Độc đáo mặt nạ của người Cơ - Tu
Theo phong tục cổ truyền của người Cơ-tu xưa, người làm mặt nạ ma thuật hoặc tượng thiêng phải là thợ điêu khắc vào loại giỏi nhất làng. Khi làm mặt nạ ma thuật, nghệ nhân thường làm một mình, ở những nơi kín đáo nằm sâu trong rừng, không một ai đến xem và bàn luận gì. Tài năng của các nghệ nhân càng được đánh giá cao hơn khi điêu khắc được các mặt nạ ma thuật mà người ta nhìn vào đã thấy rùng rợn, sợ hãi.
Để đục đẽo, chạm trổ những chiếc mặt nạ, những nghệ nhân Cơ-tu thường chọn những đoạn cây gỗ có chiều rộng từ 20-25cm, chiều dài từ 30-35cm. Chỉ bằng những công cụ đơn giản như con dao nhọn và chiếc mác, những thân cây lớn đã được đẽo gọt thành các tác phẩm nghệ thuật. Với những nhát gọt chính xác, dứt khoát, không chi tiết cầu kỳ làm cho mặt nạ mang tính biểu tượng cao. Những bộ phận chính trên mặt nạ như mắt, mũi, miệng đến những chi tiết khác như trán, má, cằm... được cách điệu với đường nét tạo hình hết sức hoang sơ. Chỉ với một đường khoét lõm ở đuôi mắt, một đường cong trên má, đủ để thể hiện được tính cách của chiếc mặt nạ: hung dữ hay hiền lành. Mặt nạ xuất hiện trong nghệ thuật truyền thống của nhiều tộc người, song ở người Cơ-tu, chúng có sắc thái riêng trong tạo dáng và chạm trổ, có kết hợp nhuần nhuyễn giữa tài nghệ gọt đẽo và sử dụng sắc màu để tạo nên một chiếc mặt nạ hoàn hảo. Màu đen, đỏ, trắng là những màu chính thường dùng trong hội họa truyền thống của người Cơ-tu và cũng là sắc màu cơ bản thể hiện trên mặt nạ. Tùy theo tính cách của mỗi chiếc mặt nạ mà người nghệ nhân có cách phối màu, tô vẽ riêng nhằm tạo ra nhiều khuôn mặt với nét đặc trưng, biểu cảm khác nhau.
Mặt nạ gỗ của người Cơ-tu được chia thành hai dạng hình cơ bản: loại dữ ác và loại hiền lành. Với hai loại mặt nạ dữ và hiền cho thấy, trong đời sống tâm linh của người Cơ-tu, họ tin rằng luôn có sự tồn tại giữa người ác, người xấu bên cạnh người tốt bụng, hiền lành như là hai mặt đối lập của cuộc sống. Mặt nạ gỗ không phải là vật vô tri vô giác mà phản ánh tâm tưởng của đồng bào muốn vươn tới cuộc sống thiện lành, xóa bỏ, ngăn chặn điều dữ ác, tai ương. Chiếc mặt nạ hung dữ là biểu hiện của cái ác, dân làng phải đề cao cảnh giác, ngược lại, mặt nạ hiền lành thể hiện niềm tin vào những điều tốt đẹp trong cuộc sống, thể hiện khát vọng được sống trong một xã hội yên lành, khang ninh.
