Nhắc đến Thung Nai là đã liên tưởng đến cả một vùng không gian rộng lớn đầy chất thơ. Nghe dân địa phương kể lại, sở dĩ có tên như vậy là bởi trước kia nơi đây là một thung lũng có nhiều núi cao, rừng rậm bao quanh, hươu nai nhiều vô kể. Hình ảnh những chú nai cần mẫn gặm nhấm những cánh đồng cỏ sữa trên sườn núi dưới ánh nắng vàng như mật đã trở thành cái tên huyền thoại cho vùng đất này. Chắc hẳn trong suy nghĩ của mỗi người, sông Đà như một con ngựa bất kham, nước quanh năm chảy sôi ùng ục, tung bọt trắng xóa tạo nên thành nhiều thác, ghềnh dữ dội. Nhưng bức tranh hùng vĩ ấy với cảnh tượng người đánh cá trên sông Đà, hay là “nghề săn thủy quái” mạo hiểm đã trở thành truyền thuyết. Bởi vào những năm 80 của thế kỉ trước, khi nhà máy thủy điện Hòa Bình được xây dựng, ngăn dòng sông Đà, cả một vùng ngập nước mênh mông, trong đó có Thung Nai. Hiện nay, khu du lịch lòng hồ ấy đang thu hút rất nhiều du khách trong và ngoài nước đến để tận hưởng những cảm giác mới lạ và trải nghiệm không gian văn hóa đặc trưng vùng miền.

Nếu như mùa hè, Thung Nai hấp dẫn bởi vẻ đẹp kỳ thú của những hòn đảo lớn nhỏ nhấp nhô giữa sông nước mênh mang như “Vịnh Hạ Long trên cạn” thì xuân đến đền Chúa Thác Bờ lại là điểm du lịch tâm linh lý tưởng tấp nập du khách thập phương đến hành hương lễ bái. Theo truyền thuyết, đền thờ bà chúa Thác Bờ là Đinh Thị Vân - người Mường và một bà người Dao ở Vầy Nưa (Đà Bắc), có công giúp vua Lê Lợi về quân lương, thuyền mảng vượt thác Bờ tiến quân lên Mường Lễ, Sơn La dẹp loạn đảng Đèo Cát Hãn. Sau khi mất, hai bà thường hiển linh giúp dân vượt thác an toàn, phù hộ cho trăm dân mưa thuận, gió hòa. Bởi vậy, nhân dân trong vùng phong cả hai là Bà chúa Thác Bờ và lập đền thờ phụng. Vào năm 1979, Nhà nước quyết định đắp đập ngăn sông làm nhà máy thủy điện Hòa Bình, đền Thác Bờ xưa được một gia đình họ Quách phát tâm và nhờ sự đóng góp của thập phương qua 5 lần xây dựng, di chuyển đã xây dựng được đền Bờ ngày nay (thuộc khu đền Chợ Mới, xã Thung Nai, huyện Cao Phong). Đền Thác Bờ tuy không hoành tráng, đồ sộ như nhiều nơi khác nhưng vẫn rất uy nghi và nổi tiếng linh thiêng. Trong đền có 38 pho tượng lớn nhỏ, tượng thờ chính là hai pho tượng bằng đồng. Nơi đây có địa thế phong thủy hài hòa, sau lưng là núi rừng xanh mát, trước mặt là sông nước hữu tình, cảnh đẹp như một bức tranh thủy mặc, bên cạnh đó là sự linh thiêng của vùng đất đã mang đến những điều kì diệu, thu hút lượng du khách đông đảo.

Động Thác Bờ

Lễ hội đền Chúa Thác Bờ bắt đầu từ mùng 7 tháng Giêng và kéo dài hết tháng 4 âm lịch. Lễ hội diễn ra, dòng người bốn phương hội tụ, hòa vào không khí náo nhiệt, cầu chúc cho một năm mới an khang, thịnh vượng, nhiều tài lộc, sức khỏe. Trong hội còn có lễ nhảy sạp theo dân tộc Mường ấn tượng, giúp du khách hiểu sâu sắc hơn về văn hóa bản làng của dân tộc Mường. Sự gắn kết giữa thiên nhiên và tín ngưỡng khiến cho bất cứ du khách nào cũng tìm được sự thư thái trong tâm hồn. Chị Bùi Thị Vượng - người đại diện cho hộ gia đình quản lý đền chia sẻ: “Hàng năm, cứ đến ngày giỗ của bà Chúa, nhà đền lại mua lương thực cho các hộ dân nghèo xung quanh - nối tiếp truyền thống của bà Đinh Thị Vân. Mong muốn lớn nhất của nhà đền là xây đền đắp phủ ngày càng khang trang, giúp đỡ bà con có một cuộc sống ấm no hơn”. Đây là một việc làm mang ý nghĩa nhân văn to lớn, góp phần vào sự phát triển kinh tế quê hương.

