Con trâu trong văn hóa các cộng đồng bản địa Tây Nguyên
Biểu tượng đầu trâu trong kiến trúc, tạo hình, âm nhạc
Trong đời sống sản xuất, sinh hoạt của các cộng đồng bản địa Tây Nguyên (Bana, Giẻ Triêng, Cơ Tu, Gia-rai, Brâu…) con trâu có vai trò khá mờ nhạt. Trong khi nhiều cộng đồng dân tộc vùng núi phía Bắc, Tây Nghệ An – Thanh Hóa và nhất là người Kinh, con trâu được coi trọng “đầu cơ nghiệp” thì đối với các cộng đồng bản địa Tây Nguyên, con trâu được coi trọng ở ý nghĩa tâm linh.
Nghi thức thực hiện trước khi hiến sinh trâu của người Brâu trong lẽ hội mừng vào làng mới.
Về kiến trúc, tạo hình, biểu tượng con trâu, đầu trâu xuất hiện khá phổ biến. Mái nhà cộng đồng của nhiều dân tộc mang hình ảnh đầu con trâu. Nhà cộng đồng người Cơ Tu (được gọi là Gươl) mang hình ảnh của một con trâu khổng lồ. Nhìn từ xa, toàn bộ cấu trúc ngôi nhà Gươl này mô phỏng hình dáng con trâu, có bốn chân cao có đế vững chức, thân mình tròn, lưng có những đốt gai sống nhấp nhô. Sườn nhà chính là bộ gồm sống lưng là đòn nóc, hệ thống vì kèo là các xương sườn. Hai cái sừng hướng vào nhau nằm trên đỉnh của ngôi nhà. Trên mái nhà rông của người Giẻ Triêng cũng có biểu tượng của 2 chiếc sừng trâu vong vút.
Đặc biệt, ở các nhà mồ của các cộng đồng bản địa ở Tây Nguyên, hình ảnh con trâu, phổ biến là đầu trâu cũng xuất hiện với vị trí quan trọng. Tiêu biểu nhất là nhà mồ của người Cơ Tu. Mọi sinh hoạt đời sống, sản xuất, cuộc sống thường nhật của con người được tái hiện ước lệ ở đây nên sự xuất hiện hình ảnh đầu là điều dễ hiểu.. .
Biểu tượng sừng trâu trên nóc nhà rông của người Giẻ Triêng.
Trong âm nhạc truyền thống của các cộng đồng bản địa Tây Nguyên, chiếc tù và khá phổ biến. Được làm từ chiếc sừng trâu, tù và được người M’nông gọi là nung Ê Đê gọi là kipah và người Bana gọi T’diep. Xưa kia, nó vốn là vật dụng để các tù trưởng làm hiệu lệnh chiến đấu hay báo hiệu, thôi thúc tinh thần chiến đấu của các binh sĩ. Đặc biệt, trống da trâu ( H’gơr), nhạc cụ thiêng của người Ê Đê, mặt trống được bịt bằng da trâu sử dụng nguyên con, nguyên lông.
Con trâu – sứ giả và vật hiến sinh cao cả
Đối với các cộng đồng bản địa Tây Nguyên, đâm trâu là một nghi thức linh thiêng được tổ chức trong những lễ hội truyền thống quan trọng của cả cộng đồng trong dịp mừng nhà mới, mừng chiến thắng, mừng vụ mùa thành công hay xua đuổi bệnh tật, mừng sức khỏe…. Nghi thức này người Cor gọi là xa-ố-piêu, người Bana gọi nghi thức này là x'trǎng, người Gia-rai gọi là mnăm thu, ngườ Cờ Ho ở Lâm Đồng gọi là sa rơpu.
Con trâu trở thành vật hiến tế Yang, thần linh hoặc những người đã có công chủ trì thành lập buôn làng để tạ ơn vì đã độ trì cho những chiến thắng, mùa màng bội thu, gia đình, cộng đồng khỏe mạnh, bình an… và cũng để cầu xin cho những điều tốt đẹp này luôn đến với mỗi con người, cộng đồng.
Tù và của người Cơ Tu.
Mặt khác, các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử cũng đã truy tìm nguồn gốc biểu tượng, vai trò của con vật này trong đời sống của chủ thể văn hóa vùng Tây Nguyên. Nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra nghi thức hiến tế trâu gắn liền với tín ngưỡng nguyên thủy - tín ngưỡng đa thần của cư dân bản địa khu vực Đông Nam Á. Trong thần thoại của một số dân tộc bản địa người Tây Nguyên, con trâu còn là “Vật tổ” (một số tộc người có tục cưa răng cho giống tổ). Do đó, người ta nuôi trâu chỉ để làm lễ hiến sinh trong các lễ cúng quan trọng và là vật ngang giá để trao đổi, thách cưới, phạt vạ.
