Tr’záo - nét đẹp văn hóa của đồng bào Cơ Tu ở vùng cao Quảng Nam
Các sơn nữ Cơ Tu thường mang gùi “Khách Tà mòi” làm tăng phần duyên dáng.
Hàng năm, khi tiếng chim pricoh kêu lảnh lót và hoa lan rừng đua nở khắp núi rừng báo hiệu mùa xuân lại về trên rừng Trường Sơn- nơi ngụ cư lâu đời của đồng bào Cơ Tu ở miền Tây tỉnh Quảng Nam. Những năm trước đây, người Cơ Tu thường ăn cái Tết riêng của họ, tức là Tết ăn cơm mới sau mỗi vụ mùa. Vài năm trở lại đây, Tết cổ truyền của người Kinh đã trở thành cái Tết cho người Cơ Tu. Tuy nhiên, người Cơ Tu vẫn giữ được nét văn hóa “ngày Tết” riêng biệt của dân tộc mình.
Lúc bấy giờ, công việc nương rẫy tạm xong, lúa, bắp (ngô) đã được phơi khô cất vào nhà kho, đồng bào Cơ Tu lục tục rời những nhà tạm trong rẫy ở trong rừng để về làng chuẩn bị đón Tết. Ngày nay, cùng ăn Tết với người Kinh, đồng bào Cơ Tu cũng gói bánh cuốt, bánh tét, bánh chưng, trước để cúng Yàng, sau để ăn và đãi khách cũng như chuẩn bị quà Tết đi thăm nhau trong tục Tr’záo vào mùa xuân của người Cơ Tu. Tuy nhiên, đồng bào thường chọn vào thời điểm trước và sau Tết Nguyên Đán.
Hai gia đình sui gia, thông gia vui vẻ bên mâm cỗ truyền thống và hát lý, nói lý của người Cơ Tu trong tục Tr’záo mùa xuân.
Theo già làng Y Kông (93 tuổi, trú thôn Tống Coói, xã Ba, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) cho hay, tục Tr’záo tùy theo từng địa phương cư trú mà tập tục này được gọi các tên gọi khác nhau như: Tà moòi, Tr’záo hay R’záo… luôn được đồng bào Cơ Tu duy trì và gìn giữ từ lâu đời. Tục Tr’záo không mang tính chất lãng phí hoặc mê tín dị đoan, mà đó là một cầu nối tình cảm thân thiết giữa bà con thông gia, sui gia với nhau. Khi xuân về Tết đến, mùa Tr’záo lại rộn ràng, nhộn nhịp khắp nơi từ Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang trên dãy Trường Sơn.
Theo các bậc cao niên người Cơ Tu, hằng năm khi xuân đến Tết về, mỗi gia đình người Cơ Tu vùng núi Quảng Nam dù giàu hay nghèo, thì đều muốn được đi Tr’záo 1 lần trong năm để thăm viếng bà con, anh em họ hàng, sui gia lẫn nhau ở làng khác. Theo phong tục truyền thống của đồng bào Cơ Tu, trước khi vào ngày hội Tr’záo, gia đình nhà gái sẽ chuẩn bị một số món quà để tặng cho gia đình nhà trai. Đó có thể là ché rượu cần, nếp xôi, thổ cẩm, cùng với những món ẩm thực truyền thống khác như: Cá suối, thịt gà, vịt…
Các món ngon truyền thống của người Cơ Tu trong tục Tr’záo
Già làng Alăng Bảy (89 tuổi, trú thôn Bhờ Hôồng1, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) cho hay, Tr’záo có nghĩa là viếng thăm, mỗi lần bà con đi Tr’záo, phải chuẩn bị những đồ ăn, thức uống thật chu đáo. Trước khi đi, tùy thuộc ở họ hàng, anh em, bà con thân thuộc đông hay ít và tùy vào hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình mà làm bánh, hay nấu xôi hoặc chuẩn bị thực phẩm heo gà, vịt, cá, ếch... nhiều hay ít như một “lễ cưới nhỏ”. Khi mọi việc chuẩn bị xong, họ cho xôi nếp cẩm, bánh cuốt cùng những gói cá, ếch, thịt heo... vào trong một hoặc nhiều cái gùi nhỏ (loại gùi này còn gọi là “Khách Tà mòi”) và “gùi” đến nhà con gái làm dâu (nhà trai).
Phái đoàn nhà gái đến thăm nhà trai trong tục Tr’záo.
Già làng Alăng Đàn (76 tuổi, trú tại thôn A Rớt, xã A Nông, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam) cho hay, xưa kia do phương tiện giao thông, liên lạc, đường sá đi lại còn khó khăn, cách trở nên con gái đi lấy chồng xa ít dịp hoặc không có dịp về thăm cha mẹ, anh chị em trong gia đình nên tục Tr’záo do người xưa “thiết kế” nhằm tạo điều kiện cha mẹ, anh chị em thăm con gái đồng thời thăm sui gia, thông gia luôn. Nếu nhà gần, thì đi và về trong ngày. Nhưng thông thường, rất ít khi gia đình nhà trai để đoàn nhà gái trở về trong ngày, bởi họ muốn tạo không gian đoàn tụ đầu năm vui vẽ, ấm áp cho hai bên gia đình. Đôi khi, có những chuyến đi dài ngày để thăm dòng họ hoặc bà con thân thuộc có chồng làm ăn sinh sống ở tận bên nước bạn Lào anh em.
