Bắc Ninh: Gìn giữ nghệ thuật múa rối nước truyền thống
LNV - Bắc Ninh - Kinh Bắc mảnh đất nổi tiếng với nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Qua thời gian, các giá trị đó đang tiếp tục được người dân lưu giữ, phát triển. Trong đó, rối nước Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành là loại hình nghệ thuật độc đáo đang được bảo tồn và phát triển.
Nghệ nhân Nguyễn Thành Lai, trưởng phường rối nước Luy Lâu giới thiệu con rối đến với các em học sinh.
Đau đáu giữ "lửa nghề"
Rối nước Đồng Ngư là một trong 14 phường rối nước còn hoạt động trên đất nước ta. Mỗi phường rối có nét đặc trưng riêng không chỉ ở mỗi tích trò mà còn là lối thể hiện. Giám đốc Khu Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu Nguyễn Thành Lai là một trong những nghệ nhân rối nước nổi tiếng, dày công lưu giữ và bảo tồn loại hình nghệ thuật này.
Anh Nguyễn Thành Lai vốn là thợ cơ khí. Từ nhỏ, anh đã có niềm đam mê đặc biệt với rối nước. Bởi vậy, mặc dù không sinh ra trong gia đình biểu diễn rối nước nhưng các buổi biểu diễn rối nước của nghệ nhân rối nước trong làng, anh đều có mặt. Dần dần, anh thuộc từng tích trò, cách biểu diễn cũng như chế tác con rối và trở thành một trong những thành viên quan trọng trong phường rối nước Đồng Ngư.
Theo anh Nguyễn Thành Lai, bên cạnh cách biểu diễn, các tích trò, các phường rối phân biệt với nhau bằng hình ảnh con rối. Ví như, rối nước Đồng Ngư ngoài những con rối phổ biến gồm chú tễu, tứ linh, con trâu… còn có những con rối đặc trưng cho văn hóa vùng đất Quan họ như: liền anh, liền chị, chiếc thuyền rồng chở liền anh, liền chị, đám cưới chuột… Chính vì vậy, anh rất cẩn thận trong việc chế tác và sáng tạo từng con rối.
Mỗi con rối đều mang câu chuyện khác nhau. Khi chế tác, nghệ nhân phải thật chỉn chu, tỉ mỉ và tâm huyết. Đến nay, Khu Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu có hơn 1.000 con rối khác nhau đủ để 3 đoàn đi biểu diễn cùng một lúc.
Chia sẻ về ý tưởng thành lập Khu Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu, anh Nguyễn Thành Lai cho biết, trước đây, rối nước Đồng Ngư rất nổi tiếng trong vùng nhưng các nghệ nhân chủ yếu đi biểu diễn trong làng hoặc những lễ hội quanh đó. Bởi vậy, năm 2009, anh quyết tâm thuê 5.000 m2 đất của địa phương thời hạn 5 năm một lần cùng 1.000m2 đất thổ cư của gia đình, anh thành lập Khu Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu và lập Phường rối nước Luy Lâu, tập hợp những người đam mê rối nước Đồng Ngư, xây dựng thủy đình là nơi biểu diễn tại chỗ.
Ban đầu, Phường rối nước Luy Lâu có 10 thành viên. Sau hơn 10 năm thành lập, đến nay, phường rối có 30 người tham gia, được chia làm 3 đoàn, hàng năm đi biểu diễn trên 700 ca (mỗi ca múa kéo dài khoảng 45 phút) múa rối nước ở khắp các địa phương trong cả nước.
Là nghệ nhân cao tuổi nhất phường rối nước Luy Lâu, ông Dương Văn Giáo (81 tuổi, quê tại thôn Đồng Ngư, xã Ngũ Thái) cho biết, nét độc đáo nhất của rối nước Đồng Ngư là loại hình này có sự kết hợp hài hòa giữa biểu diễn rối nước và hát Quan họ. Mở đầu buổi biểu diễn là màn chào hỏi của chú “Tễu”. Sau đó là tiết mục hái cau mời trầu thể hiện nét độc đáo của văn hóa Quan họ. Dưới nước, chú rối trèo, hái cau. Trên bờ, liền chị hát Quan họ và bưng cơi trầu mời khách. Những làn điệu Quan họ mượt mà đằm thắm cùng lối biểu diễn tự nhiên, dí dỏm của chú rối khiến du khách ai đã một lần xem rối nước Đồng Ngư không khỏi lưu luyến.
