Hà Nội: Giải pháp bảo tồn và phát triển làng nghề

Báo cáo tại Hội thảo, ông Trần Sỹ Tiến - Phó Chi cục trưởng Chi cục phát triển nông thôn Hà Nội cho biết, Hà Nội được biết đến là “đất trăm nghề”, những làng nghề nơi đây bảo lưu nhiều giá trị văn hóa, nghệ thuật và tạo thu nhập cho hàng vạn người dân nông thôn. Sau khi mở rộng, Thành phố có 1.350 làng nghề nhưng đã mai một 544 làng, còn 806 làng đang hoạt động (số liệu điều tra năm 2020). Trong 806 làng nghề đang hoạt động, có 318 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận thuộc 23 quận, huyện và thị xã; 270 làng được công nhận danh hiệu làng nghề, 48 làng được công nhận danh hiệu làng nghề truyền thống. Các làng nghề, làng nghề truyền thống đã và đang góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho lao động địa phương, tạo tiền đề thực hiện thành công Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và xây dựng NTM trên địa bàn Hà Nội. Sản phẩm làng nghề Hà Nội đa dạng, chủng loại nhiều, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường ở cả trong và ngoài nước như: Sản phẩm may mặc, gốm sứ, dệt, thêu ren truyền thống, đồ gỗ phục vụ tiêu dùng và xây dựng, đồ cơ khí, nông sản thực phẩm (bánh, bún, kẹo, giò chả, bánh chưng, chè…).
Mặc dù, đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ, tuy nhiên công tác bảo tồn và phát triển làng nghề trên địa bàn Thành phố vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế.
Hầu hết, các doanh nghiệp ở các làng nghề trên địa bàn đều hoạt động với quy mô nhỏ, tự phát và gặp phải không ít những khó khăn như: Thiếu mặt bằng để sản xuất tập trung, thiếu đội ngũ lao động có tay nghề cao, thiếu vốn để đầu tư đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc nhằm nâng cao sản lượng, chất lượng sản phẩm, khả năng cạnh tranh thấp, nguồn nguyên liệu không ổn định, chưa tạo nhiều thương hiệu hàng hóa, sức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế; một số sản phẩm truyền thống bị mai một, suy giảm.

Ngoài ra, qua nhiều năm phát triển, kết cấu hạ tầng các làng nghề nhất là đường giao thông đã xuống cấp, hoặc chưa đồng bộ, điều này đã và đang trở thành rào cản lớn đối với sự phát triển của các làng nghề nói chung, đến việc phát triển, bảo tồn làng nghề truyền thống, di tích văn hóa gắn với du lịch nói riêng.
 
Bên cạnh đó, các làng nghề Hà Nội hiện nay vẫn chưa có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển du lịch như: Các công trình phục vụ khách du lịch đến thăm quan, mua sắm, các khu trưng bày giới thiệu sản phẩm, bãi đỗ xe, khu vệ sinh, nhà hàng, khách sạn, hệ thống đường giao thông, chiếu sáng, đội ngũ hướng dẫn viên, thuyết minh viên tại các làng nghề cũng chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ, chuyên môn và ngoại ngữ.

Các cơ sở sản xuất chủ yếu là các hộ kinh doanh gia đình, vì vậy, cũng ít quan tâm tới việc tổ chức kinh doanh, xây dựng thương hiệu, quảng bá hình ảnh của nghề và làng nghề dẫn tới khả năng cạnh tranh không cao, đặc biệt là chưa gây được ấn tượng sâu sắc và thu hút khách trở lại tham quan du lịch.

Từ thực trạng trên, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Kế hoạch số 67/KH-UBND ngày 03/3/2022 về việc Bảo tồn, phát triển làng nghề, ngành nghề nông thôn trên địa bàn Thành phố hà Nội giai đoạn 2022-2025, với các nội dung cụ thể: Xét công nhận 50 danh hiệu “Làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống”; Hỗ trợ xây dựng thương hiệu và xác lập quyền sở hữu nhãn hiệu tập thể cho 100 làng nghề; Hỗ trợ đánh giá tác động môi trường làng nghề cho 100 làng nghề; Hỗ trợ 50 Dự án phát triển ngành nghề nông thôn.
Phát triển làng nghề gắn với du lịch: Hà Nội đã và đang tập trung chỉ đạo xây dựng hoàn thiện các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, du lịch vui chơi giải trí, thể thao, mua sắm, ẩm thực, chữa bệnh... trong đó du lịch làng nghề đang được quan tâm, theo hướng phát triển du lịch bền vững, du lịch có trách nhiệm với môi trường và xã hội, du lịch xanh.

