Những ngày cuối năm, căn nhà của gia đình ông Lê Văn Ổn (50 tuổi, ở thành phố Thái Bình) luôn ồn ào bởi tiếng máy mài, tiếng búa cao su đập thình thịch liên hồi vào mặt những lá đồng... gần chục người thợ đang miệt mài làm ra những bức tranh với đủ loại, từ phong cảnh đồng quê cho tới chân dung, để kịp giao cho khách trước Tết Nguyên Đán 2021.

"Hơn một tháng nay tôi và anh em thợ không ngày nào được ngủ quá 5 tiếng vì phải cố gắng làm tranh để trả khách, càng về cuối năm nhu cầu người chơi tranh lại càng nhiều, công việc không lúc nào ngớt tay", - ông Lê Văn Ổn nói.

Cái duyên đến với nghề làm tranh

Phải 30 phút sau, ông Ổn mới có thời gian tiếp chuyện phóng viên, ông cho biết mình vốn xuất thân từ quê làng Đồng Xâm (Thái Bình) - nơi từ lâu đã nổi tiếng với nghề chạm trên mặt kim loại, vì vậy ông sớm được kế thừa. Tuy nhiên, khi lớn lên ông Ổn đã lại theo nghề kính thuốc mà không hề liên quan đến nghề làm tranh của ông cha.

Ông Lê Văn Ổn cùng những người thợ của mình đang tất bật làm việc.

"Chỉ đến năm 2013, khi biết Đại tướng Võ Nguyên Giáp ra đi, ngày nào tôi cũng xem chương trình thời sự. Nhìn thấy hàng người xếp hàng dài vào viếng Đại tướng, trong số đó có người cầm đóa hoa, người thì cầm tấm hình... tôi không khỏi xúc động, muốn làm gì đó để tỏ tấm lòng thành kính tưởng nhớ đến Đại tướng.

Sau một đêm suy nghĩ, tôi nảy ra ý tưởng này khắc họa chân dung Đại tướng bằng đồng. Song không phải là những hình khối như tượng mà bằng lá đồng", - ông Ổn kể.

Vậy là ông Ổn đem ngay ý tưởng đó kể với hai người thân của mình và đã được tán thành, cả ba cùng bắt tay vào công việc. Sau 3 làm việc liên tục, những mảnh đồng cuối cùng về bức tranh chân dung của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và trận Điện Biên Phủ có kích thước 78 x 88 cm hoàn thành, ông Ổn cùng người thân nhanh chóng mang bức tranh lên số 30 Hoàng Diệu (Hà Nội) để kịp viếng Đại tướng.

Ông Ổn nhớ lại: "Đám tang của Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đi, rất nhiều bạn bè, các bác cựu chiến binh lặn lội từ các vùng miền khác nhau tìm đến nhà tôi để động viên, tôi không nghĩ tác phẩm của mình lại giành được nhiều tình cảm của nhiều người đến vậy. Từ đó tôi bỏ hẳn nghề mắt kính và chuyển hẳn sang nghề tranh cho đến giờ".

Đứa con thổi "luồng gió" mới vào tranh quê

Theo ông Ổn, nếu như chọn các chất liệu khác để làm tranh như giấy, sứ... theo thời gian có thể bị rách, bị vỡ, không bền. Ngược lại, tranh được làm từ chất liệu đồng hoàn toàn chiếm ưu thế, vì tính oxy hóa của đồng thấp, gần như có thể trường tồn cùng thời gian.

Công việc làm tranh đòi hỏi sự tỉ mỉ cao.

"Ngoài ra, trên mặt các lớp đồng, nghệ nhân có thể tạo nên những vết xước, để làm cho những miếng đồng có thể phát sáng, mang vẻ đẹp đặc trưng, tự nhiên của đồng", ông Ổn nói.

Cũng theo ông Ổn, để làm ra một bức tranh bằng đồng đòi hỏi rất tỉ mỉ, người chế tác những miếng đồng cũng phải hết sức tập trung chế tác đúng như bản thiết kế, chỉ cần một chi tiết hỏng là coi như toàn bộ bức tranh bị ảnh hưởng theo.

"Nếu không đúng như tỷ lệ thiết kế, khi ghép những miếng đồng lại sẽ làm cho bức tranh bị méo mó, sai lệch hình ảnh. Đặc biệt là khuôn mặt, nếu ghép không chuẩn thì trông rất khó coi.

Các bức tranh mang vẻ đẹp tươi sáng khác biệt lớn với tranh truyền thống

Ngoài ra, để tạo màu cho các bức tranh của mình, tôi đã sử dụng rơm rạ đốt lấy khói để hun cho đồng chuyển màu. Nghe thì đơn giản nhưng nếu nhiệt độ quá cao, hoặc quá thấp cũng không được, ít nhiệt mà nhiều khói cũng không xong, do vậy nó đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm của người thợ", - ông Ổn tâm sự.

Việc ghép những mảnh đồng để tạo thành một bức tranh lớn là công đoạn tốn thời gian nhất do có quá nhiều chi tiết nhỏ, dễ gây rối mắt.

Thay vì phun sơn đen như trước, giờ đây tranh được hun khói tạo vết xước phát sáng.

Công đoạn này đòi người thiết kế và người chế tác phải tập trung cao độ, cùng bàn bạc để làm sao khi tạo nên bức tranh phải đảm bảo được bố cục chặt chẽ, giống hệt như bản thiết kế, đồng thời cũng phải đảm bảo được tính thẩm mỹ cao, nhưng lại không thiếu phần khỏe khoắn.

Nhiều người ở làng Đồng Xâm đã học theo dòng tranh của ông Ổn.

"Thay vì phun sơn đen nền của những bức tranh, tôi đã mày mò, áp dụng kỹ thuật mới, tạo nền trắng bằng việc tạo viết xước cho dòng tranh truyền thống. Chính vì vậy, các sản phẩm tranh hiện tại luôn cho màu sắc tươi sáng, bắt mắt, ánh đồng lấp lánh, khác hẳn với màu trầm, tối của tranh làm theo cách làm truyền thống.

Nhiều người ở làng tranh Đồng Xâm thấy đây là một hướng phát triển mới cho làng nghề, họ đã học theo cách làm mới của của tôi. Bản thân tôi luôn ủng hộ cho quê hương mình và không ngại ngần chia sẻ kỹ thuật do mình sáng tạo ra, mong muốn sao những bức tranh của làng quê mình được quảng bá rộng rãi không chỉ trong mà ngoài nước đều biết đến", - ông Ổn mỉm cười.

Bài, ảnh: Phi Hùng