Tết của người Mông ở Tây Bắc
Mọi người kể: từ đêm 31/8, nhiều nẻo đường từ các huyện Mai Châu, Bắc Yên, Phù Yên, Yên Châu, người Mông đã xúng xính trong những bộ quần áo đẹp nhất, mới nhất để về Mộc Châu - nghĩa là không ít người hoặc cả gia đình đã vượt qua quãng đường núi tới hơn 100 km, bằng các phương tiện: ô tô, xe máy, cưỡi ngựa, đi bộ! Trong dịp này, nhiều du khách trong và ngoài nước cũng nô nức kéo về Mộc Châu để cùng đồng bào Mông (và các dân tộc khác ở Tây Bắc) chơi Tết Độc lập.
Kể từ ngày 28/8 cho đến ngày 2/9 liên tục diễn ra nhiều hoạt động: Hội chợ thương mại, biểu diễn văn nghệ, triển lãm tranh ảnh, thi đấu thể thao & các trò chơi dân gian: Bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co, tung còn, tó má lẹ, đánh tu lu, ném pa pao, giã bánh dày, trò chơi rồng ấp trứng,…
Theo phong tục của tổ tiên mình, đồng bào Mông chỉ ăn Tết một lần vào dịp cuối năm dương lịch. Nhưng lâu nay, theo một số người già đất Mường Sang cũ (tên địa phương của Mộc Châu), vào khoảng những năm 50 của thế kỷ trước, đồng bào dân tộc Mông ở Mộc Châu đã hình thành nên một cái Tết mới – đó là Tết Độc lập mừng Quốc khánh 2/9, và tồn tại tới ngày nay như một nét văn hóa đặc sắc.
Ngày hội này, lúc đầu chỉ là một “Đêm hội người Mông”, nghĩa là chỉ của riêng người Mông, nhưng dần dà sau thời gian đã thu hút được đông đảo bà con các dân tộc khác như: Thái, Mường, Kinh, Dao, Khơ Mú, Sinh Mun… ở các địa phương trong tỉnh, ngoài tỉnh và cả ở nước bạn Lào. Thị trấn nhỏ trên cao nguyên Mộc Châu trở thành điểm đến của Hội ngộ, là dịp đồng bào Mông trao đổi tình cảm, gắn kết cộng đồng, nơi trai gái tìm nhau rồi nên nghĩa trăm năm.
Như vậy là, nếu Tết truyền thống của người Mông chỉ gói gọn trong phạm vi của gia đình, họ hàng, cộng đồng bản hoặc giữa các bản với nhau thì Tết độc lập 2/9 là một “hiện tượng văn hóa” đặc sắc mang tính thời đại, đó cũng là sự liên kết giữa các cộng đồng người Mông của các vùng miền khác nhau.
Mấy năm qua, đã có hàng chục bài báo viết, báo mạng nói về ngày Lễ đón Tết Độc Lập này một cách chi tiết, vì vậy tôi không làm mất thời gian của bạn đọc trong việc miêu tả nội dung Lễ Độc Lập đó.
Trở lại cái đêm ấy, các bạn trẻ của tôi ai cũng ngạc nhiên, say mê, trầm trồ, họ lần đầu tiên được sống trong một không gian văn hóa chưa từng thấy trên Đất nước ta. Còn tôi, vì đã vài ba lần được sống qua, sự ngạc nhiên háo hức không còn nữa, nhưng khung cảnh trên cũng cho tôi thêm một dịp để tiếp tục suy ngẫm về Văn hóa & Thân phận đồng bào Mông Tây Bắc - điều đã cuốn hút tâm trí tôi suốt nhiều năm ròng…
Đêm sâu, bên một vệ đường phố núi Mộc lỵ, khi tiếng kèn lá giao duyên của một cô gái Mông cất lên, tôi đã tâm sự với các nhà báo trẻ vài trải nghiệm của mình sau nhiều ngày lang thang trên các vùng người Mông khắp Sơn La trong đợt làm phim tài liệu “Trăn trở vùng cao”. Điều đó cũng giúp cho tôi chợt hiểu thêm nguyên do, cùng ý nghĩa sâu xa của những điều vừa được chứng kiến tại Châu Mộc đêm 1/9.
Đồng bào Mông là một cộng đồng người cứ chọn nơi nào cao nhất để định cư, bao đời nay tồn tại trên dốc cao chìm khuất giữa sương mù, và hiện đang đứng trước không ít thử thách nặng nề để sống cho ra sống… Họ rời khỏi nhà từ lúc nhọ mặt để trở về trong ánh đèn mỡ lợn hoặc ánh điện lom đom lấy lên từ suối cạn.
Các làng Mông (Jao) ở khắp vùng Tây Bắc vốn thừa đất thiếu nước, nhiều dốc hiếm bãi bằng, từng trải qua bao thời loạn rừng động núi, di cư liên miên, vốn là những vùng quê tự cung tự cấp chưa ổn định, sống bằng nương rẫy, trình độ dân trí còn thấp, các hủ tục và nạn mê tín còn nặng nề, và đồng bào thì mộc mạc, khảng khái nhưng cũng dễ bị kẻ xấu mua chuộc, lợi dụng… Đó là dân tộc của những “Tiếng hát làm dâu”, “Tiếng hát mồ côi” thống thiết. Câu dân ca Mông hát bên bếp lửa như vọng mãi lời ai oán của những kiếp người khổ sở:
