Nghề đan nón thủ công của dân tộc Ca Dong
Chiếc nón luôn gắn bó với người Ca Dong trong cuộc sống hằng ngày trên xã vùng cao Trà Bui.
Nghề đan nón thủ công truyền thống của người Ca Dong đã có từ rất lâu. Ngày xưa, mỗi khi đi ra ngoài thì người Ca Dong cả đàn ông, phụ nữ, thanh niên, thiếu nữ và những em bé đều đội chiếc nón lá dứa, nón cây giang do người Ca Dong làm ra để phòng khi trời mưa nắng.
Để hoàn thành một chiếc nón, đầu tiên là đàn ông Ca Dong vào rừng tìm lá dứa rừng, thân cây giang và cả cây sa ri. Lá dứa được chọn là những lá dứa già, to, không bị rách được chặt đem về, phơi khô cho tới khi ngả sang màu nâu. Thân cây giang cũng phải già, thẳng, không bị kiến đục lỗ, không bị cụt ngọn được chặt về, chẻ ra thành nhiều mảnh để trên giàn bếp cho thật khô. Cây sa ri sau khi chặt đem về thì dùng rựa đập lấy vỏ để làm sợi.
Khi giang đã khô, người thợ dùng rựa chẻ lấy toàn cật của giang. Mỗi cọng nan phải chẻ cho đều nhau. Kỹ năng và kỹ thuật của người thợ là ở khâu chẻ và vót nan không chỉ quyết định chiếc nón đẹp hay xấu mà còn bảo đảm độ bền của chiếc nón đó nữa. Nếu chẻ nan mỏng quá, thì khi níu múi ở vành ngoài cùng của chiếc nón sẽ tạo cho nón cong vẹo. Còn nếu chẻ nan hơi dày và vót nan không đều, khi níu múi của vành sẽ làm cho nón cứng
Công đoạn lột vỏ của cây sa ri để phục vụ cho nghề đan nón.
Nón của người Ca Dong có các loại: đan theo kiểu nan long mốt, nan long hai - đây là nón được đan hoàn toàn bằng sợi nan của cây giang và loại nón đan theo kiểu hình lục giác, lợp lá dứa rừng. Chiếc nón được đan theo nhu cầu, mục đích sử dụng. Muốn đan loại nón nào, người đan sẽ chẻ nan, chọn lá cho phù hợp với kiểu dáng của nón đó. Ngày trước, tùy thuộc vào từng lứa tuổi và sở thích mà hai loại nón có kích thước cũng khác nhau.
Với người Ca Dong, nón đan theo kiểu hình lục giác thì đơn giản, còn đan nón theo tét mơi (nan long mốt) và tét pái (nan long hai) thì rất tốn công. Bởi nón được đan hoàn toàn là sợi giang. Vì vậy, dù đan theo kiểu gì thì công đoạn gầy nan cho hai loại nón này rất quan trọng. Khi gầy nan, phải chọn chính tâm, nghĩa là những chiếc nan đầu tiên khi gầy phải chính giữa, thì khi đan không bị lỗi mà còn tạo nên một liên kết nan liền nhau. Khi đan bề mặt của nón bao giờ cũng phải khít, cần tránh để lộ những điểm hở để khi gặp phải trời mưa thì nước sẽ không thấm ướt. Chỉ cần nhìn vào múi nan của vành, người Ca Dong có thể biết được tay nghề của người đan nón.
Công đoạn cuối cùng là tạo vòng chóp và làm dây quai nón. Chiều cao khoảng 3 cm, chiều dài khoảng 50 cm, được kết nối thành một vòng tròn tại tâm của nón có đường kính khoảng 15 cm và được níu bởi hai cọng cây giang dáng hình chữ thập, để khi đội và thắt quai thì nón không bị xê dịch. Dây nón cũng được làm từ sợi của cây sari, dẻo và rất bền. Nón đan theo kiểu pót trô, có thể sử dụng từ 5 - 7 năm. Khi hỏng thì được lợp lại lá dứa rừng khác. Còn nón đan theo kiểu nan tét mơi, tét pái thì bền hơn, có thể dùng từ 13 - 15 năm mới hỏng.
