Về làng hương cổ truyền Phia Thắp
![]() |
Chẻ tăm làm Nhang tại Làng Hương Phia Thắp của người Nùng tại huyện Quảng Yên-Cao Bằng |
Cổ truyền trước hết là nói tới nguyên liệu. Nguyên liệu làm hương làng Phia Thắp là cây rừng, lá rừng của miền quê “quen thuộc” với người dân. Thứ nhất là chân hương làm từ cây Mai (Trám bùi để rụng/ Măng mai để già) - Dân gọi là Mạy Mười. Mạy Mười lấy về chẻ nhỏ cắt thành từng đoạn dài 40 cm, phơi khô (2-3 ngày). Tiếp theo là mùn cưa - Thu mua từ các xưởng cưa, đem về phơi khô cho vào máy xát, xát mịn như bột làm bánh. Mùn cưa không thì chưa đủ phải đi lấy gốc cây thông đã chặt 3 năm và vỏ cây Dã hương (Long não) - Xát mịn bọc bên ngoài (tạo màu và mùi thơm). Và cuối cùng là lá Mạy Hắt là cây mọc tự nhiên trên rừng - 3 năm hái một lần. Lá Mạy Hắt đem về phơi khô - Xát thành bột mịn trộn với mùn cưa tạo nên thành phẩm chính của que hương. Đặc điểm bột lá Mạy Hắt là rất dính có mùi thơm dịu, trơn bóng - Không nơi nào có, không nơi nào dùng làm hương như ở Phia Thắp. Anh Hoàng Văn Dương 44 tuổi ở làng Phia Thắp có trồng Mạy Hắt trước nhà - Chắc chỉ để làm cảnh!.
![]() |
Lá cây bầu hắt được thu hoạch, phơi khô, nghiền thành bột làm chất kết dính đểlàm keo của Làng Hương Phia Thắp |
Tất cả nguyên vật liệu đã đầy đủ bây giờ là các công đoạn chế tác, chế tạo.
Đầu tiên lấy một nắm chân hương nhúng vào bột nước lá Mạy Hắt (tạo kết dính), tiếp theo lấy chân hương đã có chất kết dính nhúng nước, đập trên đống mùn cưa 4 lần, mỗi lần cách nhau 5 - đến 10 phút cho se lại. Lớp cuối cùng là bột Thông và Dã hương rồi đem phơi nắng (3-4 giờ). Xong, đem về bó thành bó 20 que thành phẩm!.
Đơn giản và nhẹ nhàng vậy thôi!. Tôi đã đến bản Phia Thắp vào nhà anh Hoàng Văn Lập, xem anh làm hương qua các công đoạn nhúng, đập và phơi. “Xưởng” của anh là một góc tầng dưới căn nhà sàn, bên cạnh có một ụ nước, phía trước là đống bột, bên cạnh là các chân hương xếp sẵn. Mỗi lần nhúng nước rồi đập, bụi bay xộc vào mũi, bám vào tóc. Tôi bảo “Sao không đeo khẩu trang bảo vệ”. Lập cười: “Khó chịu”. Tôi nói bảo vệ là vì làm hương theo kiểu “hiện đại” có nhiều hóa chất độc hại - Nhiều người bị bệnh phổi. Nhưng ở Phia Thắp chẳng có ai bị bệnh phổi khi làm hương. Điều này chính là một điểm cộng cho làng hương Phia Thắp.
Hoàng Văn Lập vừa làm vừa kể: “Cách đây hơn mười năm, xưởng làm hương của ông Phong, bà Uyên ở phố cũ - Thành phố Cao Bằng có vào tận nơi mời thợ Phia Thắp ra làm hương. Bọn em ra làm, ở công đoạn này, họ lăn từng que chân hương dính mùn cưa trên bàn, rất chậm. làm theo lối nhúng nước, đập nhanh hơn nhiều (gấp 5-6 lần). Chúng em ra làm truyền cho công nghệ, bí quyết rồi về. Làm một tháng mà mấy anh em bị gầy hết người!. Không biết bây giờ họ còn làm không?”.
Tôi ra thành phố Cao Bằng, tìm địa chỉ xưởng làm hương cách đây hơn mười năm, người dân nơi đây bảo: “Bỏ nghề rồi!”. Tôi cũng không tìm hiểu thêm.
![]() |
Một công đoạn làm hương Phia Thắp (nhúng đập) |
