Quạt Chàng Sơn
Chiếc quạt ở Chàng Sơn đã được gắn với rất nhiều huyền tích, trong đó nổi lên là câu chuyện ngày xưa có “hội đồng tiên quạt”, vì lương duyên nên kết quạt để giải tâm phiền. Người dân trong làng cũng truyền miệng câu thơ: “Tiên đồng hội quạt, hội đồng tiên/Lương duyên kết quạt, giải tâm phiền/ Phiền tâm quạt, tay đưa gió/Gió đưa tay quạt, hội đồng tiên”. Từ thế kỷ XIX, quạt Chàng Sơn đã nổi tiếng, từng được người Pháp đem sang Paris triển lãm. Người làm quạt giỏi được phong chức Bá Hộ, một phẩm hàm cấp cho hào lý hoặc người giàu có thời phong kiến.
Để có được một chiếc quạt ưng ý, người nghệ nhân phải bỏ rất nhiều công sức chọn lựa từng ống tre làm nan quạt, từng sợi mây để làm viền và từng thếp giấy để làm cánh quạt. Có nhiều loại quạt được người Chàng Sơn làm ra như quạt giấy, quạt ghép, quạt the, quạt thư pháp, quạt lụa... nhưng nổi tiếng nhất vẫn là quạt the. Nguyên liệu cơ bản một chiếc quạt giấy hay quạt the đều gồm tre, giấy, vải và hồ nếp. Tre phải dẻo, già, có độ tuổi từ 3 năm trở lên, không mối mọt thì nan quạt mới bền, đẹp. Tre cắt thành ống, cạo tinh xanh, lấy dao tách cật ra, gắn sơn ta vào giữa hai thanh tre. Sau đó, các thanh tre được bó chặt lại vài tháng, đến khi khô sơn mới vót thành nan quạt. Sợi mây phải óng, mượt, dài để khi đan không phải nối nhiều đoạn lại với nhau. Ngày trước, Chàng Sơn chủ yếu dùng giấy dó của Bắc Ninh và nhựa quả cậy để làm quạt. Nhưng ngày nay, cả hai nguyên liệu này đều hiếm thay vào đó, quạt Chàng Sơn hiện nay được sản xuất từ loại giấy Bãi Bằng để mộc hay nhuộm màu, tạo vẻ sặc sỡ, tươi vui cho những chiếc quạt xoè của lễ hội.
Khi vẽ phải căn chuẩn nếp gấp giữa các nan quạt. Phải tính toán kỹ lưỡng sao cho khi hoàn thành, gấp quạt lại không ảnh hưởng đến tranh, các nếp gấp nằm vào đúng khoảng không, không được cắt người hay cắt vật. Nếu trường hợp bắt buộc phải cắt, thì cái tài của người vẽ chính là tạo mối liên kết sao cho người xem không biết vật đó bị cắt nếu không tận tay sờ vào quạt. Khi các công đoạn làm quạt hoàn thiện, người họa sỹ sẽ phủ lên đó một lớp sơn bóng để giữ cho quạt sáng đẹp, bền lâu.
Quạt tranh là loại quạt khó làm hơn cả. Kích cỡ và thể tài của quạt tranh khá đa dạng, nên quạt tranh có thể cầm tay hay treo trong nhà như một kiểu trang trí nội thất. Kỹ thuật làm quạt tranh phức tạp hơn nhiều so với làm quạt giấy hay quạt the thông thường. Tranh được vẽ trên lụa, và đôi khi còn được thêu ren trước khi gắn vào nan quạt. Đề tài trên quạt tranh khá phong phú, thường là các tích cổ Trung Quốc, tranh phong cảnh, nền để trắng tự nhiên hoặc tô màu. Để tạo ra một chiếc quạt tranh, nghệ nhân Chàng Sơn không chỉ có bàn tay khéo léo, tài hoa, mà còn phải có khả năng sáng tạo và cảm thụ hội hoạ tốt.
Gặp gỡ nghệ nhân làm quạt
Ghé qua cơ sở làm quạt của nghệ nhân Dương Văn Đoàn. Chú Đoàn là nghệ nhân có tiếng, từng cùng cha là nghệ nhân Dương Văn Mơ tạo ra tác phẩm quạt để đời dài 15 m trưng bày ở dịp Đại lễ 1.000 năm Thăng Long Hà Nội. Quạt của nhà chú là loại trưng bày, phụ kiện, chứ không phải là loại bán đại trà dùng để làm mát. Cái nghề làm quạt nhẩm ra cũng không hề khô khan như nhiều người nghĩ.
Mỗi chiếc quạt là một tác phẩm nghệ thuật
Chú Đoàn kể, nhà chú là cơ sở duy nhất ở Chàng Sơn làm quạt trang trí, thường là rất to, in trên lụa hoặc mây tre. Chú cũng là người tự vẽ trang trí trên mặt giấy, khi thì cảnh Hồ Gươm, khi thì cảnh đồng lúa làng quê Việt. Chú bảo đây là do làm quen chứ không phải là tài cán vẽ vời gì. Nhưng tôi thì thấy mỗi bức vẽ đều như in một bức tranh lên giấy vậy. Rất có hồn.