Bây giờ ở các chợ của huyện vùng cao Bắc Trà My - nơi sinh sống lâu đời của đồng bào dân tộc Ca Dong, có bày nhiều loại mũ, nón thông dụng. Tuy nhiên, chiếc nón truyền thống được người Ca Dong đội mỗi khi lên rẫy, vào rừng săn bắn, hái nấm, bẻ măng, xuống suối bắt tôm, cá… hay dịp làng vào mùa lễ hội vẫn là vật không thể thiếu trong văn hóa cũng như đời sống hằng ngày của đồng bào dân tộc Ca Dong nơi đây. Chính vì vậy, vẫn còn nhiều người Ca Dong gắn bó với nghề đan nón thủ công để trao đổi lấy lúa, gạo, heo, gà, dụng cụ làm nương rẫy…
Bài, ảnh: Nguyễn Văn Sơn
Tin liên quan
Tin mới hơn
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 | 25/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Người đảng viên tâm huyết xây dựng làng nghề trên đảo xa
09:43 | 24/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Sơn La: Làng nghề chế biến long nhãn từng bước khẳng định thương hiệu
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Những làng nghề truyền thống nổi tiếng ở Sóc Trăng
09:30 | 23/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tìm giải pháp bảo tồn và phát triển phố nghề Lãn Ông trong khu Phố cổ Hà Nội
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Khai mạc hoạt động văn hóa 'Giữ nghề xưa trên phố' năm 2024
11:22 | 22/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Tin khác
Nét đẹp văn hóa của Lễ giỗ tổ nghề Yến Cù Lao Chàm
16:20 | 19/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Làng nghề Xuân Hội phát triển bền vững
15:48 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Xã Yên Bài (Hà Nội): Làng nghề Phú Yên nỗ lực vượt khó
13:51 | 19/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bắc Ninh : Khánh thành Nhà trưng bày tranh dân gian Đông Hồ tư nhân đầu tiên
15:33 | 17/04/2024 Văn hóa - Xã hội
Gia Lai: Nỗ lực gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người đồng bào
09:21 | 17/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Bình Định: Nghề chằm nón ngựa Phú Gia được vinh danh di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
22:54 | 16/04/2024 Tin tức
Bình Phước: Ngày hội Yến sào mở ra cơ hội phát triển bền vững
22:50 | 16/04/2024 OCOP
Hà Nội: Khai trương tuyến du lịch “Con đường di sản Nam Thăng Long - Hà Nội”
14:31 | 15/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo làng nghề làm tương Mông Phụ
14:08 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Thăng trầm nghề đúc lư đồng An Hội ở thành phố hồ chí minh
10:20 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Làng Châm Khê - Nơi giữ hồn quan họ cổ
10:19 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nguồn gốc lịch sử về nghề sơn mài
09:44 | 12/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Niềm trăn trở của Nghệ nhân ưu tú Y Sim Ê ban
14:44 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề nuôi vẹm xanh
14:43 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Độc đáo "may nóng" ở phố cổ Hội An
14:42 | 11/04/2024 Làng nghề, nghệ nhân
Nghề đan lát tre nứa thành sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo
09:55 Làng nghề, nghệ nhân
Tướng Hoàng Đan kể về buổi chiều 30/4/1975
09:55 Tin tức
Đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, người con ưu tú của dân tộc Việt Nam
09:54 Tin tức
Thanh Hóa: Tăng cường công tác bảo đảm an toàn thông tin mạng trong dịp Lễ 30/4, 01/5 và 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ
09:53 Tin tức
Thủ tướng Phạm Minh Chính dự phiên khai mạc Diễn đàn Tương lai ASEAN
14:42 Tin tức