Tiết mục rồng phun lửa được các nghệ nhân rối nước Đồng Ngư biểu diễn tại thôn Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Cùng với dòng chảy thời gian, sự phát triển của xã hội, nghệ nhân Phường rối nước Luy Lâu ngoài gìn giữ các tích trò cổ còn tiếp tục sáng tạo ra tích trò mới thể hiện nét đẹp của văn hóa Bắc Ninh và sự phát triển của thời đại như, tích trò đám cưới chuột, rước kiệu, đánh đu, giã bạn, Tôn Ngộ Không, chú mèo lười…
Bảo tồn, phát huy giá trị rối nước
Song song với hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị rối nước Đồng Ngư, hiện nay, Trung tâm Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu còn là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa dân gian truyền thống.
Nghệ nhân Nguyễn Thành Lai cho biết, anh đã quy hoạch, xây dựng Trung tâm thành nơi hội tụ văn hóa dân gian, làng nghề truyền thống của Bắc Ninh.
Sau khi trải nghiệm tại Trung tâm, em Nguyễn Bích Huệ, đến từ thành phố Hà Nội cho biết, em rất ấn tượng khi được trải nghiệm văn hóa dân gian tại Trung tâm Bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu. Ở đây, em được sống trong không gian văn hóa truyền thống. Đặc biệt, được xem các nghệ nhân biểu diễn rối nước, em càng thêm tự hào về nét văn hóa truyền thống của dân tộc.
Tiết mục chọi trâu được các nghệ nhân rối nước Đồng Ngư biểu diễn tại thôn Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Để đông đảo người biết đến rối nước Đồng Ngư, bên cạnh quảng bá hình ảnh rối nước mỗi dịp đi biểu diễn, các nghệ nhân còn giới thiệu loại hình nghệ thuật này trên các trang mạng xã hội, fanpage, zalo…
Nhiều khi biểu diễn phải ngâm mình trong nước lâu, dưới thời tiết 7-8 độ C nhưng chính những tràng pháo tay cổ vũ của khán giả là niềm động viên lớn nhất, giúp nghệ nhân có thêm động lực giữ “lửa nghề” và truyền nhiệt huyết cho các thế hệ sau này, nghệ nhân Nguyễn Thành Lai chia sẻ.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Văn Ảnh cho biết, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị múa rối nước làng Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành” với mục tiêu tôn vinh, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của môn nghệ thuật múa rối nước của làng. Thời gian thực hiện Đề án từ năm 2018 đến năm 2020, tổng kinh phí gần 17 tỷ đồng. Sau khi có Đề án, chính quyền địa phương đã xây dựng lại các công trình phục vụ biểu diễn rối nước như thủy đình, nhà văn hóa, tài trợ kinh phí để phường rối đầu tư sân khấu, hệ thống âm nhạc, con trò… Đặc biệt, phường rối đẩy mạnh hoạt động đào tạo, truyền nghề, thu hút các bạn trẻ ở địa phương tham gia.
Tiết mục đua thuyền được các nghệ nhân rối nước Đồng Ngư biểu diễn tại thôn Đồng Ngư, xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Bài và ảnh Thanh Thương
Tin liên quan
Tin mới hơn
Phát huy vai trò nghệ nhân trong phát triển văn hóa
09:42 | 31/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Đội ngũ nghệ nhân và người có uy tín được xem là “báu vật nhân văn sống” của Lạng Sơn, giữ vai trò quyết định trong bảo tồn, thực hành và phát huy kho tàng văn hóa truyền thống. Họ đồng thời là cầu nối giữa chính quyền với đồng bào dân tộc thiểu số, góp phần xây dựng đời sống văn hóa, đảm bảo an ninh và thúc đẩy phát triển địa phương.
Sức sống bền bỉ từ các làng nghề xứ Thanh
08:33 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Những làng nghề truyền thống như đúc đồng Trà Đông, rèn Tất Tác hay mộc Đạt Tài đang trở thành những “kho tàng sống” của văn hóa xứ Thanh. Dù nghề thủ công phải thích ứng với yêu cầu thị trường và công nghệ mới, người dân nơi đây vẫn bền bỉ giữ nghề, giữ lửa, truyền lại tinh hoa cho thế hệ trẻ, tạo nên sức sống bền vững cho di sản trong nhịp sống hiện đại.