Sản phẩm làng hương Phia Thắp là sản phẩm đặc biệt: Que hương chắc, có mùi thơm dịu nhẹ (kể cả lúc chưa đốt, thắp) không độc hại và giá thành rẻ (một bó 20 que hương bán lẻ chỉ 2 ngàn đồng. Bán buôn: 10 ngàn 7 bó, giá này rẻ hơn 2,3 lần so với các loại hương bày bán trên thị trường). Điều “nghịch lý” này có lẽ là do hương thắp “cổ truyền” đã bị lãng quên!. Người dùng cũng không quan tâm tới chất lượng, độc tố, mùi thơm khi dùng hương đốt nên cứ thấy tiện là mua. Trong khi việc quảng bá (quảng cáo) hương Phia Thắp không có nên sản phẩm hương Phia Thắp có giá bán thấp so với chất lượng của chính sản phẩm - Bị lép vế.
Tuy nhiên người dân Phia Thắp vẫn giữ lấy làng nghề “cổ truyền” của mình với phương châm “lấy công làm lãi!”. Nói là cổ truyền, tức là tất cả phải cổ xưa, không thay đổi!. Nếu có thay đổi chỉ là ở khâu xay xát. Ngày xưa xay mùn cưa, lá Mạy Hắt, vỏ Dã Hương… Đều bằng cối xay đá. Cực nhọc và vất vả vô cùng. Nay tất cả đều xay bằng máy. Nhẹ nhàng và chất lượng mà không làm mất tính cổ truyền. Hiện nay, làng Phia Thắp có 104 hộ, 53 hộ làm hương, thu nhập mỗi hộ mỗi năm từ 20 đến 30 triệu đồng. Các hộ khá như hộ Hoàng -Tìn, Thại - Rây thu trên 150 triệu. Có 15 hộ thu trên một trăm triệu. Tôi bảo: “Thế cũng là khá rồi”. “Nhưng vất vả lắm” - Hoàng Văn Lập kể câu chuyện: “Anh Phòng lấy vợ ở Khào, về Phia Thắp làm hương vất vả quá, bán cũng chẳng nên tiền nản quá bảo rằng: Không tiêu đồng tiền này a!. Sau làm mãi, đi bán mãi cũng quen, lại có tiền nên không thấy kêu ca nữa”.
Kể hơi tỉ mỉ về công việc làm hương ở Phia Thắp để nói về tính cổ truyền. Làng hương “cổ truyền” Phia Thắp vẫn gắng gỏi giữ vững nghề cổ xưa truyền lại - Nghề làm hương như là nghề phụ thêm tiền mắm, muối cho mỗi gia đình cũng cần được khuyến khích, nâng đỡ, quảng bá sản phẩm để sản phẩm Hương Phia Thắp dần trở lại với những thế mạnh ưu việt của ngôi làng của mình: Sản phẩm thân thiện với môi trường, cuộc sống (không độc hại), có mùi thơm quyến rũ (hấp dẫn), có chất lượng. Có thể những điều nói trong bài báo này góp một phần nhỏ, rất nhỏ vào việc quảng bá sản phẩm làng hương Phia Thắp. Để làng hương Phia Thắp giữ vững và phát triển được cần chú ý việc đa dạng sản phẩm, chú trọng mẫu mã.
![]() |
Làng Hương Phia Thắp của người Nùng tại huyện Quảng Yên-Cao Bằng |
Nhờ có nghề làm Hương cổ truyền, khung cảnh thanh bình, yên ả. Người dân thân thiện, mến khách nên Phia Thắp đã trở thành làng du lịch cộng đồng thu hút nhiều du khách đến thăm thú cảnh đẹp, tìm hiểu nghề làm hương truyền thống. Năm 2022, họa sĩ Trịnh Nam, giám đốc Mỹ thuật Đài truyền hình Việt Nam cùng vợ đến ở Phia Thắp 7 ngày (tại nhà ông Hoàng Kim). Tôi hỏi Trịnh Nam: “Có gì hấp dẫn mà đến ở nơi làng quê xa xôi này tận bảy ngày?”. Trịnh Nam cười bảo: “Lạ lẫm mà thân thuộc. Khung cảnh làng quê miền núi êm đềm. Người dân mến khách. Lại có nghề làm hương đặc biệt khác lạ. Sẽ còn trở lại Phia Thắp”.
Phia Thắp tiếng Nùng an có nghĩa là Núi tìm (kiếm). Có còn ai tìm về bản nhỏ của người Nùng an - Bản nhỏ có nghề làm hương nổi tiếng nữa không?.
Liệu làng hương Phia Thắp có mất đi như cái tên làng Phia Thắp đã mất đi!. Phia Thắp bây giờ đã có tên mới, hiện đại: Làng Đoàn Kết!. Tìm về Phia Thắp giờ đây dễ lạc lối trên con đường trở về với truyền thống và cổ xưa.
Tin liên quan

