Thứ trưởng Trần Thanh Nam chủ trì Hội thảo. Tham dự có nguyên lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; đại diện các bộ, ngành liên quan; lãnh đạo Sở NN-MT một số địa phương cùng các chuyên gia, nhà khoa học.

15 năm nhìn lại – Hướng đến nông thôn hiện đại, xanh và giàu bản sắc

Phát biểu tại Hội thảo tham vấn, lấy ý kiến góp ý định hướng thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết: "Sau 15 năm triển khai, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới với mục tiêu "phát triển, làm sạch, làm đẹp" cho các vùng miền trên cả nước đã đạt nhiều kết quả nổi bật, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống, tạo chuyển biến mạnh mẽ về hạ tầng, kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường ở khu vực nông thôn".

Thứ trưởng Trần Thanh Nam nêu quan điểm, Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn tới cần được nâng tầm lên một giai đoạn cao hơn theo hướng xây dựng nông thôn mới hiện đại

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam thông tin thêm Chương trình được triển khai từ năm 2010 với mục tiêu "phát triển, làm sạch, làm đẹp" cho các vùng nông thôn trên cả nước.

Trong giai đoạn 2010-2020, chương trình đã tập trung xây dựng nông thôn mới nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân; xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội phù hợp; tổ chức sản xuất hợp lý. Sau 10 năm thực hiện, chương trình đã góp phần thay đổi mạnh mẽ diện mạo nông thôn Việt Nam.

Đến năm 2020, cả nước đã xây dựng mới, nâng cấp hơn 206.700 km đường giao thông nông thôn, cao gấp 6 lần so với giai đoạn trước. Hệ thống trường học, cơ sở văn hóa, công trình phúc lợi được chú trọng đầu tư. Tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới đạt 62,4%, vượt xa mục tiêu ban đầu. Đặc biệt, chương trình đã góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số xuống gần 4%, được đánh giá là kỳ tích trong công cuộc giảm nghèo.

Bước sang giai đoạn 2021-2025, chương trình tiếp tục gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn theo chiều sâu, bền vững; xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu và ở cấp thôn, bản.

Toàn cảnh hội thảo.

Xét về tổng thể qua 15 năm triển khai thực hiện, ông Nam nhấn mạnh chương trình đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, được Đảng và Nhà nước đánh giá là đạt được nhiều thành tựu to lớn, toàn diện mang tính lịch sử. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, chương trình vẫn đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện.

Cụ thể, sau 15 năm, có 78,4% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; 317 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn nông thôn mới; 9 tỉnh hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, trong đó nhiều vùng có tỷ lệ số xã đạt chuẩn rất cao và phong trào xây dựng nông thôn mới đã trở thành phong trào thi đua trong các thôn bản và cộng đồng dân cư.

Kinh tế nông thôn đang chuyển dịch mạnh theo hướng tăng tỉ trọng công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn. Tỉ trọng nông nghiệp dù giảm nhưng giá trị sản xuất bình quân tăng và tiếp tục đóng góp đáng kể vào thu nhập của cư dân nông thôn. Trong đó, chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" (OCOP) và du lịch nông thôn trở thành điểm nhấn thúc đấy kinh tế nông thôn phát triển. Chất lượng đời sống văn hóa tinh thần của của người dân nông thôn các vùng, miền ngày càng được nâng cao; công tác bảo vệ môi trường nông thôn có nhiều chuyển biến; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn nông thôn được giữ vững.

Căn cứ vào quan điểm, mục tiêu của Đảng và Nhà nước trong phát triến nông thôn và phát huy kết quả đạt được sau 15 năm thực hiện, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nêu quan điểm, Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn tới cần được nâng tầm lên một giai đoạn cao hơn theo hướng xây dựng nông thôn mới hiện đại có sư phát triển đa dạng về kinh tế; hạ tầng được kết nối đồng bộ, hiện đại; môi trường bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đây là những vấn đề mang tính chiến lược đến năm 2045 để vươn mình cùng đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển.

Sự hợp nhất 2 chương trình quốc gia về nông thôn mới và giảm nghèo bền vững là phù hợp với tình hình mới. Thứ trưởng nhấn mạnh: Trong 10 năm, chương trình nên chia thành hai giai đoạn: Giai đoạn 2026-2035 tập trung hoàn thiện chương trình hướng đến mục tiêu "nông thôn phát triển toàn diện, có kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội đồng bộ hiện đại. Giai đoạn 2036-2045 hướng đến xây dựng "nông thôn hiện đại có điều kiện sống tiệm cận với đô thị, môi trường sống xanh sạch, đẹp, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội được đảm bảo vững chắc".

