TS. Ngô Trường Sơn - Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương,
Bộ Nông nghiệp và PTNT

Phóng viên: Năm 2022 đã khép lại với nhiều thành tựu nổi bật trong chương trình xây dựng nông thôn mới. Vậy xin ông cho biết dấu ấn nổi bật của chương trình xây dựng nông thôn mới năm 2022 là gì?

Ông Ngô Trường Sơn: Năm 2022 là một năm rất đặc biệt trong triển khai Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới: Thứ nhất là về cơ chế chính sách, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XIII ban hành Nghị quyết 19/NQ-TƯ ngày 16/6/2022 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/2/2022 phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025; thứ hai, đây là năm đầu tiên triển khai áp dụng nhiều quy định mới, đặc biệt là Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới các cấp; thứ ba đó là bối cảnh kinh tế - xã hội có nhiều thuận lợi, khó khăn đan xen, đặc biệt là ảnh hưởng của dịch bệnh covid đến mọi mặt của đời sống của người dân. Nhưng với sự chỉ đạo quyết liệt của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình MTQG, Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng với đó là sự chủ động, nỗ lực của cả hệ thống chính trị, các bộ ngành, các địa phương, sự nhiệt tình ủng hộ và tích cực tham gia của mọi tầng lớp nhân dân, Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới đã đạt được những kết quả nổi bật, cụ thể là:

Thứ nhất, đã hoàn thành vượt kế hoạch các mục tiêu được Chính phủ, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương giao, cụ thể: đến hết năm 2022, cả nước đã có 6.001/8.211 xã (73,08%) đạt chuẩn nông thôn mới (tăng 4,4%) so với cuối năm 2021), trong đó, có 958 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao (tăng 455 xã so với cuối năm 2021) và 111 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu (tăng 68 xã so với cuối năm 2021); có 255 đơn vị cấp huyện thuộc 58 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới, tăng 42 đơn vị so với cuối năm 2021 (chiếm khoảng 39,6% tổng số đơn vị cấp huyện của cả nước). Trong tổng số 18 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới ( Hà Nội, Hải Phòng, Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình, Hải Dương, Ninh Bình, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Tp. Hồ Chí Minh, Bà Rịa-Vũng Tàu, Bình Dương, Đồng Nai, Cần Thơ, Bạc Liêu), có 05 tỉnh (Nam Định, Đồng Nai, Hà Nam, Hưng Yên và Hải Dương) đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.

Thứ hai, các văn bản pháp lý, hướng dẫn triển khai Chương trình đã cơ bản đầy đủ, làm cơ sở để các địa phương tổ chức triển khai Chương trình. Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương đã tham mưu, trình các cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy định, hướng dẫn triển khai Chương trình, cụ thể là các văn bản quy định về nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn; Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới các cấp (tỉnh, huyện, xã); quy định điều kiện, trình tự, thủ tục, hồ sơ xét, công nhận, công bố và thu hồi quyết định công nhận địa phương đạt chuẩn nông thôn mới; thành lập Tổ công tác và các văn bản hướng dẫn kiện toàn hệ thống văn phòng điều phối nông thôn mới các cấp; đặc biệt là ban hành 05 chương trình chuyên đề hỗ trợ thực hiện xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 (Chương trình mỗi xã một sản phẩm; Chương trình Khoa học và công nghệ phục vụ xây dựng NTM; Chương trình Phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới; Chương trình Tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới; Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, hướng tới nông thôn mới thông minh).

Thứ ba, bên cạnh những thành tựu chung và sự tăng trưởng của ngành nông nghiệp, kinh tế nông thôn đã có sự thay đổi lớn, tác động trực tiếp đến thu nhập và đời sống của người dân nông thôn. Chương trình OCOP đã đạt được kết quả nổi bật với 8.867 sản phẩm OCOP, của hơn 4.586 chủ thể, đạt 3 sao trở lên, trong đó 65,9% sản phẩm 3 sao, 33,2% sản phẩm 4 sao, 0,7% sản phẩm tiềm năng 5 sao và 20 sản phẩm 5 sao. Đặc biệt, sản phẩm OCOP đang từng bước khơi dậy tiềm năng đất đai, sản vật, lợi thế so sánh, đặc biệt là các giá trị văn hóa vùng miền để hình thành các sản phẩm OCOP tích hợp “đa giá trị”, khẳng định được giá trị và chất lượng trên thị trường, được người dân tín nhiệm. Góp phần chuyển dịch từ phát triển sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp.