Cao Bằng: Trao thiết bị hỗ trợ làng nghề dệt thổ cẩm cho xóm Luống Nọi (Hà Quảng)
09:58 | 10/01/2025 Nông thôn mới

Nghề thêu thổ cẩm và in hoa văn bằng sáp ong của người Dao Tiền
17:26 | 13/09/2024 Làng nghề, nghệ nhân

Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Cao Bằng
17:27 | 13/09/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin mới hơn

Những làng dệt thổ cẩm ở Tây Bắc
09:38 | 09/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Theo dấu tằm tơ
09:37 | 09/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Lan tỏa hương vị bánh gai xứ Dừa
11:04 | 08/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng Nghề Truyền Thống Hồi Sinh Nhờ Thương Mại Điện Tử
09:04 | 07/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bình Định: Bảo tồn và phát triển Làng nghề dệt thổ cẩm xã Vĩnh Hiệp
09:04 | 07/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Thái Bình: Bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống
10:04 | 06/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác

Làng gốm Bàu Trúc – Bảo tồn và phát triển di sản gốm Chăm trong thời hiện đại
10:04 | 06/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Bảo tồn và phát triển làng nghề Hà Nam trong xu thế mới
12:19 | 05/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Về thăm làng nghề bánh phồng Sơn Đốc hơn trăm năm tuổi
12:15 | 05/05/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Phụ nữ Tây Hồ chung tay bảo tồn nghề truyền thống: Hành trình từ những búp sen
10:39 | 29/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề làm cờ Tổ quốc tất bật trước dịp kỉ niệm ngày giải phóng miền nam, thống nhất đất nước
10:18 | 29/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

“Mặc áo mới” cho sản phẩm làng nghề gỗ
14:36 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghệ nhân Trần Văn Việt thổi hồn vào đá
14:36 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

10 làng nghề lâu đời nổi tiếng ở Bắc Giang
14:36 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Mang du lịch, ẩm thực, làng nghề Việt Nam đến châu Âu
14:35 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

5 làng nghề miền Tây có truyền thống lâu đời
14:35 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Người đàn ông thổi hồn vào từng thớ gỗ
14:35 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Nghề làm dưa bồn bồn
14:35 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Những người giữ hồn đất nung tại Lò lu Đại Hưng
14:35 | 24/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Làng nghề thúng chai với 'tuyệt chiêu' chống thấm
10:04 | 23/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Lào Cai: Nghề làm nón lá cọ Bản Liền
10:04 | 23/04/2025 Làng nghề, nghệ nhân

Ba Vì (Hà Nội): Chi hội cựu Công an xã Phú Đông góp phần xây dựng nông thôn mới
09:59 Nông thôn mới

Diễu hành xe đạp làng nghề
09:41 Tin tức

Hà Nội: Thành lập 2 cụm công nghiệp làng nghề vốn gần 370 tỷ đồng
09:40 Nghiên cứu trao đổi

Thành phố biển Quy Nhơn rực rỡ sắc vàng hoa lim xẹt
09:39 Du lịch làng nghề

Những làng dệt thổ cẩm ở Tây Bắc
09:38 Làng nghề, nghệ nhân