Ta trót ăn lầm cơm ma
Trót uống lầm nước ma
Lạc chân trời đến quê ma
Ta đi được, trở về không được…
Tại một vùng cao hẻo lánh Sốp Cộp, tôi đã được nghe những lời hát cúng “Ma bò”: “Con bò sừng cao đến tận trời, đuôi quệt dưới trần gian, mang chín thang thuốc chữa cho gia đình sống cuộc đời thanh bạch, trong như nước, trắng như gạo, xanh như rừng…”. Trong những lời hát cúng tựa sử thi ấy, tôi chợt nhớ đến câu chuyện do nhà văn người Mông Hờ A Di kể: một ông bác, chỉ vì cần có một con bò cúng ma đã cam tâm đem cả cháu gái mình bán đi!
Vẻ đẹp tâm linh và sự lạc hậu, cái cao cả và sự tối tăm…tất cả đang kết thành búi trong tâm thức ngàn đời, đang cần được nhiều người có tâm có hiểu biết và những chính sách đúng đắn gỡ dần ra… Người Mông xưa thường buồn bã ví dân tộc mình như một cánh chim: “Người ta có ruộng, người ta ăn thóc mọc dưới đất… Người Mông ta không có ruộng, ta bay trên trời cao tìm quả ngọt trong rừng” (Dân ca Mông). Đó chính là loài chim Pocư Úacâu, còn gọi là chim Chèo bẻo, loài chim nhỏ nhắn có sức sống kiên cường, dũng cảm và mưu lược, chiến thắng được cả diều hâu hung dữ…Và đồng thời, người Mông còn là chủ nhân đáng tự hào của một bản sắc văn hoá vùng cao có một không hai! Những phục trang, những hoạ tiết thổ cẩm tinh xảo rực rỡ của người Mông, người Dao khiến bất kỳ ai khó tính nhất cũng phải khâm phục.
Nước thép rèn của những con dao Mông chất lượng không kém lưỡi dao Đa-mát Thổ Nhĩ Kỳ nổi tiếng thế giới. Nòng súng kíp của người Mông được làm một cách kỳ công, chính xác – bằng sức nước ngày đêm khoan nòng thép! Những thửa ruộng bậc thang, những nương màu trên những sườn núi có độ dốc cao chứng tỏ kỹ thuật canh tác độc đáo và đức tính cần cù, nhẫn nại của người dân vùng cao…
Cuộc vận động phá bỏ cây thuốc phiện cách đây hơn hai thập kỷ đã làm rung chuyển tận gốc rễ một tập quán canh tác và sinh sống quan trọng của hàng chục vạn người Mông. Những người khổng lồ xưa trong truyền thuyết của người vùng cao chắc hẳn phải ngỡ ngàng bởi thế hệ cháu chắt của họ trong những năm cuối của thế kỷ 20 đã dám từ bỏ một tập quán vững chắc dường như có sự hỗ trợ của đấng thần linh: trồng và hút thuốc phiện!
Tuy thế, cuộc sống của đồng bào Mông Tây Bắc vẫn đang đứng trước bao thử thách lớn lao! Tôi từng được nghe ông trưởng Ban Dân tộc của tỉnh Sơn La nói: “Đồng bào Mông giờ cuộc sống đã khá hơn xưa nhiều, nhưng còn gieo neo lắm; tỷ lệ nghèo so với các dân tộc khác vẫn trên 80%, cuộc xoá đói giảm nghèo còn kéo dài…Việc sắp xếp lại dân cư, việc chuyển đổi cơ cấu sản xuất, việc nâng cao dân trí, việc xoá bỏ những điểm nóng ma tuý, và biết bao việc- cái gì cũng cần kíp cả trong thời “hậu cây thuốc phiện” vùng cao…”.
Rồi còn hàng loạt vấn đề sinh tử nữa: sự cần thiết phải phát triển nghề dệt lanh, nghề rèn truyền thống của người Mông thành hàng hoá. Bởi ngày hôm nay hiếm khi tìm thấy một khung cửi trong những ngôi nhà ám khói; những bếp lò rèn đã nguội tanh từ lâu. Tất cả đều có thể mua được ở chợ biên giới Chiềng Khương, chợ bên Lao Cai… Còn những chiếc váy Mông lộng lẫy, những tấm thổ cẩm tuyệt đẹp- sản phẩm của nghề dệt lanh độc đáo chỉ người Mông mới có và những con dao Mông nổi danh giờ có nguy cơ sẽ chỉ còn tìm thấy trong các bảo tàng dân tộc học!
Đạo diễn, Nhà báo Mai An
Nguyễn Anh Tuấn
Tin liên quan
Tin mới hơn