Thứ tư, xây dựng nông thôn mới đã có nhiều chuyển biến theo hướng đi vào chiều sâu, hiệu quả và bền vững, trong đó vấn đề giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá, đậm đà bản sắc dân tộc được chú trọng. Phong trào chỉnh trang cảnh quan gắn với vệ sinh môi trường từng bước được tổng kết, nhân rộng, hình thành càng nhiều “miền quê đáng sống” trên cả nước, phù hợp với điều kiện đặc thù của các địa phương (nhất là các đặc thù về văn hoá).

Thứ năm, hoạt động tuyên truyền, truyền thông về nông thôn mới tiếp tục được duy trì và hình thành nhiều điểm sáng về xây dựng nông thôn mới, góp phần giữ vững nhiệt huyết và sự chủ động của cả hệ thống chính trị, người dân trong xây dựng nông thôn mới. Nhiều nội dung trọng tâm của giai đoạn 2021 – 2025 được truyền tải như: xây dựng nông thôn mới theo nguyên tắc “Cơ cấu lại nền nông nghiệp là động lực, nông thôn mới là nền tảng, nông dân là chủ thể”, hướng đến xây dựng “Nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân thông minh”…

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan khảo sát thực tế chuỗi giá trị nông sản từ sản xuất đến chợ, siêu thị

Phóng viên: Ngày 01/8/2022 Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 919/QĐ-TTg về việc phê duyệt chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giai đoạn 2021-2025. Vậy trong năm 2023, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương sẽ tham mưu cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ đạo các tỉnh những nội dung gì để thực hiện Quyết định trên?

Ông Ngô Trường Sơn: Phát huy những kết quả đạt được của Chương trình OCOP giai đoạn 2018- 2020, đặc biệt là sức lan tỏa của sản phẩm OCOP trong đời sống kinh tế - xã hội của các địa phương và cả nước. Các sản phẩm OCOP đã từng bước khơi dậy tiềm năng đất đai, sản vật, lợi thế so sánh, đặc biệt là các giá trị văn hóa vùng miền để hình thành các sản phẩm OCOP tích hợp “đa giá trị”. Trên cơ sở đó, ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 919/QĐ-TTg, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương đã tham mưu Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Kế hoạch và hướng dẫn triển khai Chương trình, trong đó nhiều nội dung sẽ phải tập trung triển khai từ năm 2023, đặc biệt là các địa phương, cụ thể là:

Theo dõi, hướng dẫn các địa phương rà soát, ban hành Kế hoạch triển khai Chương trình phù hợp với định hướng, mục tiêu của giai đoạn 2021-2025 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành, đặc biệt là phải phù hợp với lợi thế của địa phương về các sản phẩm đặc sản, làng nghề truyền thống, dịch vụ du lịch nông thôn.

Chú trọng công tác tuyên truyền sâu rộng về mục đích, ý nghĩa và yêu cầu của Chương trình OCOP, nhất là việc phát huy nội lực (trí tuệ, sự sáng tạo của chủ thể OCOP; giải quyết việc làm cho lao động tại chỗ; sử dụng nguyên liệu địa phương và giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa địa phương...) và gia tăng giá trị; nâng cao nhận thức, chuyển đổi tư duy cho các chủ thể OCOP, cán bộ, cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị phân phối, người tiêu dùng về chất lượng, thương hiệu của sản phẩm OCOP theo hướng: Phát huy giá trị tài nguyên bản địa, truyền tải về văn hóa, tri thức dân gian của địa phương.

Tập trung hướng dẫn, hỗ trợ các chủ thể OCOP đẩy mạnh năng lực thiết kế, sáng tạo để phát triển các đặc sản, sản phẩm truyền thống, phát huy giá trị văn hóa, hình thành sản phẩm tích hợp đa giá trị, nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển chuỗi giá trị sản phẩm OCOP gắn với xây dựng vùng nguyên liệu địa phương gắn với lợi thế về điều kiện sản xuất, giá trị văn hóa địa phương, đặc biệt là sản phẩm các làng nghề, nghề truyền thống, dịch vụ du lịch nông thôn; đẩy mạnh phát triển sản phẩm chế biến, chế biến sâu gắn với vùng nguyên liệu địa phương, văn hóa và tri thức bản địa.

Tổ chức triển khai kế hoạch quảng bá, kết nối thương mại và nâng cao hình ảnh thương hiệu cho các sản phẩm OCOP, ưu tiên các sự kiện gắn với quảng bá, giới thiệu văn hóa, du lịch đặc sắc của địa phương. Xây dựng và hình thành các “Điểm đến” quảng bá, nâng cao thương hiệu sản phẩm OCOP (Điểm OCOP, cà phê OCOP, tuyến phố OCOP, công viên sáng tạo OCOP,…) gắn với các hoạt động văn hóa, du lịch có lợi thế.