Khi đã tìm được sự ấm áp và thanh thản trong tâm hồn, tiếp tục hành trình du lịch lòng hồ sông Đà, đó là chốn bồng lai tiên cảnh Động Thác Bờ thuộc xóm Bưng, xã Ngòi Hoa, Huyện Tân Lạc. Nhìn từ xa, điều đầu tiên ấn tượng với du khách là tòa tháp chuông 3 tầng uy nghiêm lộng lẫy bên cửa động. Động nằm ngay trên bến Ngọc ở sườn núi phía Bắc, trong dãy núi Chủa bên bờ hồ Hòa Bình, có chiều sâu tới hơn 227m, nơi rộng nhất tới 41m, cao 29m. Năm 2007, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận động Thác Bờ là Di sản quốc gia. Động chia làm 2 tầng rõ rệt, ngoài lòng động với những khối nhũ đá còn có khu vực tiếp du khách, lên cao khoảng 30m là khu thờ Phật. Khu vòm động khá rộng và có không khí mát lành. Nơi đâu có ban thờ Bác Hồ luôn thơm mùi hoa tươi và hương trầm. Muốn đi vào tầng 1, gọi là kho lộc tài Chúa thác, ta phải đi qua cầu dài 107m, rộng 1,4m, cao 2,5m. Nước không sâu nhưng trong vắt, du khách có thể nhìn thấy hàng đàn cá đang bơi lội. Vào sâu trong hang động, cả rừng nhũ đá với những hình thù thật kỳ lạ khiến du khách choáng ngợp. Du khách có thể thỏa sức chiêm ngưỡng và tưởng tượng ra những hình thù khác nhau của nhũ đá, để thấy rằng sức sáng tạo của thiên nhiên là vô tận. Không gian linh thiêng cùng những thạch nhũ kì ảo là điểm đến hấp dẫn cho những du khách thích khám phá. Để hành trình trọn vẹn, du khách đừng quên thưởng thức đặc sản xứ Mường tại nhà hàng du lịch Phương Nam ngay cạnh Động Thác Bờ.

Ông Hồ Xuân Trữ - Trưởng BQL di tích Quốc Gia Động Thác Bờ, Phó Chủ tịch Hiệp hội du lịch có trải lòng: “Tôi muốn du khách vừa tận hưởng cảnh sắc thiên nhiên hoang sơ thơ mộng, vừa say đắm cái tình người khi đến nơi đây. Họ có thể tìm thấy sự thư thái trong tim mình khi ngồi giữa sông nước bao la, uống vài chén rượu ấm. Khi về xuôi, điều họ nhớ đến không chỉ là cảnh sắc hữu tình, mà còn là cá nướng sông Đà, là lợn mán nướng, là lẩu cá… với hương vị không ở đâu có được. Để sau những bộn bề của cuộc sống, họ vẫn quay lại đây như tìm về một chốn bình yên đầy ắp tình người”. Thật vậy, động Thác Bờ dường như đang trở thành một nơi lý tưởng cho những du khách ưa khám phá và tìm hiểu văn hóa vùng miền, khoác lên mình một màu sắc bí ẩn nhưng cũng mang đầy tiềm năng du lịch.