Những bức tranh trên quạt đều đậm bản sắc văn hóa truyền thống Việt Nam.
Chú Đoàn là một tấm gương về sáng tạo và học hỏi. Sản phẩm của chú giờ phần lớn đều được mang ra nước ngoài với điểm đến là những nền văn hóa tinh hoa như Pháp, Nhật, Mỹ. Ngoài ra còn có những chiếc quạt mà… không phải quạt, được dùng trong những nghi lễ tâm linh, lễ hội truyền thống hoặc có thể được chế tác thành thiệp mời cưới. Sự độc đáo từ hình dáng chiếc quạt Việt Nam cũng được hiện diện ở khá nhiều nhà hàng lớn, với tấm menu được thể hiện trên chiếc quạt.
Cũng như bao làng nghề truyền thống khác, nghề làm quạt giấy rơi vào tình trạng “teo tóp”, khi mà người người chủ yếu dùng quạt điện, điều hòa. Những năm về trước làng quạt cũng lao đao trong thời buổi cơ chế thị trường nhưng một hai năm trở lại đây Chàng Sơn đã tìm được chỗ đứng trên thị trường bởi xu hướng du lịch làng nghề ngày một phát triển. Quạt Chàng Sơn vẫn liên tục được xuất khẩu sang Pháp, Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc... Thậm chí có những đoàn khách du lịch quốc tế tình cờ được tặng một chiếc quạt Chàng Sơn đã tìm cách đến tận làng nghề để đặt hàng. Với những bước đi vững chắc và đã khẳng định được thương hiệu, bây giờ chẳng ai nói nghề làm quạt là nghề phụ nữa. Giờ đây, ở Chàng Sơn nhà nhà làm quạt, người người làm quạt. Những chiếc quạt không đơn thuần để làm mát những ngày hè, mà còn là vật giải tỏa những ưu phiền, chứa đựng những thông điệp sâu lắng lòng người và góp phần quảng bá văn hóa Việt đến với bạn bè quốc tế.
Xuân Mạnh(TH)
Tin liên quan
Tin mới hơn
Bình Định: Khôi phục và phát triển Làng nghề nón lá Nhơn Mỹ
09:35 | 05/02/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Huyện Phú Xuyên từng bước khai thác tiềm năng du lịch làng nghề
15:37 | 04/02/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề làm muối Bạc Liêu Tinh hoa đến từ biển cả
08:29 | 26/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề dệt lụa Vạn Phúc Tài hoa của nghệ nhân
09:19 | 25/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Bến Tre: Ý tưởng điêu khắc độc đáo từ cây, trái quê hương
09:18 | 25/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Mai khoe sắc vàng đón Tết
10:03 | 21/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Nghệ nhân Đào Thanh Hảo góp phần tạo dựng thương hiệu chè Thái Nguyên
15:00 | 20/01/2025 OCOP
Cộng đồng làng nghề sẽ bước sang thời kỳ mới
15:00 | 20/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề “trình làng” những trái cây độc lạ dịp Tết
14:59 | 20/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Chủ thể OCOP 5 sao nói về câu chuyện xuất khẩu
09:56 | 17/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Festival nghề muối Việt Nam
09:51 | 15/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Giữ lửa nghề tò he Xuân La
09:50 | 15/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Đại Bái - Di sản vàng son của nghệ thuật đúc đồng Việt Nam
09:50 | 15/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Quảng Ngãi: Nghề “bánh quê” rộn ràng vụ Tết
14:56 | 14/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Nghệ An: Nghề thủ công truyền thống nhiều thăng trầm
14:55 | 14/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Làng xôi Phú Thượng
14:55 | 14/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề mai cảnh Thế Chí Tây vào vụ Tết
14:55 | 14/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Chàng trai “đất nhãn” tạo dựng thương hiệu cho đặc sản quê hương
21:04 | 13/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Nghệ nhân làng nghề Việt Nam Đào Thanh Hảo: Góp phần tạo dựng thương hiệu chè Thái Nguyên
21:03 | 13/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
18 điểm du lịch gắn với làng nghề và làng nghề truyền thống
14:07 | 13/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Làng chiếu Định Yên rộn ràng vào Tết
11:03 | 13/01/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định trở thành tỉnh giàu mạnh, văn minh, hạnh phúc
09:44 Tin tức
Bắt tay ngay vào thực hiện nhiệm vụ từ những ngày đầu Xuân mới, quyết tâm hoàn thành mục tiêu cả năm 2025
09:42 Tin tức
Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ phát động Tết trồng cây tại Hưng Yên
09:40 Văn hóa - Xã hội
Quảng Ngãi: Những “điểm tựa” nơi vùng cao
09:36 Nông thôn mới
Bình Định: Khôi phục và phát triển Làng nghề nón lá Nhơn Mỹ
09:35 Làng nghề, nghệ nhân