Bình Định chung sức xây dựng cộng đồng nhân ái
11:03 | 30/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Huyện Tuy Phước hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát
09:47 | 29/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Sôi động đêm đại nhạc hội Dạ Khúc Tháng Tư 2025: Viễn Nguyên
15:44 | 26/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Đoàn kiều bào dâng hương tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào
14:36 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Phát pháo cuối cùng trong ngày lịch sử 30.4
14:34 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bản hùng ca Ngày đại thắng mùa xuân
14:34 | 24/04/2025 Thơ làng nghề, thơ nghệ nhân
Tin khác

Dũng sỹ trên đồi “thịt băm”
14:34 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Người giữ hồn Tây Nguyên
14:33 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Cơm nắm lá cọ ở làng cổ Phù Ninh
14:32 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Thơ người Làng nghề
14:32 | 24/04/2025 Thơ làng nghề, thơ nghệ nhân

Bánh bột lọc - Biểu tượng ẩm thực của Cố đô
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bình Định: Huyện Vân Canh thực hiện đồng bộ, hiệu quả chính sách xóa nhà tạm, nhà dột nát
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Hương vị đặc biệt - Hủ tiếu Mỹ Tho
14:31 | 24/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Phát huy bản chất tốt đẹp Bộ đội Cụ Hồ trong xây dựng cuộc sống
10:17 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh tại thành phố Hồ Chí Minh
10:03 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Hồi ức của Thượng tướng Nguyễn Huy Hiệu về ngày giải phóng miền Nam 30/4/1975
10:02 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Sống lại ký ức nơi “Đất thép thành đồng”
09:58 | 23/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Tình thơ người lính trong tâm hồn dũng sĩ diệt xe cơ giới Lê Sỹ Thái
09:17 | 22/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Bảo tồn văn hoá truyền thống qua tác phẩm truyện tranh về làng nghề
08:50 | 22/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn nghề truyền thống ở bản Sưng
08:50 | 22/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Lễ hội Tràng An - Hành trình về miền di sản linh thiêng
09:22 | 21/04/2025 Văn hóa - Xã hội

Từ Nhật Bản trở về, anh nông dân trẻ "thay áo mới" cho thanh long quê nhà
11:03 Kinh tế

Phát huy vai trò chủ thể của người dân: Động lực bền vững trong xây dựng nông thôn mới ở Quảng Trị
11:03 Nông thôn mới

Bình Định chung sức xây dựng cộng đồng nhân ái
11:03 Văn hóa - Xã hội

Lãnh đạo Đảng, Nhà nước vào Lăng viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước
11:03 OCOP

Phụ nữ Tây Hồ chung tay bảo tồn nghề truyền thống: Hành trình từ những búp sen
10:39 Làng nghề, nghệ nhân