốc, nghề làm bún Hiệp Hoà và nghề đóng tàu thuyền vỏ gỗ Đò Chanh. 2 làng nghề truyền thống là: Làng nghề đan ngư cụ Hưng Học và làng nghề đóng tàu thuyền vỏ gỗ Cống Mương. Tuy nhiên, những người còn làm theo cách truyền thống, nếu không có sự thay đổi cho phù hợp với thị trường, thường khó trong tiêu thụ, dẫn đến thu nhập thấp. Đó cũng là một trong những nguyên nhân thực tế khiến các ngành nghề truyền thống đang dần bị thu hẹp và mai một.
Nghề làm bánh gật gù tại huyện Tiên Yên.
Tình trạng tương tự cũng dễ thấy tại Hải Hà, Đầm Hà, Móng Cái, Ba Chẽ, Bình Liêu, Tiên Yên... Tại các khu vực trồng chè Hải Hà, Đầm Hà cũng đang phải đối mặt với những khó khăn trong việc duy trì, phát triển diện tích trồng chè hiện tại thay vì thay thế dần bằng các cây lấy gỗ ngắn hạn như keo... Mặc dù tỉnh đã có phương án hỗ trợ nông dân 12 triệu đồng/ha so với yêu cầu cần khoảng 40 triệu đồng mỗi ha chè trồng mới, nhưng đến nay, mới chỉ áp dụng được 20% diện tích, phần còn lại, người dân vẫn tự ý chuyển đổi cây trồng phục vụ mục đích kinh tế. Tại Bình Liêu, Ba Chẽ, Đầm Hà, các nghề chạm bạc, thêu thổ cẩm dân tộc Dao cũng gặp phải số phận tương tự...
Truyền dạy nghề thêu thổ cẩm Dao Thanh Phán với cách thêu hiện đại tại Nhà văn hóa thôn Nà Bắp, xã Đồn Đạc, huyện Ba Chẽ.
Minh chứng rõ nét là việc huyện Ba Chẽ triển khai đề án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa người Dao, gắn với phát triển du lịch cộng đồng, bằng cách khôi phục nghề thêu thổ cẩm truyền thống của người Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán... với kỳ vọng biến nơi đây trở thành một trung tâm du lịch trải nghiệm, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thúc đẩy phát triển KT-XH của địa phương. Cùng với Ba Chẽ, Quảng Yên cũng xây dựng đề án Bảo tồn, phát triển nghề và làng nghề truyền thống giai đoạn 2021-2025. Đây được coi là yêu cầu bức thiết hiện nay để nâng cao giá trị kinh tế cho người dân, thu hút việc làm, bảo tồn và gìn giữ các giá trị văn hóa, tinh thần của địa phương.
Nghệ nhân Nguyễn Tuấn Quyết (TP Hạ Long) tỉ mẩn trang trí họa tiết cho sản phẩm bình hoa làm bằng than đá. Ảnh: Nguyễn Dung
Rõ ràng, nếu các làng nghề được tổ chức lại một cách bài bản, có sự hỗ trợ đầu tư, định hướng của Nhà nước, nhất là nguồn vốn, xúc tiến thương mại, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, truyền dạy nghề, thu hút doanh nghiệp đầu tư... sẽ là giải pháp quan trọng để ổn định đời sống của một bộ phận lớn người dân, đặc biệt là ở nông thôn. Mặc khác, có thể phát triển nghề, làng nghề truyền thống như một sản phẩm, địa chỉ du lịch đặc sắc ở những mảnh đất tiềm năng này.