Nhộn nhịp không khi sản xuất ở làng nghề Bình Hòa
08:32 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Những ngày cuối năm, không khí làm việc tại làng nghề may mùng, mền xã Bình Hòa (An Giang) trở nên nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Các cơ sở tăng ca sản xuất, còn lao động “vệ tinh” tranh thủ từng giờ rảnh để kịp giao hàng, đáp ứng nhu cầu mua sắm Tết đang tăng mạnh trên thị trường.
Ngắm sắc màu thổ cẩm ở làng Chăm Châu Phong
08:31 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Nghề dệt thổ cẩm của người Chăm ở xã Châu Phong (An Giang) đã tồn tại hơn hai thế kỷ, trở thành biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống cộng đồng Hồi giáo Chăm. Được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2023, thổ cẩm Châu Phong ngày càng khẳng định giá trị khi hòa mình vào dòng chảy du lịch, thu hút đông đảo du khách đến khám phá và trải nghiệm.
Đằng sau ánh lửa giữ nghề: Nỗi lo sức khỏe của những người thợ thủ công
08:28 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Làng nghề được xem là nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa dân tộc và tạo sinh kế cho hàng triệu người dân. Tuy nhiên, đằng sau những sản phẩm thủ công tinh xảo là nỗi lo về sức khỏe của người lao động, những con người ngày ngày tiếp xúc với khói bụi, hóa chất, tiếng ồn và nhiệt độ cao trong điều kiện làm việc thiếu an toàn.
Nghệ nhân “hoá thân” chất liệu đời thường thành tác phẩm nghệ thuật
08:28 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Qua bàn tay tài hoa và tâm hồn của người nghệ sĩ, nhiều chất liệu giản dị nhất trở thành tác phẩm nghệ thuật, mang hơi thở của đời sống, phản chiếu tâm hồn con người Việt Nam.
Tin khác
Làng nghề Đại Bái nỗ lực vượt khó, đổi mới sản xuất để đáp ứng đơn hàng Tết
08:27 | 29/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Trước yêu cầu dừng hoạt động các lò đúc nhằm bảo đảm môi trường, các cơ sở sản xuất ở làng nghề đúc đồng Đại Bái (Bắc Ninh) đã nhanh chóng thích ứng, thay đổi phương thức sản xuất và liên kết với cơ sở được cấp phép để duy trì nguồn nguyên liệu. Nhờ chủ động cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng, các doanh nghiệp và hộ làm nghề vẫn đáp ứng kịp thời đơn hàng Tết, giữ vững thị trường truyền thống.
Nhộn nhịp sản xuất ở các làng nghề truyền thống dịp cuối năm
20:00 | 27/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Không khí sản xuất tại các làng nghề truyền thống ở Lạng Sơn đang trở nên nhộn nhịp hơn trong những ngày cận Tết Nguyên đán Bính Ngọ 2026. Sắc màu lao động hiện diện khắp các nếp nhà, tạo nên bức tranh kinh tế sôi động và nhiều kỳ vọng.
Hiệp hội Làng nghề Việt Nam kỷ niệm 20 năm thành lập và phong tặng các danh hiệu làng nghề, nghệ nhân
11:27 | 27/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Ngày 26/12/2025, tại Hà Nội, Hiệp hội Làng nghề Việt Nam long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 20 năm thành lập (2005 - 2025) và phong tặng các danh hiệu làng nghề, nghệ nhân lần thứ XII. Sự kiện là dấu mốc quan trọng để nhìn lại chặng đường hai thập kỷ “kết nối - bảo tồn - phát triển tinh hoa nghề Việt”, đồng thời khẳng định vị thế của làng nghề Việt Nam trong chiến lược phát triển bền vững đất nước bước vào kỷ nguyên mới.
Tranh Kim Hoàng: Nối lại một dòng chảy đã đứt đoạn
10:29 | 27/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Tranh Kim Hoàng - dòng tranh dân gian từng phổ biến ở Bắc Bộ đầu thế kỷ XX đã bị đứt mạch hơn bảy thập kỳ bởi thiên tai, biến động xã hội và sự thay đổi trong đời sống thành thị. Trong bối cảnh di sản vật thể đứng trước nguy cơ mai một, nỗ lực phục dựng âm thầm của một số cá nhân đang mở ra hy vọng mới cho việc nối lại dòng chảy tưởng như đã biến mất của làng nghề Kim Hoàng (Hà Nội).