Hỗ trợ tạo thuận lợi về các thủ tục cho doanh nghiệp để đẩy nhanh tiến độ các dự án đầu tư phát triển sản phẩm du lịch, hoàn thiện cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch; phê duyệt nhiệm vụ thực hiện dự án bảo tồn, phát huy giá trị làng nghề gốm sứ Bát Tràng, làng nghề dệt lụa Vạn Phúc thành điểm du lịch đạt tiêu chuẩn quốc gia, quốc tế...; từ đó phát huy vai trò của du lịch với phát triển sản xuất, tiêu thụ sản phẩm làng nghề.

Để bảo tồn và phát triển nghề, làng nghề, các chuyên gia đã đưa ra một số giải pháp chủ yếu như: Tăng cường công tác công tác tuyên truyền ý nghĩa của việc bảo tồn, phát triển làng nghề để cán bộ, đảng viên, nhân dân hiểu, tạo sự đồng thuận của toàn xã hội, thống nhất về nhận thức và hành động; Tăng cường hơn nữa công tác đào tạo nghề theo hình thức truyền nghề, nhân cấy nghề, xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích các nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghề, truyền nghề chú trọng các nghề truyền thống, cổ truyền; Tổ chức các cuộc thi tay nghề thợ giỏi phong tặng danh hiệu nghệ nhân,  hội thi sản phẩm làng nghề,... Tăng cường công tác đào tạo bồi dưỡng kiến thức về kỹ thuật, tổ chức sản xuất, quản lý doanh nghiệp cho chủ doanh nghiệp, chủ cơ sở sản xuất tại làng nghề; Phát triển làng nghề gắn với phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng và bảo tồn, phát triển làng nghề, đẩy mạnh việc nâng cấp, chỉnh trang cơ sở hạ tầng của các làng nghề phục vụ tốt hơn cho nhu cầu du lịch như xây dựng các trung tâm trưng bày, giới thiệu sản phẩm, bãi đỗ xe, khu vệ sinh, khu sản xuất tập trung có đủ điều kiện để làm điểm du lịch cho khách tham quan đến làng nghề; Bố trí quỹ đất để phát triển nghề, làng nghề đáp ứng mặt bằng phục vụ mở rộng sản xuất, đầu tư công nghệ mới, thân thiện với môi trường, di dời các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm môi trường làng nghề; Khôi phục, bảo tồn, phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống; kết hợp phát triển làng nghề với du lịch; đào tạo bồi dưỡng nâng cao trình độ thiết kế, mẫu mã, bao bì, nhãn mác, nâng cao trình độ tay nghề cho thợ trẻ, gắn với đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật ở nông thôn và đầu tư xử lý môi trường làng nghề để đảm bảo phát triển bền vững; Phát huy những kết quả đã đạt được trong những năm vừa qua, Ngành nông nghiệp Thủ đô, mà trực tiếp là Chi cục Phát triển Nông thôn Hà Nội sẽ tiếp tục phối hợp với Hiệp hội làng nghề; Hội Sinh Vật Cảnh, Hội Khoa học Phát triển Nông thôn và các tổ chức và cá nhân tăng cường liên kết đẩy mạnh xúc tiến thương mại giúp các doanh nghiệp, làng nghề tiếp cận thị trường xuất khẩu sản phẩm, nhập khẩu nguyên liệu cho làng nghề.

Theo bà Nguyễn Thị Hoàng Yến, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), với đặc thù là Thủ đô nên Hà Nội rất khó có nguồn nguyên liệu tại chỗ cho các làng nghề, vì vậy, Hà Nội cần liên kết với các địa phương khác để xây dựng vùng nguyên liệu phục vụ sản xuất.

GS.TS Đặng Kim Chi, Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam nhận định, ngoài việc bảo tồn, phát triển làng nghề, Hà Nội cần lưu ý tới việc gìn giữ môi trường làng nghề. Tuy nhiên, môi trường chỉ thực sự được cải thiện khi cộng đồng dân cư trong làng nghề nhận thức được sự cần thiết BVMT, do đó, Hà Nội cần xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù làng nghề, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động BVMT, truyền thông về môi trường…