Tiến sĩ Nguyễn Đình Tuân (hiệu là Hữu Mai), ông sinh ngày 12 tháng Giêng năm Đinh Mão (1867) tại làng Trâu Lỗ, tổng Mai Đình, (nay là thôn Trâu Lỗ, xã Mai Đình), huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Ông đỗ cử nhân triều vua Thành Thái (1897). Sau lại đỗ đầu kỳ thi Hội tại kinh đô Huế, được vua ban Đình nguyên, đệ tam giáp đồng Tiến sĩ. Ông làm Tri huyện Lục Ngạn, Việt Yên (Bắc Giang), Giáo thụ tỉnh Yên Bái... Án sát tỉnh Bắc Ninh (1919). Tiến sĩ Nguyễn Đình Tuân làm Án sát kiêm Tuần phủ tỉnh Thái Nguyên từ năm 1924. Thấy đời sống người dân Tân Cương nghèo khổ, khốn khó, Ông bàn với chính quyền sở tại và bàn với dân Tân Cương là đem giống chè về trồng để dân có thêm thu nhập. Theo chỉ dẫn của ông Nghè, cụ Vũ Văn Hiệt là tiên chỉ đầu tiên của xã Tân Cương cùng một số trai tráng và mấy người lính của ông Nghè phái đi, lặn lội lên Phú Thọ để xin giống chè về. Nhưng cây chè từ Phú Thọ đem về Tân Cương thì chất lượng khác hẳn, có hương vị riêng không nơi nào có được. Chính là điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng thích hợp tạo nên hương vị thơm ngon đặc biệt của cây chè Tân Cương. Năm 1925, Tân Cương đã được thu hoạch chè và lúc đầu còn gọi là chè Bạch Hạc, có lẽ do lấy cây giống từ vùng Bạch Hạc, tỉnh Phú Thọ.

Ban chấp hành Hội Di sản văn hóa Việt Nam thưởng trà tại cơ sở HTX Tâm trà Thái.

Đối với xã Tân Cương, ông Nghè Sổ không chỉ là người khai lập xã, cắm hướng đình và được thờ làm Thành hoàng mà còn có thể coi là vị tổ nghề đối với cây chè Tân Cương nổi tiếng.

Thời Thực dân Pháp còn đô hộ nước ta, chè Tân Cương từng đoạt giải nhất Thi đấu xảo ở Hà Nội năm 1935, được mang thương hiệu”Chè Cánh Hạc”. Biểu tượng con cháu Lạc Hồng luôn nhớ về cội nguồn tạo ra sức mạnh Việt Nam.

Hiện nay, chè Tân Cương phát triển ra 9 huyện , thành phố, thị xã của tỉnh: Thành phố Thái Nguyên, và Sông Công, thị xã Phổ Yên, huyện Đại Từ, Phú Lương, Định Hóa... với diện tích hơn 21.000 ha chè, (diện tích chè kinh doanh 18.000 ha) với 87 hợp tác xã, 133 làng nghề và trên 50 công ty chuyên sản xuất kinh doanh chế biến chè. Nghề sản xuất chế biến chè có vai trò quan trọng phát triển kinh tế của tỉnh Thái Nguyên, là mặt hàng xuất khẩu ra nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nguyễn Đình Tuân (1867 - 1941)

Nghệ nhân ẩm thực Nguyễn Thanh Dương, HTX trà Trung du Thái Nguyên có gia đình ba đời làm nghề chè tại Tân Cương mời mọi người thưởng thức các món ăn chế biến từ chè như: Gà và Cá hồ Núi Cốc hấp lá chè, bánh dày.. chè, chả chè nướng than hoa...ngon, lạ miệng. HTX chè Hảo Đạt, HTX Tâm Trà Thái, Chè Tiến Yên...giới thiệu các sản phẩm chè búp hút chân không, chè hộp tôn, chè hộp cát tông...mẫu mã đẹp, chất lượng ngày càng hút khách. Việc kết nối trải nghiệm du lịch làng nghề chè với “Không Gian Văn Hóa Trà”, các công ty du lịch trải nghiệm cho khách mượn trang phục, hái chè, sao chè, pha trà...với Danh thắng Hồ Núi Cốc và Khu di tích Quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa cần đầu tư, phối hợp bài bản và hấp dẫn hơn.

Lễ giỗ ông tổ nghề chè Tân Cương giáo dục truyền thống “ăn quả nhớ người trồng cây” của hoạt động Làng nghề chè Thái Nguyên, kết nối, kích cầu trải nghiệm du lịch nông nghiệp, nông thôn.

Bài và ảnh: Đồng Khắc Thọ