Làng nghề trước những thay đổi: Giữ bản sắc từ kỹ thuật đến cộng đồng
10:06 | 27/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Dưới tác động của công nghệ, thị trường và dòng lao động dịch chuyển, cấu trúc sản xuất tại nhiều làng nghề truyền thống đang thay đổi nhanh chóng. Trong bối cảnh đó, ba trụ cột từng làm nên bản sắc làng nghề Việt Nam gồm truyền nghề, chuẩn tay nghề và đời sống cộng đồng cũng đứng trước những thách thức mới về cách duy trì và tiếp nối.
Khẳng định vai trò nghệ nhân, thợ giỏi trong bảo tồn và phát triển làng nghề Hà Nội
15:00 | 26/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Ngày 26-12, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội tổ chức hội thảo nhằm làm rõ vai trò của đội ngũ nghệ nhân, thợ giỏi trong việc gìn giữ giá trị truyền thống, truyền nghề và thúc đẩy phát triển bền vững các làng nghề trên địa bàn Thủ đô, qua đó đề xuất các giải pháp phát huy nguồn lực con người trong bối cảnh mới.
LÀNG NGÓI ÂM DƯƠNG QUỲNH SƠN: GIỮ GÌN VÀ PHÁT HUY TIỀM NĂNG DU LỊCH
08:39 | 26/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Vượt qua hơn 270 hồ sơ đến từ 65 quốc gia, Làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn (xã Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn) được Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) vinh danh là Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2025. Là “hồn nghề” lâu đời tại Quỳnh Sơn, làng nghề ngói âm dương trở thành điểm nhấn, vừa gìn giữ hồn nghề truyền thống, vừa phát triển du lịch làng nghề gắn với xúc tiến thương mại.
Nghệ nhân giữ tiếng ngũ âm Khmer
07:45 | 26/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Suốt hơn hai thập kỷ, nghệ nhân Thạch Anh Xuân (Vĩnh Long) miệt mài truyền dạy nhạc ngũ âm Khmer cho thế hệ trẻ, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer Tây Nam Bộ. Từ tình yêu gia truyền, ông trở thành “cầu nối” bền bỉ giữa di sản và hiện đại, bất chấp nhiều khó khăn trong công tác bảo tồn.
Làng nghề Việt trong dòng chảy hội nhập
07:45 | 26/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Trong dòng chảy hội nhập ngày càng sâu rộng, việc các làng nghề Việt Nam chủ động đưa sản phẩm đi xa, giao lưu và hợp tác với tinh hoa nghề thủ công thế giới thông qua triển lãm, hội chợ hay festival đang mở ra không gian phát triển mới cho thương mại và du lịch. Xu hướng này cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc gìn giữ, làm giàu và tái định vị giá trị nghề truyền thống Việt Nam trong thời kỳ mới.
Khai mạc Hội chợ sản phẩm làng nghề và nông sản thực phẩm an toàn thu hút hàng trăm gian hàng
23:00 | 25/12/2025 OCOP
Tối 25-12, tại Khu đô thị Mailand Hà Nội (xã Sơn Đồng), Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội tổ chức khai mạc Hội chợ sản phẩm làng nghề và nông sản thực phẩm an toàn trên địa bàn thành phố.
Gốm Phù Lãng nâng tầm giá trị truyền thống qua sản phẩm OCOP
14:14 | 25/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Trong tiến trình xây dựng nông thôn mới, làng gốm Phù Lãng đang cho thấy hướng đi bền vững khi nghề truyền thống được nâng tầm thành sản phẩm OCOP. Hành trình bảy năm nghiên cứu men gốm cùng sự đầu tư bài bản về công nghệ đã giúp Gốm Tâm Phù Lãng trở thành điểm sáng, vừa tạo sinh kế ổn định, vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa làng nghề ven sông Cầu.
Giải pháp đẩy mạnh an toàn thực phẩm, phát triển bền vững nông nghiệp theo chuỗi giá trị tại Hà Nội
14:00 | 25/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
Trong bối cảnh yêu cầu ngày càng cao về chất lượng, an toàn thực phẩm và phát triển nông nghiệp bền vững, việc tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị gắn với kiểm soát an toàn thực phẩm đang trở thành hướng đi tất yếu của nông nghiệp Thủ đô. Hội thảo “Giải pháp đẩy mạnh an toàn thực phẩm, phát triển bền vững, nâng cao giá trị trong phát triển nông nghiệp theo chuỗi giá trị trên địa bàn Hà Nội” do Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội tổ chức ngày 25/12 nhằm đánh giá thực trạng, chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời đề xuất các giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả quản lý, gia tăng giá trị và sức cạnh tranh cho nông sản Hà Nội.