Hội làng ở vùng cao
Già làng Phạm Văn Krới (68 tuổi, trú thôn Ban Mai, xã Ba, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) cho hay, Khi đến nhà sui gia, bố mẹ hoặc anh em vợ nhà gái sẽ được anh hoặc em rể bên nhà trai niềm nở đón tiếp. Tối đến, sui gia nhà trai mời họ hàng thân thích về nhà mình quây quần bên “mâm cơm đặc sản” cùng cha mẹ hoặc anh em trai bên nhà gái ăn và uống rượu tà vạt, rượu tr’đin, rượu cần, trò chuyện... Bắt đầu từ mâm cơm ấy, hai bên gia đình có những câu hát lý hỏi thăm sức khỏe, công việc làm ăn, nương rẫy, những lời khuyên bảo con cháu được mọi người nói lý, hát lý (đối đáp) với nhau.
“Trong dịp tổ chức tục Tr’záo, gia đình nhà trai thường đáp lễ bằng các tặng phẩm giá trị như: Thịt heo, chiêng, ché, bánh kẹo, trà, thuốc, rượu chai… cho gia đình nhà gái. Tuy nhiên, nếu trường hợp hoàn cảnh nhà trai quá khó khăn, không lo nổi phần lễ tiếp đón chu đáo cho nhà gái thì nhà trai sẽ mang toàn bộ món quà của nhà gái đến để tặng lại cho nhà chị hoặc em gái của mình với mục đích “xin” hỗ trợ tiếp đón giúp cho nhà gái (người Cơ Tu gọi đó là víh ch’na). Còn nếu nhà trai có đủ điều kiện để đáp trả lễ nghĩa thì sau đó vẫn đem một phần quà này sang nhà chị hoặc em gái của mình để báo tin…”- Già Làng Alăng Đàn tâm sự.
Già làng Đinh Văn Bớt (76 tuổi, trú thôn Đhami, xã Ba, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) cho hay, khi màn đêm buông xuống, nhà trai mời họ hàng thân thích đến nhà mình quây quần bên mâm rượu. Những câu hát lý cũng được cất lên từ mâm rượu, mọi người đối đáp với nhau, thắt chặt tình cảm anh em thắm thiết… Lúc bấy giờ, đêm đã về khuya, giữa cái lạnh khi xuân về của đại ngàn Trường Sơn, bếp lửa nhà sàn càng thêm ấm hơn khi mọi người uống rượu và hát lý đối đáp với nhau nhiều hơn, ai nghe được, hát được thì đối đáp, còn không thì ngồi nghe hát. Khi tiếng gà trong làng cất tiếng gáy canh ba, báo hiệu một ngày mới bắt đầu, thì cũng là lúc mọi người cùng đứng dậy với lời chào lưu luyến. Con gái tiễn cha mẹ, anh chị em của mình ra tận đầu làng và mong chờ một mùa hội Tr’záo năm sau.
Ông Palăng Bưng, Phó trưởng Phòng Văn hóa Thông tin huyện Tây Giang cho hay, tục Tr’záo là một nét đẹp văn hóa mang đậm giá trị nhân văn sâu sắc chỉ có của đồng bào Cơ Tu vùng cao Quảng Nam mới có. Đây là tập tục được đồng bào Cơ Tu duy trì nhằm mục đích thăm hỏi giữa cha mẹ với con gái hoặc anh/em trai với chị/em gái đã đi lấy chồng xa. Ngoài ra, còn tạo sự gắn kết tình cảm giữa hai nhà thông gia, sui gia thêm bền chặt.
Bài, ảnh: Tiên Sa
Tin liên quan
Tin mới hơn
Linh thiêng cổ tự Chùa Hưng Phúc
11:31 | 24/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Quảng Ngãi: Nhiều lợi thế phát triển du lịch làng nghề
13:39 | 22/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Đoàn kiều bào từ hơn 20 quốc gia dâng hương Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Bình Phước: Hưởng ứng xây dựng và phát triển văn hóa đọc
09:56 | 20/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tin khác
Ấn tượng mùa thu hoạch nông sản tại Bangladesh
15:03 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Bình Định phát động cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc năm 2024 lần thứ 3
23:02 | 16/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tháng ba - Mùa cúng đất quê tôi
22:41 | 16/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tạp chí Làng nghề Việt Nam trải nghiệm Về miền đất Phật
13:50 | 11/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Về Hội An ăn bánh "Phu thê"
15:26 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Độc đáo "Lễ quét làng" của người Xá Phó
11:56 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Huyện Ba Vì (Hà Nội): Làng văn hoá Hát Giang phát triển và đổi mới
11:16 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tổng kết trao giải các cuộc thi trong dịp kỷ niệm 10 năm thành lập quận Bắc Từ Liêm
09:40 | 04/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Ba Chẽ: Giữ gìn và bảo tồn trang phục truyền thống dân tộc
14:15 | 03/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Hoa ban nét đẹp tinh khôi của núi rừng Tây Bắc
09:33 | 02/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Xã Dương Xá tổ chức Lễ đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhì và khai mạc Lễ hội truyền thống Đền - Chùa Bà Tấm 2024
14:11 | 29/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Công viên bờ sông Sài Gòn ra mắt sân khấu ngoài trời
11:00 | 24/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Huyện Ba Vì (Hà Nội): Tản Lĩnh ra mắt Chi Hội Luật gia
13:59 | 22/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
14:00 | 18/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Du lịch Hà Nội chào 2024 - Kỳ vọng điểm đến an toàn, văn minh
10:37 | 15/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 Làng nghề, nghệ nhân
Tướng Hoàng Đan kể về buổi chiều 30/4/1975
09:55 Tin tức
Đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, người con ưu tú của dân tộc Việt Nam
09:54 Tin tức
Thanh Hóa: Tăng cường công tác bảo đảm an toàn thông tin mạng trong dịp Lễ 30/4, 01/5 và 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ
09:53 Tin tức
Thủ tướng Phạm Minh Chính dự phiên khai mạc Diễn đàn Tương lai ASEAN
14:42 Tin tức