Các nghi thức hiến trâu ở các lễ hội truyền thống, tùy theo phong tục, tập quán cũng như điều kiện kinh tế và mỗi dân tộc mà lễ hội này được tổ chức vào những thời điểm, khoảng thời gian khác nhau. Tuy nhiên, các nghi thức này đều được tổ chức tại sân chung của cộng đồng, trước nhà cộng đồng và dưới chân cây nêu và con trâu được cột vào một cây cột gỗ hoặc tre. Các hành động hiến sinh trâu thường diễn ra hết sức mạnh mẽ, đó chính là sự cổ vũ tinh thần thượng võ, tôn vinh tinh thần chiến thắng được trao truyền từ xa xưa.
Cột buộc trâu được trang trí các liếp lát tre nứa có hoa văn, họa tiết màu sắc sặc sỡ và một con chim phượng hoàng gỗ. Người Gia-rai gọi cột này là ging ga, người gọi Ê Đê gọi là blang kbâo và người Bana là gưng sakapô.
Con trâu chọn để hiến tế phải được chọn lựa kỹ, khỏe mạnh, trước khi thực hiện nghi thức hiến tế phải được tắm rửa sạch sẽ. Đặc biệt, ở một số dân tộc, thường tổ chức tiễn biệt con trâu bằng nghi thức “khóc trâu”.
Con trâu được vỗ về, an ủi, được chia sẻ sự hy sinh cao cả này và cả sự thành kính, tiếc thương và biết ơn sâu sắc. Người Brâu còn dành hẳn một đêm để khóc trâu và trước khi thực hiện nghi thức hiến tế còn có nghi thức riêng để tôn vinh sự hiến sinh cao cả với sứ mệnh sứ giả kết nối thần linh của nó.
Sau nghi thức hiến sinh, đầu trâu được trưng trong nhà chung của cộng đồng hay treo lên cột nêu trước khi trưng tại đây.
Từ nghi thức hiến sinh trâu trong các lễ hội truyền thống, mối liên kết cộng đồng của các dân tộc bản địa Tây Nguyên được củng cố bền chặt. Con người được giải tỏa thoát khỏi những vất vả, lo toan để cùng hướng về những điều tốt đẹp. Những phong tục tập được trao truyền gìn giữ từ những nghi lễ linh thiêng này. Biểu tượng văn hóa về con trâu trong kiến trúc, tạo hình cũng như da và sừng được chế tác thành nhạc cụ vì thế luôn được giữ gìn, tôn vinh.
Theo Làng Việt online
Tin liên quan
Tin mới hơn
Quảng Ngãi: Nhiều lợi thế phát triển du lịch làng nghề
13:39 | 22/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Đoàn kiều bào từ hơn 20 quốc gia dâng hương Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Bình Phước: Hưởng ứng xây dựng và phát triển văn hóa đọc
09:56 | 20/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Ấn tượng mùa thu hoạch nông sản tại Bangladesh
15:03 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tin khác
Bình Định phát động cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc năm 2024 lần thứ 3
23:02 | 16/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tháng ba - Mùa cúng đất quê tôi
22:41 | 16/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tạp chí Làng nghề Việt Nam trải nghiệm Về miền đất Phật
13:50 | 11/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Về Hội An ăn bánh "Phu thê"
15:26 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Độc đáo "Lễ quét làng" của người Xá Phó
11:56 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Huyện Ba Vì (Hà Nội): Làng văn hoá Hát Giang phát triển và đổi mới
11:16 | 09/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Tổng kết trao giải các cuộc thi trong dịp kỷ niệm 10 năm thành lập quận Bắc Từ Liêm
09:40 | 04/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Ba Chẽ: Giữ gìn và bảo tồn trang phục truyền thống dân tộc
14:15 | 03/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Hoa ban nét đẹp tinh khôi của núi rừng Tây Bắc
09:33 | 02/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Xã Dương Xá tổ chức Lễ đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhì và khai mạc Lễ hội truyền thống Đền - Chùa Bà Tấm 2024
14:11 | 29/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Công viên bờ sông Sài Gòn ra mắt sân khấu ngoài trời
11:00 | 24/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Huyện Ba Vì (Hà Nội): Tản Lĩnh ra mắt Chi Hội Luật gia
13:59 | 22/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
14:00 | 18/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Du lịch Hà Nội chào 2024 - Kỳ vọng điểm đến an toàn, văn minh
10:37 | 15/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Hội luật gia Hà Nội - Triển khai công tác thi đua năm 2024
10:32 | 15/03/2024 Văn hóa - Xã hội
Sơn La: Làng nghề chế biến long nhãn từng bước khẳng định thương hiệu
09:30 Làng nghề, nghệ nhân
Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Sóc Trăng
09:30 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Kạn: Phấn đấu 06 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao
09:28 Nông thôn mới
Khới nghiệp từ lá dứa
09:28 Khởi nghiệp
Đà nẵng: Hoà Vang tạo nên những làng quê tươi đẹp
09:27 Nông thôn mới