Đẩy mạnh hoạt động kiểm tra, giám sát sản phẩm OCOP sau khi được công nhận về chất lượng, an toàn thực phẩm, sử dụng thương hiệu sản phẩm OCOP, nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể đối với người tiêu dùng, đồng thời góp phần không để xảy ra tình trạng hàng giả, hàng nhái sản phẩm OCOP.

Trong bối cảnh yêu cầu về phát triển kinh tế, cần phải xác định phát triển sản phẩm OCOP phải gắn với bối cảnh chung về mục đích, yêu cầu của “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”, sản phẩm OCOP phải trở thành niềm tự hào của người dân, cộng đồng của từng địa phương, bên cạnh mục tiêu nâng cao đời sống, thu nhập cho người dân, đặc biệt là phụ nữ, người nghèo, người dân tộc thiểu số, thì còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nông thôn Việt Nam.

Phóng viên: Đất nước đã chuyển sang năm mới với nhiều kỳ vọng tương lai tươi sáng, đặc biệt trong chương trình xây dựng nông thôn mới năm 2023 sẽ có nhiều thành công mới, ông có thông điệp gì gửi tới các bạn đọc của Tạp chí Làng nghề Việt Nam?

Ông Ngô Trường Sơn: Năm 2023 sẽ là năm bản lề để thực hiện mục tiêu của Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Trong bối cảnh các cơ chế, chính sách đã cơ bản đầy đủ, nguồn lực đầu tư của Nhà nước đã được giao cho các địa phương, điều quan trọng là tiếp tục phát huy sự quyết liệt, chủ động của cả hệ thống chính trị, các bộ ngành, địa phương và người dân để thực hiện kế hoạch, mục tiêu trong xây dựng nông thôn mới. Nhân dịp năm mới, tôi mong muốn và kỳ vọng vào một năm tiếp tục thành công của Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới, tuy nhiên để làm được điều đó, sẽ còn rất nhiều việc phải làm, trong đó:

Tiếp tục phát huy sự chủ động, quyết liệt của các địa phương, sự đồng tình hưởng ứng và tích cực tham gia của mọi tầng lớp nhân dân, nhất là người dân ở nông thôn. Chúng ta cần phải xác định xây dựng nông thôn mới là dân, vì dân, do dân, mục đích cuối cùng là nâng cao chất lượng sống của người dân. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Lê Minh Hoan đã khẳng định, điều quan trọng và cũng là điểm mới của giai đoạn này trong nông thôn mới đó là “xây dựng nông thôn mới là “tạo cốt” nhưng phải giữ được “hồn”, bản sắc văn hóa nông thôn”. Đó là thách thức, nhưng cũng là trách nhiệm, là yêu cầu để mỗi người dân, mỗi cán bộ làm công tác xây dựng nông thôn mới phải luôn suy nghĩ về các giải pháp, cách làm sáng tạo trong quá trình triển khai xây dựng nông thôn mới.

Bên cạnh những đổi mới về cơ chế, chính sách của giai đoạn này, như: mềm hóa trong xây dựng Bộ tiêu chí về nông thôn mới, tạo sự linh hoạt, chủ động và phù hợp cho các địa phương, việc phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội cần quan tâm đến quy hoạch, đặc biệt là quy hoạch cảnh quan trên cơ sở điều kiện địa lý của từng vùng, bảo đảm phù hợp, nhưng vẫn tạo nên sự hài hòa và thân thiện với môi trường; chú trọng đến bảo tồn, chỉnh trang các không gian làng, xã vốn có trước đây.

Xây dựng không gian nông thôn cần gắn với phát triển kinh tế nông thôn để được bền vững và có sức sống. Trong đó, cần chú trọng phát triển kinh tế nông nghiệp theo chuỗi giá trị bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, hình thành sản phẩm tích hợp “đa giá trị”, sản xuất theo hướng kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ; phát triển công nghiệp vừa và nhỏ gắn với vai trò doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ gia đình, liên kết vùng nguyên liệu ổn định và bền vững; phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch gắn với bảo tồn làng nghề, thúc đẩy và kết nối không gian nông thôn và đô thị, đảm môi trường sinh thái nông thôn sáng, xanh, sạch đẹp và an toàn. Góp phần giữ gìn những nét văn hóa đặc sắc của các địa phương, đặc biệt là triển khai hiệu quả Chương trình OCOP và Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới.

Xây dựng nông thôn mới cần “lấy người dân là chủ thể” trao quyền chủ động hơn cho các địa phương để linh hoạt áp dụng và khuyến khích cộng đồng, người dân tham gia vào xây dựng nông thôn mới theo phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra và dân thụ hưởng”. Qua xây dựng nông thôn mới để người dân ngày càng tin tưởng sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước, tự hào và hài lòng về nơi mình đang sống, để nông thôn mới là nơi “để trở về”.

Xin cảm ơn ông!

Thực hiện Quý Đôn