Kết thúc cuộc hành trình, bạn luôn phải tìm kiếm một nơi để nghỉ ngơi, để kết nối sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Sẽ không có nơi nào phù hợp hơn Đảo Dừa xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc. Một ốc đảo gần 10ha với đầy đủ các dịch vụ du lịch sinh thái giữa “Vịnh Hạ Long trên cạn”. Sở dĩ có tên là Đảo Dừa là bởi trước kia từ một hòn đảo hoang sơ, ông Nguyễn Đình Tuy (chủ đảo) đã đem hơn 200 cây dừa từ Thanh Hóa về trồng xung quanh đảo. Từ đó, đảo mang một sắc thái riêng, một màu xanh nổi bật không thể nhầm lẫn. Để trở thành điểm đón khách du lịch, ông đã cho xây dựng 12 nhà sàn lớn nhỏ, 6 phòng nhỏ với sức chứa tới gần 300 khách. Bên cạnh đó, là các khu vui chơi giải trí, khu đốt lửa trại, khu câu cá, giao lưu văn nghệ cộng đồng. Sắp tới sẽ còn xây thêm khu bể bơi và các nhà sàn cho hộ gia đình. Hiện nay, đảo Dừa còn mở rộng thêm hoạt động vận tải đường thủy trên hồ để đưa đón khách du lịch tham quan, mở rộng thêm các sản phẩm du lịch như đi bộ, trekking, câu cá… để du khách trải nghiệm và khám phá. Ngoài ra, còn có đảo Cối Xay Gió, đảo Sung… cũng rất thú vị và ấm áp. Giữa ánh lửa bập bùng của núi rừng, nhâm nhi vài chén rượu táo mèo, thưởng thức cá nướng, gà đồi vàng ươm, hát vang bản tình ca Tây Bắc, du khách sẽ cảm thấy xua tan đi mọi âu phiền. Nơi ấy chỉ còn tình người, còn nụ cười, còn ánh mắt trong veo. Trải nghiệm ấy sẽ chẳng bao giờ quên được.
Để cảm nhận rõ hơn về văn hóa của xứ Mường thân thương, mọi người hãy đến bản Ngòi Hoa (Tân Lạc) với khí hậu mát mẻ và cây cối xanh quanh năm. Ở đây hiện có 4 hang động và 70 nóc nhà vẫn còn đậm đà phong tục tập quán Mường. Bạn có thể theo chân những người dân bản địa vô cùng dễ mến đi thăm quan các làng bản và nghe vô vàn câu chuyện về ngôi làng cổ của mình.

Nơi đây còn có một nét đẹp văn hóa rất ấn tượng đó là Phiên chợ nổi thác Bờ. Chợ chỉ họp vào sáng chủ nhật, người dân trao đổi, gặp gỡ để đổi lấy những món hàng hay những niềm vui nhỏ trong ngày. Du khách đến đây vào cuối tuần có thể trải nghiệm phiên chợ rất thú vị hoặc có thể đắm mình trong ánh chiều tà ngắm hoàng hôn sông Đà. Thế mới cảm nhận được văn hóa nơi đây đa dạng biết bao, để thấy tự hào về đất nước mình thật nhiều.

Như vậy, với tiềm năng du lịch sẵn có, du lịch Thung Nai ngày càng phát triển mạnh mẽ và lượng du khách đổ về đây hàng năm là rất lớn. Để hướng tới mục tiêu năm 2025, hồ Hòa Bình được công nhận là khu du lịch quốc gia, lãnh đạo Tỉnh cần có các chủ trương đầu tư để thu hút các doanh nghiệp. Đặc biệt, dự án cải tạo, nâng cấp đường tỉnh 435 hiện nay đang gặp rất nhiều khó khăn về giải phóng mặt bằng, vốn, tái định cư…gây ảnh hưởng lớn đến tiến độ của dự án. Mà đây lại là tuyến đường độc đạo kết nối QL6 tới cảng Bình Thanh, cảng Thung Nai và các xã khó khăn của huyện Cao Phong, Tân Lạc vào khu du lịch hồ Hòa Bình. Như vậy, lãnh đạo tỉnh Hoà Bình cần quan tâm hơn nữa để đưa ra những giải pháp tối ưu trong công tác giải phóng mặt bằng, làm thay đổi bộ mặt của Thung Nai, đưa du lịch Hòa Bình phát triển lên tầm cao mới, thúc đẩy kinh tế-xã hội của tỉnh

Hãy đến Thung Nai một lần để trái tim được lấp đầy bằng những cảm xúc ngọt ngào. Bạn hỏi Thung Nai có gì vui? Thung Nai không vui. Nhưng nơi đó có rất nhiều đắm say và tình người thấm đẫm!

Bài và ảnh Ngọc Ánh