Đồ gỗ mỹ nghệ Phù Khê Khẳng định thương hiệu

Đồ gỗ mỹ nghệ Phù Khê

Lịch sử làng nghề mỹ nghệ Phù Khê

Theo truyền lại, làng gỗ mỹ nghệ Phù Khê được hình thành từ khi nhu cầu xây dựng cung điện, thành quách của thành Thăng Long phát triển. Lúc ấy nghệ nhân tài giỏi từ các nơi tập trung về Phù Khê rất đông, dần hình thành nên ngôi làng chạm khắc có tiếng.

Sự nổi tiếng của người thợ Phù Khê đã đi vào trong ca dao, đời sống của người dân khắp miền Bắc: “Hà Nội thêu quạt, thêu cờ, Phù Khê chạm trổ ngai thờ nhà vua”. Đến ngày nay, Phù Khê vẫn là làng nghề phát triển với các sản phẩm được người dân khắp nơi tin tưởng và lựa chọn.

Truyền rằng, tổ nghề mộc là ông Lỗ Ban và từ xưa đến nay nhân dân vẫn giữ tục thờ Tổ nghề. Hàng năm, trước ngày 7 tháng Giêng, Ban Quan khánh Phường Thợ đã họp bàn để chuẩn bị cho công việc tế lễ. Lễ vật gồm: Xôi, gà, rượu, hoa quả, hương đăng.

Tất cả các gia đình người thợ trong phường thợ đều phải có trách nhiệm đóng góp. Vào ngày 7, Ban Quan khánh Phường Thợ có trách nhiệm tế lễ Tổ nghề.

Sáng tạo sản phẩm bài bản

Dụng cụ hành nghề đục, chạm gỗ của những người thợ làng Phù Khê

Để sản xuất ra một sản phẩm mỹ nghệ cần đòi hỏi sự công phu và bài bản.

Dụng cụ hành nghề đục, chạm gỗ của những người thợ làng Phù Khê bao gồm: cưa, bào, thẩm, ke, tràng, đục móng, đục thẳng... với các loại to nhỏ khác nhau. Quy trình hình thành một sản phẩm đồ gỗ mỹ nghệ được chia làm ba khâu: Khâu thứ nhất là cắt, xẻ gỗ và đục các mộng mẹo gọi là làm thô (hay làm ngang); khâu thứ hai là chạm thô và khâu thứ ba là chạm tinh. Người dân làng nghề vẫn thường lưu truyền câu nói: “Nhất mộc, nhị nhân, tam vân, tứ thú”, ý nói khó nhất là chạm cây cối, khó thứ hai là chạm hình người, thứ ba là chạm mây, thứ tư là chạm hình những con thú.

Người thợ Chạm khắc lại đòi hỏi tính thẩm mỹ và nghệ thuật cao

Trước tiên người thợ cả phải có ý tưởng về đồ vật mình định sản xuất ra và phải thể hiện bằng bản vẽ (gọi là tạo mẫu sản phẩm), tiếp theo phải chọn loại gỗ cho phù hợp với đồ vật định làm ra, lấy mực, rồi cho thợ xẻ ra thành từng tấm gỗ có độ dày mỏng khác nhau.

Công đoạn tiếp theo là giao cho thợ Ngang pha gỗ như (cưa, cắt, đục, bào) và lắp ráp thành hình dáng sản phẩm ví dụ như hình cái tủ, cái giường, hay bộ bàn ghế. Nếu trong sản phẩm có bộ phận của chạm khắc hay tiện thì lại giao thợ Chạm khắc hay tiện thực hiện.

Tiếp đến người thợ Ngang và thợ Chạm cũng phải phối hợp với nhau chính thức lắp ráp và hoàn thiện sản phẩm với các công việc như: bào gỗ, nạo nhẵn, lu những chỗ cong, đường gấp khúc, gắn cố định bằng (cồn, keo, sơn).

Công đoạn cuối cùng giao cho thợ Nguội làm đẹp sản phẩm như: đánh giấy giáp, đánh véc ni hay phun sơn.

Trong cả quy trình sản xuất trên, công đoạn của thợ Ngang tạo ra hình dáng sản phẩm mang tính thực dụng, còn người thợ Chạm khắc lại đòi hỏi tính thẩm mỹ và nghệ thuật cao.
Công đoạn của người thợ Chạm cũng có nhiều bước như: đầu tiên phải có ý tưởng tạo mẫu hoa văn (ví dụ như: chủ đề “tứ linh” tức long ly quy phượng là hình ảnh của Rồng, Phượng, Lân, Rùa ,“tứ quý” là hình hảnh của các cây Tùng, Trúc, Cúc, Mai. Tiếp đến người thợ chạm khắc phải dựng hình tức hoa văn trên phôi sản phẩm, lấy nền tức làm nổi hình ảnh của hoa văn, và bắt đầu thể hiện nghệ thuật chạm khắc như: Chạm nổi, chạm thủng, chạm kênh bong, chạm lộng, chạm chìm bằng cách đục phá, gọt, tỉa chi tiết, nạo…
Nét chạm khắc có tinh xảo nghệ thuật hay không là hoàn toàn phụ thuộc vào kinh nghiệm và đôi bàn tay khéo léo của người thợ chạm khắc. Dưới bàn tay chạm của người thợ Phù Khê mà những mảng chạm khắc với cảnh “rồng bay, phượng múa” của thế giới thần tiên,cho đến những cảnh sinh hoạt bình dị yên ả của dân gian đề được tái hiện.

Hình rồng được người thợ Phù Khê chạm khắc trên gỗ, thể hiện sức mạnh và khát vọng mãi vươn lên

Làng nghề Phù Khê nổi tiếng với các sản phẩm gỗ mỹ nghệ như: chạm khắc Rồng, đồ thờ cúng cho đến đồ gia dụng, bàn ghế, tủ quần áo… không chỉ bởi thiết kế đẹp, tinh tế mà chất lượng cũng rất tốt, bền đẹp với thời gian. Nhiều công trình kiến trúc có giá trị như chùa Bút Tháp, chùa Tây Phương, đình Diềm Xá, đình Đình Bảng, đền Ngọc Sơn… đều mang dấu ấn của những người thợ, nghệ nhân của làng nghề Phù Khê. Và cũng chính những nét chạm khắc độc đáo của sản phẩm mộc Phù Khê đã đưa sản phẩm của làng nghề vượt sang thị trường Trung Quốc, Lào, các nước Đông Âu…, trong đó 70% sản phẩm xuất khẩu của làng nghề được xuất đi Trung Quốc với giá trị khoảng 70 tỷ đồng mỗi năm.
Với nhiều nỗ lực trong việc nắm bắt sự thay đổi của thị trường, cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm, đưa thiết bị công nghệ vào sản xuất (hiện 90% công đoạn sản xuất của làng nghề được cơ giới hóa), làng nghề chạm gỗ Phù Khê đã có những bước tiến dài trong quá trình phát triển và ngày càng khẳng định được thương hiệu sản phẩm gỗ Phù Khê trên thị trường.

Thanh Hoa