Nghệ nhân người Tày “bắt” gà đất gáy
Ông Chóong dành rất nhiều thời gian cho việc chế tác gà đất
“Bi quyết” thất truyền
Ông Hoàng Chóong kể lại: “Ngày còn bé, bố mẹ thường dẫn tôi đến chơi các bản lân cận. Khi đi qua nhà một cụ già, thấy cụ ấy làm gà đất kêu cục tác khiến tôi rất tò mò. Thấy tôi có vẻ thích thú, ông cụ gọi lại cho tôi mấy con gà đất, rồi dạy tôi cách làm cho những con gà kêu cục tác... Ông cụ dặn, sau này ông chết, tôi phải giữ trò chơi này và truyền lại cho người khác nữa, không được để trò chơi thất truyền. Sau này, tôi phải đi bộ đội rồi làm công tác xã hội nên không có điều kiện thực hiện điều mong mỏi của thầy. Đến năm 2009 khi nghỉ hưu, tôi bắt đầu dành toàn bộ thời gian để khôi phục lại trò chơi này”.
Năm 1990 khi còn giữ chức Trưởng phòng Văn hóa huyện Văn Lãng, ông Chóong bắt đầu làm thử gà đất biết gáy nhưng đã thất bại, bởi vì trò chơi này ông được học từ khi còn bé và chưa có kinh nghiệm chế tác. Đến năm 2009 khi về nghỉ hưu, ông mới có thời gian chế tác gà đất biết gáy.
“Hồi đó tôi làm đến cả trăm con gà đất mới có một con phát ra được tiếng kêu, nhưng mình vừa làm vừa rút kinh nghiệm; cuối cùng đã thành công. Đến nay, tôi đã chế tác thành công chú gà đất biết gáy và được nhận bằng khen của tỉnh về việc này”, ông Chóong khoe.
Theo lời của nhiều người cao tuổi ở địa phương thì, những trò chơi dân gian như gà đất biết gáy đã có từ rất lâu. Người dân thường sử dụng những đồ chơi này vào các dịp lễ tết, hội hè... Nếu tính theo đời người, đồ chơi này phải đi qua bốn năm đời. Tuy nhiên, những đồ chơi này phải chế tác cực kỳ tỉ mỉ, công phu nên không phải ai cũng làm được. Chính vì thế mà những đồ chơi này đã dần mai một theo thời gian. Hiện, trong cộng đồng người Tày ở Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, ngoài ông Chóong không còn ai nhớ và làm được những đồ chơi như gà đất biết gáy.
Kỹ thuật độc đáo
Nhìn ông Chóong cầm những con gà đất trên tay, rồi bóp cho chúng gáy khiến chúng tôi “choáng” trước kỹ thuật chế tác đồ chơi độc đáo của người nghệ nhân dân tộc Tày này.
Với đôi bàn tay khéo léo của ông Chóong, chú gà đất cũng có thể cất tiếng gáy.
Ông Chóong tiết lộ, loại đất dùng để chế tác gà đất rất hiếm, riêng ở Lạng Sơn chỉ có ở xã Hoàng Việt và Thanh Long. Muốn tìm được đất phải đi men theo những con suối nằm sâu trong rừng. Khi tìm được đất rồi phải đào sâu xuống khoảng một mét, lấy đất dẻo đem về phơi khô. Đất khô đem giã mịn rồi sàng lọc, sau đó trộn với nước lã và giã tiếp cho đến khi đất dẻo như bánh dày rồi nặn hình gà và đưa vào lò nung.
Tuy nhiên, công đoạn khó nhất khi làm gà đất phải kể đến việc chế tác kèn để nó có thể kêu và gáy được. Theo ông Chóong, công đoạn này vô cùng khó khăn. Người chế tác phải dùng một ống trúc bé bằng đầu đũa để làm kèn, sau đó lắp một lưỡi gà vào bên trong chiếc kèn để cho nó kêu. Điểm nhạy cảm nhất trong công đoạn này nằm ở phần lưỡi gà. Lưỡi gà nằm trong chiếc kèn được làm từ cây khâu rượt. Nếu độ rỗng của con gà càng lớn thì phải lắp chiếc lưỡi gà bé lại. Người chế tác gà đất giỏi phải có cảm quan tốt khi làm kèn và lưỡi gà để gà phát ra được tiếng kêu chân thực nhất.
Sau khi lắp ráp bộ phận âm thanh vào bên trong gà đất, người chế tác lại phải cuốn một lớp giấy ở ngoài để trang trí và gắn hai phần đầu và đuôi gà lại với nhau. Loại giấy dùng để cuốn gà, thường là giấy A4 ngâm với nhựa cây khâu rượt. Giấy A4 sau khi ngâm sẽ rất dẻo, dai lúc chơi sẽ không bị rách nát.
Ông Chóong cho biết: “Hiện, tôi đã truyền dạy lại cách làm gà đất cho con trai và một đứa cháu. Sau này tôi chết đi, chúng nó sẽ là người tiếp tục duy trì, phát triển trò chơi dân gian của dân tộc mình một cách rộng rãi, để trẻ con không phải chơi những thứ đồ chơi độc hại như súng ống, gươm đao”.
Bài, ảnh: Hiếu Anh - Quách Dương
Tin liên quan
Tin mới hơn
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Gia Lai: Nỗ lực gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người đồng bào
09:21 | 17/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được vinh danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
22:54 | 16/04/2024 Tin tức
Bình Phước: Ngày hội Yến sào mở ra cơ hội phát triển bền vững
22:50 | 16/04/2024 OCOP
Hà Nội: Khai trương tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long - Hà Nội”
14:31 | 15/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm tương Mông Phụ
14:08 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Thăng trầm nghề đúc lư đồng An Hội ở thành phố hồ chí minh
10:20 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng Châm Khê - Nơi giữ hồn quan họ cổ
10:19 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguồn gốc lịch sử về nghề sơn mài
09:44 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Niềm trăn trở của Nghệ nhân ưu tú Y Sim Ê ban
14:44 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề nuôi vẹm xanh
14:43 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo "may nóng" ở phố cổ Hội An
14:42 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc triển lãm “Chuyện Đình trong Phố” với câu chuyện nghề làm da giầy truyền thống
09:16 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thanh Hoá: Đau đáu hồi sinh làng nghề nuôi tằm, ươm tơ dệt nhiễu
16:34 | 10/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Trải nghiệm làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu
11:56 | 09/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa trong bối cảnh mới
09:53 | 08/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Phát triển du lịch gắn với phát triển làng nghề tại điểm du lịch Dương Xá Gia Lâm, Hà Nội
09:52 | 08/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng nghề nước mắm Hơn hai trăm năm
09:51 | 08/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thái Bình: Nghề thủ công truyền thống đa dạng
09:51 | 08/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Đưa sản phẩm làng nghề ra thị trường lớn
09:50 | 08/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Xây dựng thương hiệu "Vương quốc lát Càng Long" tỉnh Trà Vinh
15:26 | 04/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nhiều chương trình đặc sắc diễn ra tại lễ hội Khèn Mông lần thứ IX huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang
15:55 Tin tức
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 Văn hóa - Xã hội
Đoàn viên thanh niên tích cực làm sạch bờ biển Thạch Hà
15:06 Sức khỏe - Đời sống
Ấn tượng mùa thu hoạch nông sản tại Bangladesh
15:03 Văn hóa - Xã hội
Đặc sản miền quê trở thành những sản phẩm OCOP chất lượng
15:03 OCOP