Từ lâu, Cự Đà được biết đến là vùng đất “giàu truyền thống – nặng nghĩa tình”, nổi tiếng với nhà cổ, cổng làng rêu phong và những chum tương nâu óng ánh xếp đều bên hiên. Theo lời các cụ cao niên, nghề làm tương ở Cự Đà có tuổi đời tương đương với lịch sử hình thành làng, được truyền nối qua nhiều thế hệ như một phần máu thịt. Câu ca dân gian “Tương Cự Đà, cà làng Đám” đã đi vào ký ức của nhiều người, gợi nhắc hương vị quê nhà mộc mạc mà đậm đà.

Điểm đặc biệt của tương Cự Đà nằm ở sự chỉn chu trong từng công đoạn. Nguyên liệu được lựa chọn kỹ lưỡng: gạo nếp cái hoa vàng thơm dẻo, đậu tương nhỏ hạt, muối tinh sạch và nguồn nước giếng cổ trong lành. Nghề làm tương gồm hai công đoạn chính – làm mốc và chế biến đậu – đòi hỏi tay nghề, kinh nghiệm và cả sự kiên nhẫn. Người thợ phải “thuần phục” thời tiết, tận dụng nắng, gió, độ ẩm để tạo nên thứ nước tương sánh đặc, thơm dịu và có vị ngọt hậu tự nhiên. Toàn bộ quy trình đều thủ công, không hóa chất, không chất bảo quản, nhờ vậy mà hương vị tương Cự Đà có chiều sâu, khác biệt hẳn với các loại tương công nghiệp.

Nghề làm tương Cự Đà có hơn 500 năm tuổi.

Theo ông Nguyễn Văn Hòa – một nghệ nhân làm tương lâu năm – “để có một mẻ tương ngon, người làm phải hiểu được từng giai đoạn lên men, từng thay đổi của màu và mùi. Làm tương là làm bằng cả tấm lòng”. Câu nói ấy thể hiện rõ tinh thần của người dân Cự Đà: làm nghề không chỉ vì sinh kế mà còn vì niềm tự hào và trách nhiệm giữ gìn bản sắc quê hương.

Giừo đây, sản phẩm Tương Cự Đà của Hợp tác xã Tương Cự Đà được Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội công nhận đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao, trở thành một trong những sản phẩm tiêu biểu của huyện Thanh Oai. Danh hiệu này không chỉ là sự khẳng định về chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm và giá trị thương hiệu, mà còn là động lực để người dân địa phương tiếp tục phát triển nghề truyền thống theo hướng hiện đại, bền vững.

Tuy nhiên, làng nghề hiện cũng đối diện với nhiều thách thức. Số hộ gắn bó với nghề đang giảm dần do thu nhập không cao, lớp trẻ ít mặn mà vì công việc vất vả, trong khi đô thị hóa diễn ra nhanh khiến quỹ đất sản xuất thu hẹp. Trước tình hình đó, các cấp chính quyền Thanh Oai và Hà Nội đang nỗ lực hỗ trợ làng nghề thông qua chương trình OCOP: hướng dẫn xây dựng thương hiệu, cải tiến bao bì, mở rộng thị trường tiêu thụ và kết nối với du lịch trải nghiệm.

Tương Cự Đà được làm bởi hai nguyên liệu chính: Gạo nếp và đỗ tương.

Không chỉ là sản phẩm ẩm thực, tương Cự Đà còn được định hướng trở thành điểm nhấn văn hóa trong phát triển du lịch làng nghề. Du khách đến Cự Đà có thể tham quan quy trình làm tương, trải nghiệm phơi chum, trộn mốc, nếm thử vị tương truyền thống và mua sản phẩm mang về làm quà. Chính mô hình kết hợp này đang mở ra hướng đi mới cho làng nghề – vừa gìn giữ tinh hoa cổ truyền, vừa đáp ứng nhu cầu của thị trường hiện đại.

Ngày nay, giữa nhịp sống gấp gáp, hương vị nồng nàn của tương Cự Đà vẫn gợi lại nét mộc mạc, đậm đà của quê hương Bắc Bộ. Mỗi chum tương là kết tinh của bàn tay khéo léo, của nắng gió và của tâm hồn người thợ. Việc được công nhận OCOP không chỉ là niềm tự hào, mà còn là lời cam kết tiếp tục giữ gìn, phát huy giá trị truyền thống — để hương vị Cự Đà mãi lan tỏa trong từng bữa cơm Việt và trong lòng du khách gần xa.

Trang thông tin có sự phối hợp của Văn phòng Điều phối chương trình xây dựng Nông thôn mới Hà Nội