Già làng Pơ-loong Nhành (ở xã Lăng, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam) cho biết: “Dù mặt nạ ma thuật được làm bằng gỗ nhưng nó rất có sức sống. Dù thấy nó bất động nhưng người Cơ-tu vẫn xem mặt nạ ma có linh hồn riêng. Người Cơ-tu quan niệm nó có thể dò xét, xua đuổi ma xấu, biết ai trong làng có tính tình xấu, tâm ý không trong sáng. Nhìn vào mặt nạ ma thuật ở Gươl, nhà mồ, kẻ xấu phải sợ hãi, lo lắng…”
Ngày nay, còn rất ít những nghệ nhân Cơ-tu có thể sáng tạo những tác phẩm mặt nạ gỗ. Vì thế, mặt nạ gỗ của người Cơ-tu ít tìm thấy được, chỉ còn lại rải rác một số ở thôn bản vùng cao của tỉnh Quảng Nam thuộc các huyện Tây Giang, Nam Giang, Đông Giang. Trong những năm qua, để bảo tồn loại hình điêu khắc độc đáo này, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Bảo tàng Đà Nẵng, Bảo tàng Quảng Nam cũng đã sưu tầm, phiên bản, lưu giữ và trưng bày nhiều mặt nạ gỗ xưa cổ, giới thiệu nét độc đáo, lạ mắt nhất trong di sản văn hóa tộc
người Cơ-tu.
Tóm lại, dù được điêu khắc với nhiều hình thể khác nhau nhưng mặt nạ của người Cơ-tu luôn là vật bảo vệ, xua đuổi ma tà cho cộng đồng làng. Không chỉ vậy, mặt nạ ma còn làm cho các Gươl, nhà mồ của người Cơ Tu có vẻ đẹp khác biệt, ghi dấu trí tưởng tượng phong phú, đời sống tâm linh của đồng bào Cơ-tu. Với từng nhát đục, nhát đẽo gọn gàng, không rườm rà, không trau chuốt, những nghệ nhân Cơ-tu đã làm nên những tác phẩm nghệ thuật mang tính nguyên sơ và giàu chất biểu tượng...
Bài, ảnh: Lâm Đăng Khoa
Tin liên quan
Tin mới hơn
Người đảng viên tâm huyết xây dựng làng nghề trên đảo xa
09:43 | 24/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Sơn La: Làng nghề chế biến long nhãn từng bước khẳng định thương hiệu
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Sóc Trăng
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tìm giải pháp bảo tồn và phát triển phố nghề Lãn Ông trong khu Phố cổ Hà Nội
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc hoạt động văn hóa 'Giữ nghề xưa trên phố' năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tin khác
Làng nghề Xuân Hội phát triển bền vững
15:48 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Xã Yên Bài (Hà Nội): Làng nghề Phú Yên nỗ lực vượt khó
13:51 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Gia Lai: Nỗ lực gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người đồng bào
09:21 | 17/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được vinh danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
22:54 | 16/04/2024 Tin tức
Bình Phước: Ngày hội Yến sào mở ra cơ hội phát triển bền vững
22:50 | 16/04/2024 OCOP
Hà Nội: Khai trương tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long - Hà Nội”
14:31 | 15/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm tương Mông Phụ
14:08 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thăng trầm nghề đúc lư đồng An Hội ở thành phố hồ chí minh
10:20 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng Châm Khê - Nơi giữ hồn quan họ cổ
10:19 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguồn gốc lịch sử về nghề sơn mài
09:44 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Niềm trăn trở của Nghệ nhân ưu tú Y Sim Ê ban
14:44 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề nuôi vẹm xanh
14:43 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo "may nóng" ở phố cổ Hội An
14:42 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc triển lãm “Chuyện Đình trong Phố” với câu chuyện nghề làm da giầy truyền thống
09:16 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thủ tướng Phạm Minh Chính dự phiên khai mạc Diễn đàn Tương lai ASEAN
14:42 Tin tức
Bế mạc Phiên họp thứ 32 của của Ủy ban Thường vụ Quốc hội
14:41 Tin tức
Hơn 300 hình ảnh, tài liệu, hiện vật tiêu biểu được giới thiệu tại Triển lãm Điện Biên Phủ
14:41 Tin tức
Bộ Công Thương phổ biến một số điểm mới tại Nghị định số 43 quy định về xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực nghề thủ công mỹ nghệ
11:35 Khuyến công
Linh thiêng cổ tự Chùa Hưng Phúc
11:31 Văn hóa - Xã hội