Hà Nội: Phát huy hiệu quả mô hình Trung tâm thiết kế sáng tạo, thúc đẩy phát triển OCOP và du lịch làng nghề năm 2025
09:00 | 25/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Năm 2025 được xem là dấu mốc quan trọng trong chiến lược phát triển làng nghề của Thủ đô khi Hà Nội triển khai đồng bộ Kế hoạch phát triển Trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu, quảng bá và bán sản phẩm OCOP gắn với du lịch tại các huyện, thị xã trên địa bàn. Sau một năm thực hiện, chương trình đã tạo ra những chuyển biến rõ nét, khẳng định vai trò của thiết kế sáng tạo như một động lực then chốt trong nâng cao giá trị sản phẩm và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững.
Làng gốm Bát Tràng chuyển mình nhờ chuyển đổi số
16:57 | 24/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Làng gốm Bát Tràng là một trong những làng nghề luôn đi đầu trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát triển những giá trị truyền thống. Giữa thời đại công nghệ đang phát triển, người dân làng nghề đã mạnh dạn áp dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số qua các nền tảng trực tuyến để vươn ra thị trường.
Chuyển đổi số để làng nghề Việt Nam vươn xa và giữ hồn truyền thống
16:56 | 24/12/2025 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Chuyển đổi số đang trở thành xu thế tất yếu, mở ra cơ hội mới cho các làng nghề truyền thống Việt Nam trong việc mở rộng thị trường, nâng cao giá trị sản phẩm và phát triển bền vững. Nhân kỷ niệm 20 năm thành lập Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, phóng viên đã có cuộc trao đổi với Ông Trịnh Quốc Đạt – Nhà giáo ưu tú, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, về hành trình chuyển đổi số của các làng nghề trong bối cảnh hiện nay.
Mới nhất
Đọc nhiều
Phát huy vai trò nghệ nhân trong phát triển văn hóa
09:42 Làng nghề, nghệ nhân
LNV - Đội ngũ nghệ nhân và người có uy tín được xem là “báu vật nhân văn sống” của Lạng Sơn, giữ vai trò quyết định trong bảo tồn, thực hành và phát huy kho tàng văn hóa truyền thống. Họ đồng thời là cầu nối giữa chính quyền với đồng bào dân tộc thiểu số,
Dào San đổi thay từ nội lực và quyết tâm xây dựng nông thôn mới
09:41 Nông thôn mới
LNV - Với quyết tâm chính trị cao và sự đồng thuận của người dân, xã vùng cao biên giới Dào San (Lào Cai) đang từng bước vượt qua khó khăn để thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Giai đoạn 2021-2025, đặc biệt là năm 20
80 năm Ngày truyền thống ngành Lưu trữ Việt Nam
09:41 Tin tức
LNV - Ngày 30/12, Trung tâm Lưu trữ lịch sử Quảng Trị và Trung tâm Lưu trữ lịch sử Nam Quảng Trị tổ chức lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Lưu trữ Việt Nam (3/1/1946 - 3/1/2026). Đây là dịp tri ân các thế hệ cán bộ lưu trữ và khẳng định giá trị bề
Ninh Bình: Một số kinh nghiệm trong xây dựng Nông thôn mới tại xã Trần Thương
21:18 Tin tức
LNV - Xã Trần Thương được thành lập theo Nghị quyết số 1674/NQ-UBTVQH của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của ba xã Trần Hưng Đạo, Nhân Nghĩa, Nhân Bình huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam cũ. Xã có diện tích tự n
Ninh Bình đạt kết quả ấn tượng trong chương trình xây dựng Nông thôn mới năm 2025
21:18 Tin tức
LNV - Sau sáp nhập, với sự cộng hưởng và thành công trong chương trình xây dựng Nông thôn mới (NTM) của các tỉnh Nam Định và Hà Nam trước đó, bộ mặt nông thôn tỉnh Ninh Bình (mới) đã thay đổi rõ rệt, hạ tầng điện, đường, trường, trạm được đầu tư đồng bộ,