Xây dựng NTM: Cần tiếp tục phát huy vai trò chủ thể của người dân

Nguyên Bộ trưởng Bộ NN-PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Cao Đức Phát cho rằng, Chương trình mới cần kế thừa tối đa những thành quả của cả 2 Chương trình mục tiêu quốc gia và xây dựng các tiêu chí mới phù hợp với bối cảnh xây dựng chính quyền 2 cấp. Thành quả giảm nghèo của Việt Nam được Quốc tế đánh giá rất cao. Còn trong xây dựng nông thôn mới, bí quyết thành công là biến chương trình trở thành cuộc vận động toàn dân cùng tham gia. Ngay từ đầu, thiết kế chương trình đã xác định Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt, người dân nông thôn là chủ thể, trung tâm và phải tham gia tích cực.

Chia sẻ tại Hội nghị, nguyên Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Nguyễn Xuân Cường cũng khẳng định: “Chủ trương xây dựng nông thôn mới là đúng đắn và đã đi vào lòng dân. Qua ba giai đoạn, gần 10 triệu tỷ đồng đã được huy động từ cộng đồng, chứng minh đây là một chương trình của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân..

Nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cho rằng, việc đánh giá chương trình xây dựng nông thôn mới cần được thực hiện một cách tổng thể, khái quát, để làm nổi bật được những thành tựu sau 15 năm triển khai. Đây là chương trình được thực hiện xuyên suốt qua hai kỳ Nghị quyết và ba kỳ kế hoạch khác nhau, cho thấy sự nhất quán, kế thừa và khẳng định tính đúng đắn của chủ trương phát triển nông thôn theo định hướng mới.

Bên cạnh đó, việc xây dựng nội dung và các tiêu chí cho chương trình giai đoạn tới cần gắn với xu hướng cải cách hành chính và phân định các nhóm cụ thể cho từng cơ quan chuyên ngành Trung ương để hướng dẫn cấp cơ sở. Nguyên Bộ trưởng cũng đồng tình với nhiều ý kiến cho rằng cần chia thành 3 nhóm nông thôn mới theo đặc thù mức thu nhập, điều kiện kinh tế, địa lý để xác định ưu tiên nguồn ngân sách cho nhóm khó khăn nhất. Mặt khác, dù tập trung phát triển kinh tế nhưng cần lưu ý bài học kinh nghiệm từ các nước phát triển, không ồ ạt đô thị hóa mà phải biến nông thôn thành vùng đáng sống, giữ chân lực lượng lao động trẻ xây dựng quê hương.

Bước sang giai đoạn 2021-2025, chương trình tiếp tục gắn với cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn theo chiều sâu, bền vững;

Qua đó, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh vai trò dẫn dắt, kích hoạt của nguồn vốn ngân sách Nhà nước trong Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM). Tuy nhiên, ông khẳng định: vốn Nhà nước không phải là nguồn lực chủ đạo, mà chỉ là “vốn mồi” – tức là đòn bẩy ban đầu để kích thích các nguồn lực xã hội khác cùng tham gia. Thành công của chương trình phụ thuộc vào khả năng huy động và kết nối nguồn lực trong dân, từ doanh nghiệp, hợp tác xã đến người dân nông thôn – đúng với nguyên tắc "dân làm, Nhà nước hỗ trợ".

Đại diện lãnh đạo Sở NN-MT nhiều địa phương, Bộ ngành và chuyên gia bày tỏ cần có hướng dẫn xác nhận nông thôn mới cho các xã sau khi sáp nhập địa phương. Bên cạnh đó, cần làm rõ một cách định lượng về những tiêu chí mới theo hướng đi sâu vào chất lượng, như áp dụng công nghệ số hay tỷ lệ hộ kinh doanh chuyển thành doanh nghiệp...

Ông Nguyễn Văn Quân - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau, cho rằng việc sáp nhập đơn vị hành chính trong thời gian tới có thể gây khó khăn trong xác định tiêu chí hoàn thành nông thôn mới.

Ông Nguyễn Văn Quân, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau, cho rằng việc sáp nhập đơn vị hành chính trong thời gian tới có thể gây khó khăn trong xác định tiêu chí hoàn thành nông thôn mới.

“Chúng ta cần có nguyên tắc đầu tư phù hợp, có khung định hướng chung nhưng phải phân cấp mạnh hơn để địa phương linh hoạt triển khai”, ông Quân đề xuất.

15 năm nhìn lại, Chương trình xây dựng nông thôn mới đã tạo nên dấu ấn lịch sử, làm thay đổi diện mạo nông thôn Việt Nam một cách sâu rộng và bền vững. Tuy nhiên, chặng đường phía trước đòi hỏi tầm nhìn dài hạn, cách tiếp cận hiện đại và linh hoạt hơn để thích ứng với những biến động mới của kinh tế - xã hội và biến đổi khí hậu. Việc tích hợp chương trình giảm nghèo bền vững với chương trình xây dựng nông thôn mới, phân kỳ chiến lược rõ ràng, phát huy vai trò chủ thể của người dân, và tăng cường phân cấp cho địa phương… sẽ là những chìa khóa quan trọng giúp chương trình bước sang giai đoạn phát triển cao hơn – hướng đến một nông thôn hiện đại, xanh, đáng sống và đậm đà bản sắc dân tộc.