Khúc tráng ca "Người Hà Nội"

Nguyễn Đình Thi sáng tác "Người Hà Nội" vào một thời điểm đầy khốc liệt của lịch sử Việt Nam, khi đất nước đang chìm trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Sinh thời, ông kể lại rằng, cảm hứng sáng tác bài hát này xuất phát từ những trải nghiệm cá nhân của ông khi tham gia cuộc kháng chiến, đặc biệt là trong thời kỳ Hà Nội bùng lên ngọn lửa chiến đấu sau “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 19/12/1946. Lúc đó, Nguyễn Đình Thi, trong vai trò là phóng viên của báo Cứu Quốc, đã trực tiếp chứng kiến và cảm nhận được sự ác liệt của chiến tranh cũng như tinh thần bất khuất của người dân Thủ đô.

Nhà văn, nhạc sỹ Nuyễn Đình Thi

Tiếng súng, khói lửa và hình ảnh của Hà Nội cháy trong những ngày đầu kháng chiến như khắc sâu vào trái tim ông, thôi thúc ông sáng tác một bản nhạc thể hiện tinh thần kiên cường và quyết tâm bảo vệ đất nước của người Hà Nội. Trong một lần dừng chân tại làng Khúc Thụy thuộc xã Cự Khê, Thanh Oai, giữa những ngày chiến tranh khốc liệt, giai điệu của "Người Hà Nội" bắt đầu hình thành trong lòng ông. Trước mặt ông là một Hà Nội đang rực lửa, nhưng trong tâm trí, đó là một Hà Nội anh hùng, đứng lên từ tro tàn để chiến đấu vì tự do.

"Người Hà Nội" là một bản tráng ca hào hùng, thể hiện tình yêu và sự tự hào của Nguyễn Đình Thi đối với Thủ đô ngàn năm văn hiến. Những hình ảnh gắn liền với Hà Nội được miêu tả sinh động qua từng lời ca: “Đây Hồ Gươm, Hồng Hà, Hồ Tây/ Đây lắng hồn núi sông ngàn năm…”. Hà Nội hiện lên không chỉ là một thành phố với những thắng cảnh nổi tiếng, mà còn là biểu tượng của sự kiên cường và bất khuất, nơi mà mỗi viên gạch, mỗi con phố đều thấm đẫm tinh thần dân tộc.

Lời bài hát không chỉ khắc họa cảnh đẹp của Hà Nội mà còn phản ánh tinh thần chiến đấu quả cảm của quân và dân Thủ đô: “Hà Nội cháy! Khói lửa ngợp trời/ Hà Nội ầm ầm rung/ Hà Nội vùng đứng lên…”. Những câu ca này gợi lên hình ảnh của một Hà Nội đang trong cơn bão lửa, nhưng không gục ngã, mà vùng lên, chiến đấu mạnh mẽ, bảo vệ từng tấc đất quê hương.

Tinh thần kháng chiến của người Hà Nội được Nguyễn Đình Thi truyền tải qua những hình ảnh sống động và âm thanh dồn dập của trận mạc: “Xác thù rơi dưới gót giày/ Ầm ầm cười tiếng súng vui thay/ Vang ngày mai sáng láng”. Bài hát như một bản tuyên ngôn về ý chí quyết tâm chiến thắng của quân và dân Hà Nội, đồng thời là lời kêu gọi, khích lệ tinh thần của toàn bộ dân tộc trong những ngày tháng gian khổ của cuộc kháng chiến.

Chạm đến trái tim nhiều thế hệ

Bài hát “Người Hà Nội” lần đầu tiên được in trên báo Cứu Quốc, số Tết năm 1947, nhanh chóng lan truyền qua mặt trận Liên khu I, khích lệ tinh thần chiến đấu của Trung đoàn Thủ đô. Trong đêm giao thừa Tết năm 1947, nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi đã cùng các nghệ sĩ biểu diễn bài hát này tại Đài Tiếng nói Việt Nam, khi đó đang sơ tán tại chùa Trầm (Chương Mỹ, Hà Nội), thu âm trong một hang đá với sự tham gia đệm nhạc của một số hàng binh người Pháp. Sự kiện này đánh dấu một cột mốc quan trọng trong sự nghiệp âm nhạc của Nguyễn Đình Thi, bởi đây là lần đầu tiên bài hát được phát sóng rộng rãi trên đài phát thanh, góp phần nâng cao tinh thần chiến đấu của nhân dân cả nước.

Sau khi ra mắt, "Người Hà Nội" tiếp tục được nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi chỉnh sửa, bổ sung để hoàn thiện hơn về cả giai điệu và lời ca. Những thay đổi này đã làm rõ hơn hình tượng âm nhạc và cảm xúc mà ông muốn truyền tải: từ niềm tin vào chiến thắng đến sự vinh quang trong ngày trở về. Câu ca mở đầu đầy lạc quan và hùng tráng: “Một ngày thu non sông chiến khu về/ Đường vang tiếng hát cuốn dòng người…”. Cảm xúc chiến thắng tràn ngập trong từng câu hát, đặc biệt là khi Nguyễn Đình Thi miêu tả hình ảnh của Hồ Chủ tịch trong ngày chiến thắng: “Mắt Người sáng láng vầng sao thắm tươi, trán Người mái tóc bạc thêm…”.

Năm 1948, bài hát đã được dàn dựng công phu cho dàn nhạc giao hưởng và biểu diễn chính thức tại Đại Từ (Thái Nguyên), dưới sự chỉ huy của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát.

Ba năm sau, vào năm 1951, "Người Hà Nội" được Nhà nước chọn làm một trong những ca khúc đại diện cho âm nhạc cách mạng Việt Nam tham dự Liên hoan Thanh niên sinh viên thế giới tại Berlin, cùng với “Trường ca Sông Lô” và “Làng tôi” của nhạc sĩ Văn Cao. Đây là một sự kiện quan trọng đánh dấu bước tiến của âm nhạc cách mạng Việt Nam trên trường quốc tế, đưa hình ảnh một Hà Nội anh hùng và bất khuất đến với bạn bè thế giới.

Giai điệu trữ tình và hào hùng của “Người Hà Nội” đã đi sâu vào lòng người dân Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung. Trở thành “nhạc hiệu” trong trái tim mỗi người dân Thủ đô, một biểu tượng âm nhạc không thể thay thế khi nhắc đến Hà Nội.

"Người Hà Nội" là một minh chứng rõ nét cho tài năng và tâm hồn nhạy cảm của Nguyễn Đình Thi. Ông đã biến những cảm xúc chân thực, những trải nghiệm cá nhân thành một tác phẩm nghệ thuật, chạm đến trái tim của hàng triệu người nghe. Bài hát "Người Hà Nội" sẽ mãi là một khúc ca bất hủ, gợi nhớ về một thời kỳ hào hùng của dân tộc và khắc sâu vào tâm trí mỗi người dân đất Việt.